Nöfn og þjóðtrú: Þemakvöld Félags þjóðfræðinga á Íslandi 5. desember 2006 10:30 Svavar Sigmundsson, rannsóknardósent á Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum og fyrrverandi forstöðumaður Örnefnastofnunar: Örnefni og þjóðtrú. Næsta þemakvöld Félags þjóðfræðinga verður fimmtudaginn 7. desember kl. 20.00. Fyrirlesarar eru Svavar Sigmundsson og Kendra Willson. Þemakvöldið fer að venju fram í húsi Sögufélagsins við Fischersund. Á hverjum tíma og í hverju samfélagi eru skráðar eða óskráðar reglur um mannanöfn. Á Íslandi hefur lengi verið sterk hefð fyrir því að láta börn heita í höfuðið á ættingjum. Því hefur verið haldið fram að það að vitja nafns í draumi sé aðferð (social strategy) sem gerir foreldrum kleift að víkja frá þessari hefð og koma nýjum nöfnum inn í ættina. Báðar lýsa aðferðirnar togstreitu á milli hvatar til að nota nafngjafir til sjálfstjáningar og til að halda í gömlu hefðina og þá ætt- og þjóðrækni sem hún er talin bera vott um. Fyrr í tímum var það á ábyrgð presta að gæta þess að börnum yrðu ekki gefin nöfn sem samfélagið taldi óviðeigandi. Á 20. öld voru sett lög um mannanöfn (1913, 1925, 1991, 1996) og ábyrgð fyrir framkvæmd þeirra færðist frá embættismönnum kirkjunnar yfir á veraldleg yfirvöld og stofnanir (Dómsmálaráðuneyti, Mannanafnanefnd, Hagstofu). Á sama tíma hefur breytt samfélagsmynd haft í för með sér breytingar á gildi eða vægi mannanafna. Mannanafnalögin hafa einnig tengst innflytjendamálum á Íslandi þar sem íslenskt nafn var forsenda fyrir íslenskum ríkisborgararétti frá 1952 til 1996. Fjallað verður um mannanöfn sem menn á Íslandi eru sagðir hafa viljað taka upp eða skíra börnin sín en sem andleg eða veraldleg yfirvöld hafa hafnað eða aðrir í samfélaginu fordæmt - frá sögunni ,,Satan vitjar nafns" (Jón Árnason 1954, II: 25-26) til nafna eins og Satanía, sem Mannanafnanefnd hafnaði fyrir nokkrum árum. Orðræða tengd þessum ,,nafnaskrípum" eða ,,ónefnum" varpar ljósi á hugmyndir fólks um hlutverk foreldra og viðkomandi stofnana og jafnframt á þátt mannanafna í mótun ímyndar einstaklings og þjóðar. Hvað gerist ef nafns er vitjað sem er ekki á mannanafnaskrá, sem brýtur í bága við íslenskt málkerfi eða gæti orðið nafnbera til ama? Hafa huldukonunöfn samkvæmt skilgreiningu unnið sér hefð í íslensku máli - eða menningarhelgi? Af hverju kaus Jorge Ricardo Cabrera Hidalgo að heita Eilífur Friður? Kendra vinnur nú að doktorsritgerð um íslensk gælunöfn, og hefur um þessar mundir aðstöðu á Stofnun Árna Magnússonar. Nánari upplýsingar um starf Félags þjóðfræðinga er að finna á slóðinni http://www.akademia.is/thjodfraedingar/ Kendra Jean Willson, doktorsnemi í norrænum fræðum við Kaliforníuháskóla í Berkeley: Sögur af ónöfnum. Frá Satan til Sataníu. . Mest lesið Fellsmúlinn prýðir Instagramfærslu Justin Bieber Lífið Gamli er (ekki) alveg með'etta Gagnrýni Bieber gefur út óvænta plötu Lífið Pfúff: Fjölskyldufrí og systkinin endalaust að rífast Áskorun Ný tónlistarhátíð í síldarverksmiðjunni á Hjalteyri Lífið Þúsundir mótmæla: Hætt við tónlistarhátíð þar sem Ye átti að koma fram Lífið Áhrifarík ræða Begga Ólafs: „Hvað myndi Batman gera?