„Við höfum alltaf gert þetta svona“ ekki lengur í boði

Hugurinn reikar til fortíðar og framtíðar þegar sex reynsluboltar í atvinnnulífinu eru spurðir álits á því hvort álag á fyrirtækjarekstur sé að þyngjast og áskoranir fyrirtækja fleiri eða flóknari. Óðaverðbólga og óvissa eftir hrun eru nefnd sem og mismunandi staða einstaka atvinnugreina í dag, s.s. staða ferðaþjónustu eða sjávarútvegs og mögulegrar endurtekningar á loðnubresti. Nokkrum verður tíðrætt um regluverk stjórnvalda og ýmsar kvaðir sem létti fyrirtækjum ekki lífið. Atvinnulífið hafi áður gengið í gegnum miklar breytingar en nú séu áskoranir stórar og flóknar, ekki síst vegna hraða í tækniframförum og áskorana í loftlagsmálum. Breytingar feli þó einnig í sér ýmiss tækifæri fyrir framtíðina. Þá hafa neysluvenjur og lífsviðhorf fólks breyst verulega.

Í umfjöllun Atvinnulífs í dag um álag á vinnustöðum án upplifunar um kulnun, hefur komið fram að þótt álag sé ekki að mælast mun meir en áður er fleira fólk að upplifa sig úrvinda og þreytt eftir vinnu. Meðal skýringa eru nefndar tíðar breytingar í fyrirtækjum, hraðar tækniframfarir og mikið áreiti á fólk. Við leituðum til sex ólíkra aðila sem hafa mikla reynslu af rekstri og viðskiptum og spurðum um álag útfrá fyrirtækjarekstrinum sjálfum.

Spurt var: Telur þú fyrirtækjarekstur almennt í dag glíma við fleiri áskoranir en áður eða er álag á fyrirtækjarekstur sambærilegt nú og áður fyrr?

Breyttar neysluvenjur og lífsviðhorf

Andri Þór Guðmundsson forstjóri Ölgerðarinnar  segir viðhorf fólks gagnvart umhverfismálum, heilsu og vellíðan hafa tekið stakkaskiptum síðastliðin ár, hraði hafi aukist og álag sömuleiðis.

„Já, hraðinn hefur aukist verulega og álag sömuleiðis.  Áskoranir eru breytilegar en fjöldi þeirra og möguleg áhrif eru meiri.  Þannig hafa miklar launahækkanir á undanförnum árum sett mikla pressu á fyrirtæki að hagræða,“ svarar Andri Þór. 

Andri Þór leggur áherslu á tækniframfarir í máli sínu „Þróun tæknilausna gerir nú fyrirtækjum kleift að leysa hluti með sjálfvirkum hætti sem hefði verið óhugsandi fyrir örfáum árum,“ segir Andri Þór og bætir við „hjá íslenskum iðnfyrirtækjum er enn meiri sjálfvirknivæðing lífsnauðsynleg.“ 

En tækifæri framtíðarinnar fæðast líka með breytingum segir Andri Þór. „Eitt stærsta tækifæri og jafnframt áskorun fyrirtækja á matvælamarkaði eru breyttar neysluvenjur og lífsviðhorf. Viðhorf gagnvart sóun, umhverfismálum, heilsu og vellíðan hefur tekið stakkaskiptum á undanförnum árum og áhrifin eiga eftir að koma smám saman í ljós á næstu áratugum. Samfélagsmiðlar og tíðarandinn krefjast þess að stjórnendur fyrirtækja bregðist hratt við aðstæðum og það er ekki lengur í boði að vera nokkur ár að þróa nýja vöru,“segir Andri. 

En þrátt fyrir að margt hafi breyst á það þó ekki við um alla hluti segir Andri Þór.

„Eitt hefur þú ekki breyst en það eru heimatilbúnar áskoranir í boði stjórnvalda svo sem boðaðar breytingar í frjálsræðisátt á sölu áfengis, þó án þess að innlendir framleiðendur mega auglýsa eins og þeir erlendu og sértæk vörugjöld á gosdrykki. 

Neytendur hafa löngu valið og þurfa enga skatta til að segja sér fyrir verkum.  Það er ótrúlegt að þurfa enn að bregðast við þessháttar áskorunum árið 2020.“

Aukin umsýsla með nýjum regluverkum

Ágústa Johnson framkvæmdastjóri Hreyfingar segir margt hafa breyst síðastliðna áratugi en þó mismikið á milli tímabila.

„Það fer eftir því hvaða tímabil um ræðir, erum við að tala um síðastliðin tíu ár eða síðastliðin þrjátíu ár? Gríðarlega miklar breytingar hafa orðið á Íslandi í rekstrarumhverfi fyrirtækja síðan ég hóf að reka fyrirtæki árið 1986, bæði jákvæðar og neikvæðar,“ segir Ágústa.

Ágústu er efst í huga ýmislegt regluverk sem eru ný af nálinni. 

