Fyrsta íslenska trollið Þórlindur Kjartansson skrifar 25. janúar 2019 07:00 Eflaust hefðu margir útlendingar rekið upp stór augu í morgun ef þeir voru snemma á vappi. Eins og allir Íslendingar vita er það nefnilega í dag—Bóndadaginn—sem Þorri gengur í garð og þá fylgja öll íslensk heimili fornum siðum sem tengjast þessum degi. Þeir hafa því verið margir heimilisfeðurnir sem ruku út í morgun að fornum sið til þess að fagna Þorra og bjóða hann velkominn í garð. Húsbóndinn á að fara fyrstur á fætur og láta ekki undrunaraugu útlendinga trufla sig þegar hann fylgir þeirri gömlu hefð að fara út á skyrtunni einni klæða, en bæði berlæraður og berfættur nema með annan fótinn ofan í brókarskálm, hoppa svo á þeim fæti sem brókin hangir á í kringum bæinn eða húsið, hrópa svo upp „Vertu velkominn Þorri, vertu ekki mjög grimmur.“Velkominn Þorri Frá þessari góðu hefð er sagt í Sögu daganna eftir Árna Björnsson og þess getið að elstu heimildir um þessa fornu hefð komi frá síra Jóni Halldórssyni, sem skrifaði um þennan sið í bréfi árið 1728. Reyndar er síra Jón ekki bara elsta heimildin um þessa hefð heldur sú eina. Og þar sem ekki er vitað til þess að nokkur hafi séð einn einasta mann viðhafa þetta furðulega háttalag hér á landi eða annars staðar þá er líklegasta ályktunin sú að hér sé um að ræða fyrsta íslenska trollið—og að síra Jón, í einhverju húmorskasti, vetrarþunglyndi, sveppatrippi eða fylleríisrugli, hafi ákveðið að skálda upp úr sér þennan Fóstbræðraskets og halda því að sagnfræðingum framtíðarinnar að hann væri órækur vitnisburður um raunverulega siði á Íslandi árið sautjánhundruð og súrkál. Kannski var síra Jón óheppinn að þessi siður hafi ekki náð að festa rætur. Stundum þarf ekki svo mikið til. Ef nokkrir bændur hefðu tekið sig saman um það í upphafi átjándu aldar að halda þennan sið þá hefðu óinnvígðir—nýjar kynslóðir og nýir nágrannar—í raun aldrei nokkra hugmynd um að öll þessi kostulega seremónía væri ekkert annað en hugarfóstur drukkins fulltrúa kirkjuvaldsins. Og kannski værum við enn í dag hoppandi með brókina lafandi á ökklanum á þessum degi. Og þá myndu blessaðir ferðamennirnir sannarlega telja sig hafa komist í feitt og hver veit nema hefðin myndi dreifast um alla jarðarkringluna eins og Föstudagurinn svarti, Valentínusardagurinn og Hrekkjavakan.Sinn er siður Þær eiga nefnilega ekki alltaf djúpar rætur hefðirnar sem við teljum sjálfsagðar og ef maður verður vitni að einhverju framandi í nýju landi þá dregur maður umsvifalaust þá ályktun að um sé að ræða rótgróna hefð. Ég var til dæmis gestur í ákaflega fallegu brúðkaupi í sumar þar sem brúðhjónin voru gefin saman undir berum himni á kirkjulóðinni. Fjöldi gesta var á svæðinu og stór hópur ferðamanna fylgdist með. Eftir að athöfnin sjálf hafði farið fram fóru brúðhjónin ásamt presti inn í kirkjuna en gestirnir biðu fyrir utan eftir að fagna þeim. Útlensku áhorfendunum hefur eflaust þótt að þeir hafi komist í feitt og gátu hróðugir sagt fólki frá því þegar heim kom hvernig íslenskir brúðkaupssiðir eru. „Þar er það sko þannig að giftingin sjálf fer fram úti í garði, en svo þegar hún er búin þá fara brúðhjónin ein inn í kirkjuna í stutta stund og gestirnir bíða fyrir utan. Þannig er þetta sko á Íslandi—ég sá það með eigin augum.