Nú er það mála sannast að Tarzan-bækurnar eftir Edgar Rice Burroughs þóttu ekki endilega skrifaðar af djúpri þekkingu á sögusviðinu, sem oftast var Afríka. Sögur ganga um að prófarkalesarar hafi þurft að breyta tígrisdýrum í texta hans í ljón, svo hann yrði sér ekki til skammar. Og annað í þeim dúr. Argasta bull, Tarzan-bækurnar, allar með tölu! En þó var það svo að ýmsum sögulegum fróðleik kynntist ég fyrst í þessum forsmáða bókaflokki, og þótt sitthvað við matreiðslu Burroughs á þeim fróðleik hafi reynst heldur ónákvæmt, þá lifir rétturinn sjálfur í minningunni: Ég mun alltaf skoða söguna um hið kristna ríki Axum og arftaka þess í Eþíópíu í gegnum sjóngler Tarzans og hins einmanalega Presta-Jóns.

Axum-ríkið er kennt við samnefnda borg sem nú er að finna nyrst í Eþíópíu. Meðan eitt elsta og helsta menningarríki heims blómstraði tvö þúsund kílómetrum norðar í Egiftalandi bjuggu ýmsir ættbálkar og smáþjóðir í suðurhluta Súdans, Eþíópíu og Erítreu en ekki er vitað um mörg heilstæð ríki á svæðinu fyrr en Axum kom til sögunnar rétt í kringum upphaf tímatals okkar. Þá hafði aðkomufólk frá Jemen komið yfir Rauða hafið og blandast fólki sem fyrir var og úr varð þróttmikið ríki sem varð á fáeinum öldum í hópi hinna öflugustu á svæðinu. Sá merki spámaður Maní frá Mesópótamíu sagði á þriðju öld eftir Krist að fjögur helstu stórveldi heims væru Rómaveldi, Persía, Kína og Axum. Undirstaðan undir veldi Axum fólst í verslun milli Rómaveldis og Indlands, ríkið varð áfangastaður og umskipunarhöfn fyrir þá kaupahéðna sem önnuðust hana og á þriðju öld voru kóngarnir í Axum farnir að slá glæsilega gullpeninga til merkis um dýrð sína og ríkidæmi. Þá hafði gerst sá óvænti atburður að fjöldi Axum-búa var orðinn Gyðingatrúar, en eins og áður hefur verið nefnt í flækjusögum höfðu Gyðingar stundað heilmikið trúboð á Arabíuskaga eftir að þeir hröktust frá Palestínu í kjölfar uppreisna gegn Rómverjum á árunum 70-120 e.Kr. Gyðingar höfðu náð góðri fótfestu í nokkrum smáríkjum syðst á skaganum en einnig í Axum, þar sem Gyðingdómur blandaðist þeim fjölgyðistrúarbrögðum sem fyrir voru.
Axum kemur við sögu við upphaf íslams
Því miður skortir mjög ritaðar heimildir um sögu Axum-ríkis þessar aldirnar og bókmenntir áttu Axum-menn engar. Því vitum við harla fátt hvað var á seyði í ríkinu. Þar hafa áreiðanlega átt sér stað dramatískir atburðir sem jöfnuðust á við kviður Hómers og ævintýri sem átt hefðu heima í Þúsund og einni nótt og herforingjar hafa háð sín Gallastríð, en ekkert af þessu munum við nokkru sinni frétta úr því sem komið er. Við vitum þó eitt með vissu – að um árið 350 var kóngur í Axum sem hét Ezana og hann lét taka upp kristindóm í landi sínu. Tveir kristnir bræður frá Líbanon höfðu þá siglt með kaupmönnum suður með ströndum Rauða hafsins til Axum þar sem heimamenn reiddust skipverjum einhverra hluta vegna og drápu þá alla, nema bræðurna tvo. Þeir voru fluttir til höfuðborgarinnar þar sem kóngur og drottning keyptu þá á þrælamarkaði og gerðu þá að kennurum krónprinsins Ezana. Þeir kenndu prinsinum kristinfræði og þótt þeir fengju um síðir frelsi og annar bróðirinn héldi heimleiðis þá varð hinn eftir og varð fyrsti yfirmaður axumísku eða eþíópísku kirkjunnar. Frúmentíus hét hann og lærisveinn hans Ezana varð fyrsti kóngur heimsins sem lét slá mynt með tákni krossins. Hann virðist hafa verið snotrasti leiðtogi, að minnsta kosti voru einkunnarorð hans „Megi það gleðja fólkið“ en flestir kóngar og keisarar í þá daga hreyktu yfirleitt sjálfum sér af dýrð sinni og tign með slíkum einkunnarorðum.