„En það sem mér finnst blasa við varðandi þróun síðustu ára er aukin áskorun varðandi umsýslu við ýmis ný regluverk sem ekki voru áður sem tengjast til að mynda persónuverndarlögum og jafnlaunavottun,“ segir Ágústa.

Að lokum nefnir Ágústa álögur á fyrirtæki.

„Einnig má nefna að tryggingargjald er að mínu mati of hátt og íþyngjandi fyrir flest fyrirtæki,“ segir Ágústa og bætir við „og hlutfall launakostnaðar hefur vaxið ört  hér á landi undanfarin ár sem gerir mörgum fyrirtækjum mun erfiðara um vik en áður, til að mynda til að halda uppi háu þjónustustigi.“

„Við höfum alltaf gert þetta svona“ ekki lengur í boði

Ásthildur Margrét Otharsdóttir stjórnarformaður Marel segir að áður fyrr hafi rekstur snúist um að gæta hagsmuni eigenda en nú sé öldin önnur.

„Finnst okkur ekki alltaf, á hverjum tíma, eins og álagið hafi aldrei verið meira? Síaukinn hraði, veldisvöxtur á gagnamagni og alþjóðavæðing. Endalausar breytingar og aukið flækjustig. Fyrirtæki verða sífellt berskjaldaðri fyrir samkeppni úr óvæntum áttum enda hefur meðallíftími þeirra fallið jafnt og þétt á undanförnum árum. „Við höfum alltaf gert þetta svona“ viðhorfið er ekki lengur í boði.“

Ásthildur segir heiminn standa frammi fyrir svo risavöxnum samfélagslegum áskorunum að þær verði aldrei leystar nema í samvinnu hins opinbera, atvinnulífs og einstaklinga.

„Samfélagslegar kröfur til fyrirtækja eru að breytast og hlutverk þeirra er orðið óskýrara. Áður snérist það um að gæta hagsmuna eigenda. Nú eru hagsmunir fleiri aðila komnir inn í jöfnuna. Starfsfólk staldrar almennt styttra við og við gerum kröfur um meira en mánaðarlegan launatékka. Við viljum stærri tilgang með störfum okkar,“ segir Ásthildur.

En Ásthildur er bjartsýn á framtíðina.

„Ætli það hafi nokkurn tímann verið eins spennandi að reka fyrirtæki? Í áskorunum felast tækifæri. Áskoranir geta leitt til magnaðra nýjunga. Skýr stefna og getan til að framkvæma hana hafa aldrei verið mikilvægari.“

Fleiri áskoranir, aukið álag og meiri samkeppni

Jón Ólafur Halldórsson forstjóri Olís efast ekkert um að meira álag sé nú á fyrirtækjarekstur miðað við áður. „Álag á fyrirtækjarekstur hefur verið að aukast jafnt og þétt á undanförnum árum og á sér nokkrar skýringar. Umhverfi fyrirtækjarekstrar hefur tekið miklum breytingum með þeim áskorunum sem fylgja netvæðingu og stafrænni tækni sem er að rifja sér til rúms um þessar mundir,“ segir Jón.

Jón segir samkeppni fara harðnandi þar sem erlend stórfyrirtæki hafi haslað sér völl á Íslandi, bæði í gegnum starfsstöðvar hér en eins erlendir aðilar með netsíður. „Íslensk fyrirtæki hafa í mörgum tilfellum ekki burði til að takast á við stærstu verslunarfyrirtæki heimsins þegar kemur að markaðs- og fjárhagslegum styrkleikum en eru engu að síður að standa sig mjög vel.“ Þá segir Jón Halldór íslenskt hagkerfi viðkvæmt fyrir ytri áhrifum og því geti sveiflur hér verið miklar og áhrifaríkar. Nefnir hann sem dæmi mögulegan loðnubrest, þrengingar í ferðaþjónustu og möguleikann á því að Rio Tinto hætti starfssemi á Íslandi.

„Hér á árum áður var gengið fellt og samkeppnishæfni landsins leiðrétt með þeim hætti en nú sjáum við að þessi leiðrétting á sér stað í gegnum vinnumarkaðinn með aukningu í atvinnuleysi og fækkun starfa.“ 

Að lokum segir Jón Halldór stjórnvöld taka alltof mikinn tíma frá stjórnendum með íþyngjandi regluverki og álögum.

„Umhverfi fyrirtækja er einnig sífellt að verða flóknara og meira íþyngjandi vegna regluverks og hárra skatta og af þeim sökum fer orka stjórnenda og starfsmanna í auknum mæli að takast á við skrifræðið sem því fylgir og kemur það niður á framleiðni íslenskra fyrirtækja. Í mínum huga er því óhætt að fullyrða fleiri áskoranir og aukið álag sé nú fyrir hendi en áður enda í takt við þær breytingar sem við erum að upplifa um þessar mundir í breyttum heimi tækni og framfara.“

Breytingarnar munu gera fyrirtækin og samfélagið betra

Sigríður Margrét Oddsdóttir framkvæmdastjóri Lyfju segir áskoranir og álag geta verið af hinu góða.

