Fráfærur Þorvaldur Gylfason skrifar 21. júní 2018 07:00 San Francisco – Það voru hátíðarstundir þegar okkur börnunum í Melaskóla var boðið á sal til að sýna okkur kvikmyndir. Þetta var löngu fyrir daga sjónvarpsins ef kanasjónvarpið sem upphófst 1951 er undan skilið. Hljóðið í sýningarvélinni á sal var einsog slitrótt glamur í sláttuvél svo hugur minn í myrkvuðum salnum flögraði sjálfkrafa norður á Stóra-Vatnsskarð í Skagafirði þar sem ég var öll sumur æsku minnar í sveit og við bræðurnir allir, löng sumur og sælurík. Okkur börnunum í Melaskóla voru einkum sýndar náttúrulífsmyndir, sumar eftir Ósvald Knudsen frænda minn og fleiri brautryðjendur íslenzkrar kvikmyndagerðar, og þjóðlífsmyndir. Þetta voru þau ár þegar Síðasti bærinn í dalnum eftir Óskar Gíslason var á allra vörum, fyrsta leikna íslenzka kvikmyndin með frumsaminni tónlist eftir Jórunni Viðar, fyrsta íslenzka kvikmyndatónlistin.Um aldir alda Ein þessara kvikmynda úr Melaskólanum líður mér seint úr minni. Hún hét Fráfærur. Ósvaldur Knudsen tók hana á Kirkjubóli í Önundarfirði 1958, en þar mun einna síðast hafa verið fært frá, ekki 1942 eins og aðrar heimildir herma. Kristján Eldjárn þjóðminjavörður, síðar forseti Íslands, samdi textann við myndina og var þulur. Aldrei hafði ég heyrt sárari grát en í þessari mynd né heldur síðan. Ég furðaði mig á mannvonzkunni: Hvað átti það að þýða að kvelja lömbin svona með því að stía þeim frá mæðrum sínum? Magnea Hjálmarsdóttir, prýðilegur kennari minn öll barnaskólaárin, kunni svarið. Fólkið þurfti mjólkina, lömbin máttu víkja. Þau voru rekin á fjall fárra vikna gömul eða í haga fjarri mæðrum sínum og þurftu að sjá um sig sjálf. Ærnar voru hafðar heima og mjólkaðar kvölds og morgna. Þannig hafði þetta verið um aldir alda.Hvergi sína móður fann Hringinn í kringum landið grétum við börnin yfir þulunni sem foreldrar, afar og ömmur fóru með eða sungu fyrir okkur: Gimbill mælti og grét við stekkinn: „Nú er hún móðir mín mjólkuð heima því ber ég svangan um sumardag langan munn minn og maga á mosaþúfu.“ Gimbill eftir götu rann hvergi sína móður fann þá jarmaði hann Sigurbjörn Einarsson biskup lýsti vandanum vel níræður að aldri í samtali við Freystein Jóhannsson blaðamann í Morgunblaðinu 2001: „[þ]egar sagt var til aldurs míns í þá daga, var sagt: hann er fæddur um fráfærur. Það var merkistími og aldrei gleymist jarmurinn í lömbunum, þegar þau voru tekin frá mæðrum sínum En harmur lambanna gleymdist, þegar maður fékk sauðamjólkina og afurðir hennar. Ég man eftir ostunum hennar ömmu, sem hún raðaði upp í hillur í skemmunni. Þeir voru góðir.” Fráfærur lögðust smám saman af eftir heimsstyrjöldina fyrri m.a. vegna þess að þá hækkaði lambakjöt svo í verði að það borgaði sig betur fyrir bændur að leyfa lömbunum að sjúga ærnar frekar en að mjólka þær til manneldis.Í boði Bandaríkjastjórnar Því rifjast þetta nú upp að Trump Bandaríkjaforseti og menn hans hafa nú innleitt fráfærur við landamæri Bandaríkjanna og Mexíkó. Þar hefur vopnuð lögregla undangengnar vikur stíað nærri 2000 börnum frá mæðrum sínum og heldur uppteknum hætti. Málið snýst um mæður sem nást þegar þær reyna í örvæntingu sinni að komast inn í Bandaríkin að sunnan með börnin sín með sér á flótta undan harðræði heima fyrir. Börnin eru tekin frá mæðrunum og geymd í búrum. Þeir sem hafa orðið vitni að þessum aðförum segjast sumir sjaldan eða aldrei hafa heyrt sárari grát. Þessi aðskilnaður mæðra og lítilla barna hefur í sumum tilvikum varað í marga mánuði og getur valdið börnunum varanlegum skaða. Forsetinn ver fráfærurnar með kjafti og klóm. Hann kallar flóttafólkið sem freistar gæfunnar við landmærin „skepnur“. „Þau gætu verið morðingjar og þjófar og margt fleira“, bætir forsetinn við. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Aðskilnaður barna og foreldra í Bandaríkjunum Birtist í Fréttablaðinu Þorvaldur Gylfason Mest lesið Hver er ábyrgð Icelandair? Sævar Þór Jónsson Skoðun ChatGPT um íslenska húsnæðismarkaðinn Yngvi Ómar Sighvatsson Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flykkist til Kristófer Már Maronsson Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson Skoðun Íslenski skorturinn Björg Eva Erlendsdóttir Skoðun Ofhugsanir: orsök & afleiðing Sara Pálsdóttir Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson Skoðun Skoðun Skoðun Virkjum lýðræðið Jórdís Skúladóttir skrifar Skoðun Ráðstefna um þjóðarátak í húsnæðismálum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Íslenski skorturinn Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Ofhugsanir: orsök & afleiðing Sara Pálsdóttir skrifar Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flykkist til Kristófer Már Maronsson skrifar Skoðun Öldrunarþjónustan – tækifæri og áskoranir Sandra B. Franks skrifar Skoðun ChatGPT um íslenska húsnæðismarkaðinn Yngvi Ómar Sighvatsson skrifar Skoðun Milljónir úr launaumslögum til vopnakaupa Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Í orði en ekki á borði - stuðningur Íslands við Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Fatlað fólk á Íslandi Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Hver er ábyrgð Icelandair? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Gervigreindin og atvinnulífið Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Eins og þú kallar í skóginn….. – við þurfum að þora að ræða viðkvæmu málin Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hinn stóri pakki ósýnilegrar reynslu Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun GOGG, GOGG, GOGG og aftur GOGG Guðrún Njálsdóttir skrifar Skoðun Eru sumir íslenskir stjórnmálamenn að bergmála áróður Kremlar? Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Beðið eftir orkumálaráðherra Eggert Valur Guðmundsson,Gunnar Aron Ólason skrifar Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flýr Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun „Við verðum að fylgja lögum“ Hópur listafólks skrifar Skoðun Ég er ekki alki Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun „Þetta reddast“ og heilsan að húfi? Alexander Aron Guðjónsson,Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Nauðsyn námsgagna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvort er ánægjulegra, kynlíf eða verslunarleiðangur? Gró Einarsdóttir skrifar Skoðun Fást engin svör Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
San Francisco – Það voru hátíðarstundir þegar okkur börnunum í Melaskóla var boðið á sal til að sýna okkur kvikmyndir. Þetta var löngu fyrir daga sjónvarpsins ef kanasjónvarpið sem upphófst 1951 er undan skilið. Hljóðið í sýningarvélinni á sal var einsog slitrótt glamur í sláttuvél svo hugur minn í myrkvuðum salnum flögraði sjálfkrafa norður á Stóra-Vatnsskarð í Skagafirði þar sem ég var öll sumur æsku minnar í sveit og við bræðurnir allir, löng sumur og sælurík. Okkur börnunum í Melaskóla voru einkum sýndar náttúrulífsmyndir, sumar eftir Ósvald Knudsen frænda minn og fleiri brautryðjendur íslenzkrar kvikmyndagerðar, og þjóðlífsmyndir. Þetta voru þau ár þegar Síðasti bærinn í dalnum eftir Óskar Gíslason var á allra vörum, fyrsta leikna íslenzka kvikmyndin með frumsaminni tónlist eftir Jórunni Viðar, fyrsta íslenzka kvikmyndatónlistin.Um aldir alda Ein þessara kvikmynda úr Melaskólanum líður mér seint úr minni. Hún hét Fráfærur. Ósvaldur Knudsen tók hana á Kirkjubóli í Önundarfirði 