“ Lífið Aðeins þrír dagar liðnir og Bergur biður um hjálp Lífið Eftirlætis náttúruperlur Ásu Steinars Lífið Besta sætið ekki nógu spennandi fyrir Hugh Grant Lífið Fleiri fréttir Risastór menningarhátíð á Flateyri Ofboðslega falleg berskjöldun Nýjum listaverkum komið upp á Héðinsreitnum „Ég er sáttur við það dagsverk“ Glatkistunni lokað Laxveiði í net á góðum sumardegi 1993 í Óseyrarnesi Ragga Gísla er borgarlistamaður Reykjavíkur Stórstjörnur úr dansheiminum í Tjarnarbíói Ráðin nýr forstöðumaður Gunnarsstofnunar á Skriðuklaustri „Er ég ekki nóg nema ég sé í gervi einhvers annars?“ Dularfull glæpasaga fær bókafólk til að klóra sér í kolli Ungfrú Ísland og Hringir Orfeusar og annað slúður með flest verðlaun á Grímunni Frægasti ástarþríhyrningur sögunnar fær nýtt líf Ljóð Lomma reyndist vera skáldskapur gervigreindarinnar Eva Fretheim hlaut Glerlykilinn Listamaðurinn sem gleymdist gjörsamlega „Ekkert gengið að casha út á pabba“ Hildur í aðalhlutverki á Listahátíð í Reykjavík Skjaldborg í átjánda sinn: „Ef maður býr á svona stað og vill eitthvað þá verður maður að hafa fyrir því sjálfur“ Verðlaunaleikstjóri leikstýrir jólasýningu Þjóðleikhússins Krimmi Elizu Reid á toppnum annan mánuðinn í röð Áslaug Arna, Dóri DNA og Frikki Dór í listapartýi Sjá meira
Næsta þemakvöld Félags þjóðfræðinga verður fimmtudaginn 7. desember kl. 20.00. Fyrirlesarar eru Svavar Sigmundsson og Kendra Willson. Þemakvöldið fer að venju fram í húsi Sögufélagsins við Fischersund. Á hverjum tíma og í hverju samfélagi eru skráðar eða óskráðar reglur um mannanöfn. Á Íslandi hefur lengi verið sterk hefð fyrir því að láta börn heita í höfuðið á ættingjum. Því hefur verið haldið fram að það að vitja nafns í draumi sé aðferð (social strategy) sem gerir foreldrum kleift að víkja frá þessari hefð og koma nýjum nöfnum inn í ættina. Báðar lýsa aðferðirnar togstreitu á milli hvatar til að nota nafngjafir til sjálfstjáningar og til að halda í gömlu hefðina og þá ætt- og þjóðrækni sem hún er talin bera vott um. Fyrr í tímum var það á ábyrgð presta að gæta þess að börnum yrðu ekki gefin nöfn sem samfélagið taldi óviðeigandi. Á 20. öld voru sett lög um mannanöfn (1913, 1925, 1991, 1996) og ábyrgð fyrir framkvæmd þeirra færðist frá embættismönnum kirkjunnar yfir á veraldleg yfirvöld og stofnanir (Dómsmálaráðuneyti, Mannanafnanefnd, Hagstofu). Á sama tíma hefur breytt samfélagsmynd haft í för með sér breytingar á gildi eða vægi mannanafna. Mannanafnalögin hafa einnig tengst innflytjendamálum á Íslandi þar sem íslenskt nafn var forsenda fyrir íslenskum ríkisborgararétti frá 1952 til 1996. Fjallað verður um mannanöfn sem menn á Íslandi eru sagðir hafa