Illa flensaður reyfari

Einkaspæjarinn hefur verið að gera það gott í glæpasögum í svona um það bil 165 ár eða frá því að Edgar Allan Poe kynnti Auguste Dupin til sögunnar í Morðunum í Líkhússgötu.

Slagkrafturinn í einkaspæjurunum var svo mestur í kringum miðbik síðustu aldar þegar höfuðpáfar harðsoðnu hefðarinnar þeir Raymond Chandler og Dashiell Hammett mótuðu harðsoðnu hefðina með Philip Marlowe, Sam Spade og The Continental Op.

Marlowe er rómaðasti einkaspæjari reyfarasögunnar, harður og heiðarlegur einfari með mannlega taug sem óð sollinn í Los Angeles og reif kjaft í meitluðum frösum meistara Chandlers.

Norðurlöndin eru enn þá saklausari en stórborgir Bandaríkjanna og því hefur hingað til ekki verið mikil eftirspurn eftir þjónustu einkaspæjara í Skandinavíu. Reyfarahöfundar í þessum heimshluta hafa því oft séð sér þann kost vænstan að skipta spæjaranum út fyrir blaðamann. Það er alls ekki galið þar sem rómantíska hugmyndin um rannsóknarblaðamanninn er náskyld Marlowe og hans líkum en þetta eru vandræðagemlingar sem eru sísnuðrandi í kringum hluti sem þeim koma ekki við og einhver öfl vilja að liggi í þagnargildi.

Einar blaðaðamaður Árna Þórarinssonar, nafnlausi blaðamaðurinn í bókum Dans Turell og Annika Bengtzon hjá Lizu Marklund eru nærtæk dæmi um þetta sem og færeyski blaðamaðurinn Hannis Martinsson sem er aðalpersónan í Krossmessu eftir Jógvan Isaksen.

Á bókarkápu er vitnað í færeyska Sosialinn þar sem Hannis þessi er sagður vera færeyskur “Marlowe á grindhvalaveiðum...” Þarna fara þeir á Sosialnum full bratt í samanburðinn en fyrir utan það að Hannis býr einn, reykir og er talsvert fyrir sopann er ekki hægt að segja að þeir eigi margt sameiginlegt og Hannis er lítill greiði gerður með því að vera stillt upp við hlið þess gamla.

Hannis er frekar flöt persóna og ekkert sérstaklega spennandi, hvorki í gjörðum né tilsvörum, og í raun má segja það sama um Krossmessu en það sem gerir hana helst áhugaverða er að hún fjallar öðrum þræði um hvalveiðar og skýtur því upp kollinum á Íslandi á heppilegum tíma.

Krossmessa hefst á því að Hannis er nýkominn heim til Færeyja eftir áralangt flakk og kemur sér fyrir í niðurnýddu húsnæði þar sem hann ætlar að opna ráðgjafaskrifstofu og skrifa greinar í frístundum. Hann er þó varla byrjaður að klína málningu á ljóta veggina þegar hann er orðinn einkaspæjari þar sem breskur útsendari náttúruverndarsamtaka ræður hann til þess að rannsaka morð á tveimur ungum hvalfriðunarsinnum sem fundust skömmu áður skornir á háls innan um dauða grindhvali.

Málið er viðkvæmt fyrir margra hluta sakir og það reynist Hannis ekki síst erfitt að rannaska morðin þar sem andúð landa hans á náttúruverndarsinnum, meintri forheimsku þeirra og skilningsleysi á mikilvægi hvalveiða er í meira lagi djúpstæð.

Málið vindur þó hratt upp á sig og Hannis getur varla snúið sér í hálfhring án þess að detta um ný lík en þrátt fyrir það tekst höfundinum aldrei að ná upp alvöru spennu í sögunni.

Helsta áhyggjuefni Hannis, sem áttar sig hægt og bítandi á því að það liggur meira að baki morðunum en stælur hvalveiðimanna og náttúruverndarsinna, er að einhverjum er mikið í mun að stöðva hann með því að koma honum fyrir kattarnef.

Hvorki höfundurinn né tilræðismaðurinn eru þó frumlegri en svo á boðið er upp á þrjá eltingarleiki leyniskyttu við Hannis sem einhverra hluta sleppur alltaf með skrekkinn þó ekki fari milli mála að hann er með fagmann á hælunum.

Frásögnin er ómarkviss og fumkennd, líkt og rannsókn blaðamannsins á morðunum, og tilraunir til þess að halda áhuga lesenda með endalausum leyniskyttuárásum og nýjum líkum er engan veginn að gera sig. Umgjörðin og aðalpersónan eru eifaldlega ekki nógu áhugaverð til þess að þessar brellur skili árangri.

Hannis tekst einhvern veginn að ramba á lausn málsins á milli þess sem hann lætur skjóta á sig og finnur lík en það er ekki hægt að segja að það sé fyrir ályktunarhæfileika og árvekni og uppgjör sögunnar er því í ódýrari kanntinum og verður enn dapurlegri þar sem ilmennið er látið úttala sig um glæpina og ástæðurnar fyrir þeim á meðan blaðamaðurinn hlustar á.

Leit Hannis að sannleikanum er eins og fyrr segir ansi brokkgeng en hann hefði sjálfsagt verið einhverju nær áður en hann náði fundi illvirkjans hefði hann eytt meiri tíma í að eltast við vísbendingar og þá um leið minni tíma í að lesa sér til um grindhvaladráp.

Höfundurinn ver miklu púðri og blaðsíðum í lýsingar á grindadrápi fyrr og síðar og virðist ekki síst ætla bókinni að koma sjónarmiðum Færeyinga í hvalveiðideilunni á framfæri. Það er svo sem gott og blessað og maður er ýmsu nær um þau mál öll en þrætur um hvalveiðar eru ekki burðugt hryggjarstykki í reyfara og langar setur Hannis á bókasafni yfir fróðleik um grindadráp gera lítið annað en kæfa söguna og draga enn frekar úr möguleikum á einhverri spennu.

Þórarinn Þórarinsson