„Það eina sem er öruggt í fyrirtækjarekstri eru breytingar og það er ekkert nýtt.  Álag og streita getur verið af hinu góða, hæfilegt álag hjálpar okkur að ráða við krefjandi aðstæður,“ segir Sigríður og nefnir sem dæmi að áskoranir í rekstri apóteka hafi skilað miklum árangri. Þar sé lyfjaverð helmingi lægra að raunvirði en var í kringum síðustu aldamót og lyfjaverð hér á Íslandi nú á pari við Norðurlöndin. „Á sama tíma er þjónusta apóteka á Íslandi í fremstu röð, apótek er í innan við fimm mínútna akstursfjarlægð fyrir næstum alla sem búa í þéttbýli, við erum með fleiri apótek á hvern í búa á Íslandi en á hinum Norðurlöndunum,“ segir Sigríður.

Sigríður Margrét skorar þó á stjórnvöld að skoða fleiri leiðir til að lækka verð á lyfjum. Hún segir Lyfju hafa bent á nokkrar leiðir í þeim efnum og farið í átak til að fræða viðskiptavini um samheitalyf. „En við höfum líka skorað á stjórnvöld að breyta greiðsluþátttökukerfinu með hliðsjón af öðrum iðnríkjum en á Íslandi greiða neytendur hærra hlutfall af lyfjakostnaði úr eigin vasa en að meðaltali innan OECD,“ segir Sigríður.

Sigríður er bjartsýn á framtíðina. „Fyrirtæki sem standast tímans tönn eru fyrirtæki sem sýna heilbrigðan rekstur og aðlögunarhæfni, hafa skilgreind vaxtartækifæri og skilning á því hverjir eru drifkraftar framtíðarinnar.“

Þá segist Sigríður trúa því að nýjar áskoranir muni leiða til þess að atvinnulíf og samfélag verði betra.

„Aukin áhersla á umhverfismál, heilbrigði og notkun tækni til að bæta rekstur eru allt jákvæðar áskoranir, sem ég fagna að séu á borði íslenskra stjórnenda.  Tækni spilar sífellt stærra hlutverk í rekstri fyrirtækja, líkt og lífinu almennt. 

Við erum að lifa tæknibyltingu.  Tengingum við internetið fjölgar stöðugt, sem og gögnum sem við miðlum um slíkar tengingar og aðgerðir sem byggja á gögnunum breyta raunveruleikanum í rauntíma.  Þær áskoranir sem fylgja þessum drifkröftum breytinga eru forréttindi, þær gera fyrirtækin okkar betri og samfélagið okkar betra.“

Fyrirtæki sem aðlaga sig munu dafna, önnur hverfa

Steinþór Pálsson ráðgjafi hjá KPMG rifjar upp áskoranir fyrri tíma og segir ekkert eitt algilt svar.

„Að mínu mati er ekkert algilt svar við þessari spurningu.  Aðstæður geta verið mjög mismunaði milli atvinnugreina, fyrirtækja og á einum tíma miðað við annan. Hægt er að nefna til dæmis  óðaverðbólgu fyrri tíma eða óvissu flestra fyrirtækja um sína fjárhagsstöðu fyrst eftir bankahrunið.“

Steinþór minnir líka á að fyrri tíma tækniframfarir hafi haft áhrif á ýmiss fyrirtæki áður.

„Þá höfum við séð ákveðnar tegundir fyrirtækja líða undir lok eða breytast verulega vegna tæknibreytinga, dæmi vídeó leigur og fjarskiptafyrirtæki. Sú þróun mun halda áfram.“

Að sögn Steinþórs fylgi því alltaf álag að vera í rekstri í samkeppni. „Það er því alltaf álag og áskoranir þegar kemur að fyrirtækjarekstri, að minnsta kosti hjá þeim sem starfa á virkum samkeppnismarkaði.“

Eins og fleirum verður Steinþóri líka hugsað til hraðans sem fylgir breytingum nútímans og þar bendir hann sérstaklega á mikilvægi sveigjanleika í rekstri.

„Fyrirtæki þurfa nú líkt og áður stöðugt að leita leiða til að gera betur við að mæta síbreytilegum kröfum viðskiptavina og annarra hagaðila. Breytingar eru í sjálfu sér ekkert nýtt en líklega má segja að þær séu hraðari nú en oft áður, umhverfi því kvikara sem aftur kallar á aukinn sveigjanleika í starfsemi fyrirtækja.

Þau fyrirtæki sem eru fljótari að aðlaga sig breytingum, til dæmis í nýtingu á tækni, tala nú ekki um þau sem stuðla að farsælum breytingum eru líklegri til að lifa og dafna  en önnur hverfa.“

Í dag fjallar Atvinnulíf á Vísi um álag á vinnustöðum frá mismunandi vinklum en án upplifunar um kulnun.