Valdmörk forseta - efnið eða andinn Sighvatur Björgvinsson skrifar 6. október 2011 06:00 Í ræðu við setningu Alþingis sl. laugardag ræddi forseti Íslands tillögur stjórnlagaráðs. Um tillögur ráðsins sem varða forseta Íslands sagði hann: „tillögur, sem efla umsvif forsetans á vettvangi stjórnkerfisins, færa embættinu aukna ábyrgð." Ummæli forsetans í ræðunni um þessi efni hafa vakið viðbrögð. „Oftúlkun", er haft eftir sumum. „Misskilningur", segja aðrir. „Ekki í anda tillagnanna", er fullyrt. Nú þekki ég ekki andann – bara efnið. Lítum því á orðin ein í texta tillagnanna og berum saman við tilvitnanir í ræðu forseta. „Tillögurnar… færa embættinu aukna ábyrgð", segir forseti. Þessi texti finnst hvergi hjá stjórnlagaráði. Ekki heldur texti um hið gagnstæða. Því verðum við að bera saman textann í ræðu forseta um tilfærð dæmi og textann í tillögum stjórnlagaráðs. Dæmi sanna ekki – en þau skýra. Óbreyttur málskotsrétturForseti segir: „Stjórnlagaráð leggur til að málskotsréttur forseta, sem kveðið er á um í 26. gr. núverandi stjórnarskrár, verði áfram óbreyttur". Í 60. gr. frumvarps stjórnlaganefndar segir í upphafi 2. mgr.: „Forseti Íslands getur ákveðið innan viku frá móttöku frumvarps að synja því staðfestingar". Umhugsunarfrestur forseta er hér styttur frá núverandi ákvæðum en synjunarréttur hans hvergi takmarkaður. Ég fæ ekki séð að forseti oftúlki né mistúlki orðanna hljóðan. Túlkun hans styðst við efni máls. Ný valdsvið forsetaForseti segir: „Þá þarf forseti að samþykkja val á dómurum og ríkissaksóknara og geta aðeins tveir þriðju hlutar Alþingis hnekkt ákvörðun forseta". Hér er nýtt verkefni falið forseta. Í 3. mgr. 96. gr. í tillögum stjórnlagaráðs segir um þetta: „Þegar ráðherra skipar í embætti dómara og ríkissaksóknara skal skipun borin undir forseta Íslands til staðfestingar. Synji forseti skipun staðfestingar þarf Alþingi að samþykkja skipunina með 2/3 hlutum atkvæða til að hún taki gildi." Ómögulegt er annað en að segja að túlkun forseta styðjist hér nákvæmlega við orðanna hljóðan. Forseti segir: „Sérstakur fulltrúi forsetans skal og gegna formennsku í nefnd sem metur hæfni umsækjenda um önnur embætti og gerir tillögur um þau." Hér er líka nýtt verkefni falið forseta. Um þetta eru ákvæði í 96. gr. frumvarps stjórnarskrárnefndar. Þar er mælt svo fyrir um að sérstök nefnd skuli gera tillögur til ráðherra um skipan embættismanna. „Forseti Íslands skipar formann nefndarinnar" segir þar orðrétt. Ekkert í textanum hindrar að forseti geti tiltekið í skipan sinni að formaðurinn skuli starfa í samvinnu við hann – sem fulltrúi forseta í nefndinni. Ég fæ því ómögulega séð að hér misfari forseti með efnið. Óbundinn við tillögugerðÞá segir forseti: „Hlutverk forseta við myndun ríkisstjórna tekur einnig mikilvægum breytingum; verður mun sjálfstæðara. Í stað þess að formenn stjórnmálaflokka móti valkosti forsetans eins og tíðkast hefur frá lýðveldisstofnun myndi forseti sjálfur hafa frumkvæði að viðræðum við einstaka þingmenn og þingflokka. Hann gerir síðan tillögur til Alþingis um forsætisráðherra og er þá ekki bundinn af því að velja þingmann til þessa embættis. Verði fyrsta tillaga forsetans ekki samþykkt hefur hann að nýju viðræður við þingmenn og þingflokka." Í gildandi stjórnarskrá eru engin fyrirmæli um hvernig forseti eigi að standa að stjórnarmyndunartilraunum enda talar forseti í ræðu sinni hér að framan um þau