viljað taka upp eða skíra börnin sín en sem andleg eða veraldleg yfirvöld hafa hafnað eða aðrir í samfélaginu fordæmt - frá sögunni ,,Satan vitjar nafns" (Jón Árnason 1954, II: 25-26) til nafna eins og Satanía, sem Mannanafnanefnd hafnaði fyrir nokkrum árum. Orðræða tengd þessum ,,nafnaskrípum" eða ,,ónefnum" varpar ljósi á hugmyndir fólks um hlutverk foreldra og viðkomandi stofnana og jafnframt á þátt mannanafna í mótun ímyndar einstaklings og þjóðar. Hvað gerist ef nafns er vitjað sem er ekki á mannanafnaskrá, sem brýtur í bága við íslenskt málkerfi eða gæti orðið nafnbera til ama? Hafa huldukonunöfn samkvæmt skilgreiningu unnið sér hefð í íslensku máli - eða menningarhelgi? Af hverju kaus Jorge Ricardo Cabrera Hidalgo að heita Eilífur Friður? Kendra vinnur nú að doktorsritgerð um íslensk gælunöfn, og hefur um þessar mundir aðstöðu á Stofnun Árna Magnússonar. Nánari upplýsingar um starf Félags þjóðfræðinga er að finna á slóðinni http://www.akademia.is/thjodfraedingar/ Kendra Jean Willson, doktorsnemi í norrænum fræðum við Kaliforníuháskóla í Berkeley: Sögur af ónöfnum. Frá Satan til Sataníu. .
Mest lesið Fellsmúlinn prýðir Instagramfærslu Justin Bieber Lífið Gamli er (ekki) alveg með'etta Gagnrýni Bieber gefur út óvænta plötu Lífið Pfúff: Fjölskyldufrí og systkinin endalaust að rífast Áskorun Ný tónlistarhátíð í síldarverksmiðjunni á Hjalteyri Lífið Þúsundir mótmæla: Hætt við tónlistarhátíð þar sem Ye átti að koma fram Lífið Áhrifarík ræða Begga Ólafs: „Hvað myndi Batman gera?“ Lífið Aðeins þrír dagar liðnir og Bergur biður um hjálp Lífið Eftirlætis náttúruperlur Ásu Steinars Lífið Besta sætið ekki nógu spennandi fyrir Hugh Grant Lífið Fleiri fréttir Risastór menningarhátíð á Flateyri Ofboðslega falleg berskjöldun Nýjum listaverkum komið upp á Héðinsreitnum „Ég er sáttur við það dagsverk“ Glatkistunni lokað Laxveiði í net á góðum sumardegi 1993 í Óseyrarnesi Ragga Gísla er borgarlistamaður Reykjavíkur Stórstjörnur úr dansheiminum í Tjarnarbíói Ráðin nýr forstöðumaður Gunnarsstofnunar á Skriðuklaustri „Er ég ekki nóg nema ég sé í gervi einhvers annars?“ Dularfull glæpasaga fær bókafólk til að klóra sér í kolli Ungfrú Ísland og Hringir Orfeusar og annað slúður með flest verðlaun á Grímunni Frægasti ástarþríhyrningur sögunnar fær nýtt líf Ljóð Lomma reyndist vera skáldskapur gervigreindarinnar Eva Fretheim hlaut Glerlykilinn Listamaðurinn sem gleymdist gjörsamlega „Ekkert gengið að casha út á pabba“ Hildur í aðalhlutverki á Listahátíð í Reykjavík Skjaldborg í átjánda sinn: „Ef maður býr á svona stað og vill eitthvað þá verður maður að hafa fyrir því sjálfur“ Verðlaunaleikstjóri leikstýrir jólasýningu Þjóðleikhússins Krimmi Elizu Reid á toppnum annan mánuðinn í röð Áslaug Arna, Dóri DNA og Frikki Dór í listapartýi Sjá meira
Skjaldborg í átjánda sinn: „Ef maður býr á svona stað og vill eitthvað þá verður maður að hafa fyrir því sjálfur“