1958, en þar mun einna síðast hafa verið fært frá, ekki 1942 eins og aðrar heimildir herma. Kristján Eldjárn þjóðminjavörður, síðar forseti Íslands, samdi textann við myndina og var þulur. Aldrei hafði ég heyrt sárari grát en í þessari mynd né heldur síðan. Ég furðaði mig á mannvonzkunni: Hvað átti það að þýða að kvelja lömbin svona með því að stía þeim frá mæðrum sínum? Magnea Hjálmarsdóttir, prýðilegur kennari minn öll barnaskólaárin, kunni svarið. Fólkið þurfti mjólkina, lömbin máttu víkja. Þau voru rekin á fjall fárra vikna gömul eða í haga fjarri mæðrum sínum og þurftu að sjá um sig sjálf. Ærnar voru hafðar heima og mjólkaðar kvölds og morgna. Þannig hafði þetta verið um aldir alda.Hvergi sína móður fann Hringinn í kringum landið grétum við börnin yfir þulunni sem foreldrar, afar og ömmur fóru með eða sungu fyrir okkur: Gimbill mælti og grét við stekkinn: „Nú er hún móðir mín mjólkuð heima því ber ég svangan um sumardag langan munn minn og maga á mosaþúfu.“ Gimbill eftir götu rann hvergi sína móður fann þá jarmaði hann Sigurbjörn Einarsson biskup lýsti vandanum vel níræður að aldri í samtali við Freystein Jóhannsson blaðamann í Morgunblaðinu 2001: „[þ]egar sagt var til aldurs míns í þá daga, var sagt: hann er fæddur um fráfærur. Það var merkistími og aldrei gleymist jarmurinn í lömbunum, þegar þau voru tekin frá mæðrum sínum En harmur lambanna gleymdist, þegar maður fékk sauðamjólkina og afurðir hennar. Ég man eftir ostunum hennar ömmu, sem hún raðaði upp í hillur í skemmunni. Þeir voru góðir.” Fráfærur lögðust smám saman af eftir heimsstyrjöldina fyrri m.a. vegna þess að þá hækkaði lambakjöt svo í verði að það borgaði sig betur fyrir bændur að leyfa lömbunum að sjúga ærnar frekar en að mjólka þær til manneldis.Í boði Bandaríkjastjórnar Því rifjast þetta nú upp að Trump Bandaríkjaforseti og menn hans hafa nú innleitt fráfærur við landamæri Bandaríkjanna og Mexíkó. Þar hefur vopnuð lögregla undangengnar vikur stíað nærri 2000 börnum frá mæðrum sínum og heldur uppteknum hætti. Málið snýst um mæður sem nást þegar þær reyna í örvæntingu sinni að komast inn í Bandaríkin að sunnan með börnin sín með sér á flótta undan harðræði heima fyrir. Börnin eru tekin frá mæðrunum og geymd í búrum. Þeir sem hafa orðið vitni að þessum aðförum segjast sumir sjaldan eða aldrei hafa heyrt sárari grát. Þessi aðskilnaður mæðra og lítilla barna hefur í sumum tilvikum varað í marga mánuði og getur valdið börnunum varanlegum skaða. Forsetinn ver fráfærurnar með kjafti og klóm. Hann kallar flóttafólkið sem freistar gæfunnar við landmærin „skepnur“. „Þau gætu verið morðingjar og þjófar og margt fleira“, bætir forsetinn við.
Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir Skoðun
Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun
Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson Skoðun
Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson Skoðun
Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson skrifar
Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir skrifar
Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason skrifar
Skoðun Eins og þú kallar í skóginn….. – við þurfum að þora að ræða viðkvæmu málin Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir skrifar
Skoðun Eru sumir íslenskir stjórnmálamenn að bergmála áróður Kremlar? Guðni Freyr Öfjörð skrifar
Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir skrifar
Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir Skoðun
Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun
Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson Skoðun
Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson Skoðun