vinnubrögð sem TÍÐKAST HAFA. Frá þeirri hefð á nú að víkja samkvæmt frásögn forseta. Ný vinnubrögð á að innleiða. Og hver eru þau? Um það eru ákvæði í 90. gr. í frumvarpi stjórnarskrárnefndar. Þar segir í upphafi 2. mgr.: „Eftir að hafa ráðfært sig við þingflokka og þingmenn gerir forseti Íslands tillögur til þingsins um forsætisráðherra". Hvað merkir þessi setning? Hún hlýtur að merkja að það sé alfarið á forræði forseta við hvaða aðila á Alþingi Íslendinga forseti ráðfærir sig – hvort heldur sem er við einstaka þingmenn eða einstaka þingflokka – og líka um hvað. Á forseti að kalla heila þingflokka á sinn fund eða bara t.d. formenn þeirra? Það er á hans valdi. Og um hvað á hann að ráðfæra sig við þá? Því ræður hann. Honum ber t.d. engin skylda til þess að ráðfæra sig við þá um hugsanlegt forsætisráðherraefni, né að miða tillögugerð sína til Alþingis við einhvern eða einhverja þá einstaklinga, sem í ljós hefði komið að einhverjir þingflokkar eða einhverjir þingmenn í viðræðuteymi hans legðu til. Forseti hefur því algerlega óbundnar hendur og getur lagt til við þingið hvaða forsætisráðherraefni sem honum hugkvæmist jafnt utan sem innan þings nákvæmlega eins og forseti segir í þingsetningarræðunni. Ekkert í texta tillagna stjórnlagaráðs mælir gegn því. Um andann í tillögum stjórnlagaráðs ræði ég ekki. Sé hann ekki í textanum. Hvað svo ef forseti gerir slíka tillögu samkvæmt eigin höfði og þingið ekki samþykkir tillöguna. Um það segir stjórnlagaráðið að þá „gerir forseti Íslands (aðra – innskot) tillögu með sama hætti". MEÐ SAMA HÆTTI! Ekki þá heldur er forseti bundinn af neinum ráðleggingum um tillögugerð sína – þarf ekki einu sinni að spyrja – en getur valið að gera tillögu um hvern þann einstakling sem honum hugnast. Og tíminn líður… Uppskrift að átökum Í 3. mgr. umræddrar 90. gr. í frumvarpi stjórnlaganefndar segir svo: „Hafi forsætisráðherra ekki verið kjörinn innan tíu vikna (frá kosningum – innskot) skal Alþingi rofið og boðað til nýrra kosninga." Tíu vikna fortakslaus frestur! Það var og. Engir tímafrestir eru hins vegar gefnir um tillögugerð forseta. Því er honum í lófa lagið – ef hann svo kysi – að miða tillögugerð sína til Alþingis um nýjan forsætisráðherra landsins við að harla lítill eða jafnvel enginn tími yrði eftir til umþóttunar ef ekki yrði gengið að tillögum hans. Þá kæmi til nýrra kosninga! Í þriðju atrennu – ef til kæmi – getur forseti svo gert sína þriðju tillögu en þá geta þingmenn og þingflokkar einnig komið fram með sínar tillögur um forsætisráðherraefni þingsins – en aldrei fyrr. Hér er beinlínis verið að leggja fram uppskrift að átökum forseta og þjóðþings. Uppskrift að því hvernig slíkt gæti orðið. Nú ætla ég engum getum að leiða að því hvort hér er meðvitað verið að auka völd forseta Íslands, skerða þau eða halda í jafnvægi. Læt öðrum það eftir. Ég segi einfaldlega að verið sé að fela forseta mörg ný verkefni og að ég fæ ekki séð neinar brotalamir á tilvitnuðum orðum forseta Íslands í þingsetningarræðu hans og á texta í frumvarpi stjórnlagaráðs. Efnið er þar í fullu samræmi við orð forseta – en um andann kann ég ekki að dæma. Þekki enda hvorki jarðanda né loftanda og er hvorki spíritisti né miðill. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sighvatur Björgvinsson Mest lesið Forvarnir á ferð Erlingur Sigvaldason Skoðun Bakpokinn sem þyngist aðeins hjá öðrum Inga Sæland Skoðun Örlög Íslendinga og u-beygja áhrifamesta fjármálamanns heims Snorri Másson Skoðun Það læra börnin sem fyrir þeim er haft Sigurður Örn Hilmarsson Skoðun Fegurð sem breytir skólum Einar Mikael Sverrisson Skoðun Mataræði í stóra samhengi lífsins Birna Þórisdóttir Skoðun Jóhann Páll: Vertu í liði með náttúrunni ekki gegn henni Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke Skoðun Hvað varð um loftslagsmálin? Kamma Thordarson Skoðun Verður Frelsið fullveldinu að bráð? Anton Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Forvarnir á ferð Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Vertu meðbyr mannúðar Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Fegurð sem breytir skólum Einar Mikael Sverrisson skrifar Skoðun Það læra börnin sem fyrir þeim er haft Sigurður Örn Hilmarsson skrifar Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar Skoðun Verður Frelsið fullveldinu að bráð? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mataræði í stóra samhengi lífsins Birna Þórisdóttir skrifar Skoðun Hvað varð um loftslagsmálin? Kamma Thordarson skrifar Skoðun Bakpokinn sem þyngist aðeins hjá öðrum Inga Sæland skrifar Skoðun Örlög Íslendinga og u-beygja áhrifamesta fjármálamanns heims Snorri Másson skrifar Skoðun Ég kýs Magnús Karl sem rektor Bylgja Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Jóhann Páll: Vertu í liði með náttúrunni ekki gegn henni Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Tífalt hærri vextir, meiri skuldir - menntastefna stjórnvalda? Júlíus Viggó Ólafsson,Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Lífið gefur engan afslátt Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kolbrún Pálsdóttir sem næsti rektor HÍ Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Vitskert veröld Einar Helgason skrifar Skoðun Draumurinn um hið fullkomna öryggisnet Signý Jóhannesdóttir skrifar Skoðun Sönnunarbyrði og hagsmunaárekstur Arnar Sigurðsson skrifar Skoðun Sem doktorsnemi styð ég Silju Báru til Rektors Háskóla Íslands Eva Jörgensen skrifar Skoðun Sterk og breið samtök – tími til að styrkja rödd minni fyrirtækja Friðrik Árnason skrifar Skoðun Nýjar ráðleggingar um mataræði María Heimisdóttir skrifar Skoðun Börn með fjölþættan vanda Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru slæmar fyrir ímynd Íslands Clive Stacey skrifar Skoðun Netöryggi á krossgötum: Hvernig tryggjum við íslenska innviði? Heimir Fannar Gunnlaugsson skrifar Skoðun Í heimi sem samþykkir þjóðarmorð er ekkert jafnrétti Najlaa Attaallah skrifar Skoðun Heilinn okkar og klukka lífsins Birna V. Baldursdóttir ,Heiðdís B. Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er kona? - Þörf kynjakerfisins til að skilgreina og stjórna konum Arna Magnea Danks skrifar Skoðun Ég styð Ingibjörgu Gunnarsdóttur í stöðu rektors við Háskóla Íslands Herdís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Silja Bára skilur stjórnsýslu HÍ! Elva Ellertsdóttir,Kolbrún Eggertsdóttir skrifar Sjá meira