Þegar múslimar hófu svo sína ótrúlegu útrás út af Arabíuskaga og lögðu á skömmum tíma undir sig öll Miðausturlönd og Norður-Afríku og fleiri landsvæði, þá létu þeir einhverra hluta vegna hjá líða að bregða sér yfir Rauða hafið og herja af einhverri alvöru á Axum. Þó var áreiðanlega ekki eftir minna að sækjast þar en á sumum þeim svæðum þangað sem múslimar sendu sína óvígu heri; skýringin á því að Axum var að mestu látið í friði liggur ekki á lausu. Þjóðsagan segir reyndar að Múhameð sjálfur hafi mælt fyrir um að Axum-menn yrðu látnir í friði í þakkarskyni við hjálpina fyrrum. Á hinn bóginn tók Axum að einangrast og missti tengsl við hinn kristna heim þar sem það lúrði bak við nýjar víðáttur íslams.
Á tíundu öld, eða um sama leyti og söguöld stóð yfir á Íslandi, þá gerðist nokkuð stórmerkilegt í Eþíópíu. Axum-ríkið var að velli lagt og það var kona sem lagði það undir sig. Því miður er alltof lítið vitað um þá konu, kannski var hún Gyðingadrottning og hét Gúdit (en hvaðan kom hún?), kannski var hún heiðingi sunnan úr hæðunum sem hét Bani, en hvort heldur var – þá stóð hún yfir höfuðsvörðum hins forna ríkis Axum og ríkti við góðan orðstír í fjóra áratugi. Hún var víst mikill forkur, en af hverju hafði hún ekki vit á að láta skrifa sögu sína? Þá væri hún frægust kvenna á fyrri tímum, en nú vitum við sem sé ekki einu sinni hvað hún hét né hvaða trú hún aðhylltist.
Svo hvarf þessi dularfulla drottning inn í móðu sögunnar og nýtt ríki reis í Eþíópíu í stað Axum, kristindómurinn hélt velli og ríkið varð nokkuð stöndugt og traust og var ekki ógnað af múslimum fremur en fyrirrennarinn, en var algjörlega einangrað, og tilvera Eþíópíu gleymd öllum kristnum mönnum í Evrópu.
Sögur um Presta-Jón ganga ljósum logum
Þangað til bréf barst til Evrópu seint á miðöldum, það var frá kristnum kóngi í einangruðu landi bak við hafsjó villutrúarmanna, hann leitaði hjálpar, vildi koma á tengslum við trúbræður sína og systur, þetta var nánast neyðaróp utan úr geimnum, og undirskriftin var Presta-Jón. Sjálfsagt var bréfið falsað, ugglaust var það ekki í rauninni frá einangruðum kóngi Eþíópíu, en með því kviknuðu aftur minningar um hið týnda kristna konungsríki, og sögurnar um Presta-Jón gengu ljósum logum um hinn vestræna heim og blönduðust sögum um týnda krossfara, síðustu verjendur kristindóms í hinni svörtu Afríku, og í Tarzan-bókunum var Presta-Jón sjálfur meira að segja orðinn svartur á hörund eftir einmana varðstöðu heillar halarófu af Presta-Jóni gegnum ótal aldir.