Í ræðu við setningu Alþingis sl. laugardag ræddi forseti Íslands tillögur stjórnlagaráðs. Um tillögur ráðsins sem varða forseta Íslands sagði hann: „tillögur, sem efla umsvif forsetans á vettvangi stjórnkerfisins, færa embættinu aukna ábyrgð." Ummæli forsetans í ræðunni um þessi efni hafa vakið viðbrögð. „Oftúlkun", er haft eftir sumum. „Misskilningur", segja aðrir. „Ekki í anda tillagnanna", er fullyrt. Nú þekki ég ekki andann – bara efnið. Lítum því á orðin ein í texta tillagnanna og berum saman við tilvitnanir í ræðu forseta. „Tillögurnar… færa embættinu aukna ábyrgð", segir forseti. Þessi texti finnst hvergi hjá stjórnlagaráði. Ekki heldur texti um hið gagnstæða. Því verðum við að bera saman textann í ræðu forseta um tilfærð dæmi og textann í tillögum stjórnlagaráðs. Dæmi sanna ekki – en þau skýra. Óbreyttur málskotsrétturForseti segir: „Stjórnlagaráð leggur til að málskotsréttur forseta, sem kveðið er á um í 26. gr. núverandi stjórnarskrár, verði áfram óbreyttur". Í 60. gr. frumvarps stjórnlaganefndar segir í upphafi 2. mgr.: „Forseti Íslands getur ákveðið innan viku frá móttöku frumvarps að synja því staðfestingar". Umhugsunarfrestur forseta er hér styttur frá núverandi ákvæðum en synjunarréttur hans hvergi takmarkaður. Ég fæ ekki séð að forseti oftúlki né mistúlki orðanna hljóðan. Túlkun hans styðst við efni máls. Ný valdsvið forsetaForseti segir: „Þá þarf forseti að samþykkja val á dómurum og ríkissaksóknara og geta aðeins tveir þriðju hlutar Alþingis hnekkt ákvörðun forseta". Hér er nýtt verkefni falið forseta. Í 3. mgr. 96. gr. í tillögum stjórnlagaráðs segir um þetta: „Þegar ráðherra skipar í embætti dómara og ríkissaksóknara skal skipun borin undir forseta Íslands til staðfestingar. Synji forseti skipun staðfestingar þarf Alþingi að samþykkja skipunina með 2/3 hlutum atkvæða til að hún taki gildi." Ómögulegt er annað en að segja að túlkun forseta styðjist hér nákvæmlega við orðanna hljóðan. Forseti segir: „Sérstakur fulltrúi forsetans skal og gegna formennsku í nefnd sem metur hæfni umsækjenda um önnur embætti og gerir tillögur um þau." Hér er líka nýtt verkefni falið forseta. Um þetta eru ákvæði í 96. gr. frumvarps stjórnarskrárnefndar. Þar er mælt svo fyrir um að sérstök nefnd skuli gera tillögur til ráðherra um skipan embættismanna. „Forseti Íslands skipar formann nefndarinnar" segir þar orðrétt. Ekkert í textanum hindrar að forseti geti tiltekið í skipan sinni að formaðurinn skuli starfa í samvinnu við hann – sem fulltrúi forseta í nefndinni. Ég fæ því ómögulega séð að hér misfari forseti með efnið. Óbundinn við tillögugerðÞá segir forseti: „Hlutverk forseta við myndun ríkisstjórna tekur einnig mikilvægum breytingum; verður mun sjálfstæðara. Í stað þess að formenn stjórnmálaflokka móti valkosti forsetans eins og tíðkast hefur frá lýðveldisstofnun myndi forseti sjálfur hafa frumkvæði að viðræðum við einstaka þingmenn og þingflokka. Hann gerir síðan tillögur til Alþingis um forsætisráðherra og er þá ekki bundinn af því að velja þingmann til þessa embættis. Verði fyrsta tillaga forsetans ekki samþykkt hefur hann að nýju viðræður við þingmenn og þingflokka." Í gildandi stjórnarskrá eru engin fyrirmæli um hvernig forseti eigi að standa að stjórnarmyndunartilraunum enda talar forseti í ræðu sinni hér að framan um þau vinnubrögð sem TÍÐKAST HAFA. Frá þeirri hefð á nú að víkja samkvæmt frásögn forseta. Ný vinnubrögð á að innleiða. Og hver eru þau? Um það eru ákvæði í 90. gr. í frumvarpi stjórnarskrárnefndar. Þar segir í upphafi 2. mgr.: „Eftir að hafa ráðfært sig við þingflokka og þingmenn gerir forseti Íslands tillögur til þingsins um forsætisráðherra". Hvað merkir þessi setning? Hún hlýtur að merkja að það sé alfarið á forræði forseta við hvaða aðila á Alþingi Íslendinga forseti ráðfærir sig – hvort heldur sem er við einstaka þingmenn eða einstaka þingflokka – og líka um hvað. Á forseti að kalla heila þingflokka á sinn fund eða bara t.d. formenn þeirra? Það er á hans valdi. Og um hvað á hann að ráðfæra sig við þá? Því ræður hann. Honum ber t.d. engin skylda til þess að ráðfæra sig við þá um hugsanlegt forsætisráðherraefni, né að miða tillögugerð sína til Alþingis við einhvern eða einhverja þá einstaklinga, sem í ljós hefði komið að einhverjir þingflokkar eða einhverjir þingmenn í viðræðuteymi hans legðu til. Forseti hefur því algerlega óbundnar hendur og getur lagt til við þingið hvaða forsætisráðherraefni sem honum hugkvæmist jafnt utan sem innan þings nákvæmlega eins og forseti segir í þingsetningarræðunni. Ekkert í texta tillagna stjórnlagaráðs mælir gegn því. Um andann í tillögum stjórnlagaráðs ræði ég ekki. Sé hann ekki í textanum. Hvað svo ef forseti gerir slíka tillögu samkvæmt eigin höfði og þingið ekki samþykkir tillöguna. Um það segir stjórnlagaráðið að þá „gerir forseti Íslands (aðra – innskot) tillögu með sama hætti". MEÐ SAMA HÆTTI! Ekki þá heldur er forseti bundinn af neinum ráðleggingum um tillögugerð sína – þarf ekki einu sinni að spyrja – en getur valið að gera tillögu um hvern þann einstakling sem honum hugnast. Og tíminn líður… Uppskrift að átökum Í 3. mgr. umræddrar 90. gr. í frumvarpi stjórnlaganefndar segir svo: „Hafi forsætisráðherra ekki verið kjörinn innan tíu vikna (frá kosningum – innskot) skal Alþingi rofið og boðað til nýrra kosninga." Tíu vikna fortakslaus frestur! Það var og. Engir tímafrestir eru hins vegar gefnir um tillögugerð forseta. Því er honum í lófa lagið – ef hann svo kysi – að miða tillögugerð sína til Alþingis um nýjan forsætisráðherra landsins við að harla lítill eða jafnvel enginn tími yrði eftir til umþóttunar ef ekki yrði gengið að tillögum hans. Þá kæmi til nýrra kosninga! Í þriðju atrennu – ef til kæmi – getur forseti svo gert sína þriðju tillögu en þá geta þingmenn og þingflokkar einnig komið fram með sínar tillögur um forsætisráðherraefni þingsins – en aldrei fyrr. Hér er beinlínis verið að leggja fram uppskrift að átökum forseta og þjóðþings. Uppskrift að því hvernig slíkt gæti orðið. Nú ætla ég engum getum að leiða að því hvort hér er meðvitað verið að auka völd forseta Íslands, skerða þau eða halda í jafnvægi. Læt öðrum það eftir. Ég segi einfaldlega að verið sé að fela forseta mörg ný verkefni og að ég fæ ekki séð neinar brotalamir á tilvitnuðum orðum forseta Íslands í þingsetningarræðu hans og á texta í frumvarpi stjórnlagaráðs. Efnið er þar í fullu samræmi við orð forseta – en um andann kann ég ekki að dæma. Þekki enda hvorki jarðanda né loftanda og er hvorki spíritisti né miðill.
Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke Skoðun
Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar
Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar
Skoðun Tífalt hærri vextir, meiri skuldir - menntastefna stjórnvalda? Júlíus Viggó Ólafsson,Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Netöryggi á krossgötum: Hvernig tryggjum við íslenska innviði? Heimir Fannar Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Hvað er kona? - Þörf kynjakerfisins til að skilgreina og stjórna konum Arna Magnea Danks skrifar
Skoðun Ég styð Ingibjörgu Gunnarsdóttur í stöðu rektors við Háskóla Íslands Herdís Sveinsdóttir skrifar
Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke Skoðun