“ Og hver veit nema einhvers staðar í heiminum verði boðið upp á „Icelandic Style Wedding“ pakka sem byggist á einmitt þessari hugmyndafræði.Hefðirnar móta okkur Það eru örugglega ýmsar hefðir og venjur sem við tökum sem sjálfsögðum hlutum en eiga rætur sínar í einhverjum súrum innherjabrandara, herfilegum misskilningi eða vanhugsuðum öfgum. Hvernig byrjaði sú krafa að múslimskar konur hyldu andlit sitt? Af hverju voru nánast allir grískir karlmenn allsberir á sprellanum á höggmyndum en sumar konur máttu hafa yfir sér slæðu? Af hverju er eðlilegra að sýna morð í sjónvarpi heldur en konubrjóst og af hverju er hryllilegra að sjá typpi í bíómynd heldur en kvenmannssköp? Og svo er það nú þetta með listaverkið í Seðlabankanum. Það er kannski ekki bein ógn við frjálslynd lífsviðhorf að Seðlabankinn hætti að hafa til sýnis listaverk með konubrjóst á skrifstofum stjórnenda—og kannski var myndin ósmekkleg og fáránleg í þessu samhengi. En samt—þetta var ekki góður kafli í opinberri umræðu. Allt þetta upphlaup skiptir nefnilega máli. Út frá svona uppákomum geta smám saman myndast ný viðmið sem á örskömmum tíma geta orðið að hefð og vana. Ofurviðkvæmni gagnvart sífellt sakleysislegri hlutum er nefnilega farin að ráða býsna miklu um mótun samfélagsins.Hoppandi rugl Er þessi litli og tapaði slagur á virðulegri skrifstofu hluti af þróun sem mun leiða til þess að skólar munu skirrast við að sýna nemendum í sagnfræði og listasögu svipaðar myndir? Kennarar vilja ekki lenda í vandræðum ef þeir sýna heimssögulegar myndir af allsberum körlum og konum. Er þá ekki bara betra að sleppa því? Ættum við að mála yfir typpin á grísku styttunum—eins og spéhræddir Ameríkanar hafa málað yfir brjóst á alls konar listaverkum og skemmt þau? Jújú, vissulega er þetta ekki 100% sambærilegt—en hver ætlar að mótmæla því að nú þurfi bara einn nemandi að kvarta undan sýningu á Venusarstyttu í kennslustofu til þess að allt fari í bál og brand? Hverjir ætla að vera dómendur í þeirri eilífu jafnvægislist að viðhalda almennu frjálslyndi og almennri skynsemi—en jafnframt segja aldrei neitt eða gera nokkuð sem gæti farið öfugt ofan í einn einasta mann? Verða það ef til vill þeir öfgafyllstu þegar allt kemur til alls?Ruglaðir Íslendingar Ef samansafn mestu listamanna og frjálslyndra hugsuða mannkynssögunnar yrði vitni að þessari umræðu á Íslandi þá þætti þeim hún örugglega umtalsvert miklu fáránlegri heldur en ef þeir sæju menn hoppandi á öðrum fæti kringum húsin sín, með brókina hangandi á öðrum hælnum, í myrkri og kafaldsbyl að bjóða velkominn Þorra. Það væri að minnsta kosti hægt að hafa gaman af því. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Skoðun Þórlindur Kjartansson Mest lesið Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson Skoðun Það sem Njáll sagði ykkur ekki Inga Lind Karlsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson skrifar Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson skrifar Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason skrifar Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson skrifar Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Eflaust hefðu margir útlendingar rekið upp stór augu í morgun ef þeir voru snemma á vappi. Eins og allir Íslendingar vita er það nefnilega í dag—Bóndadaginn—sem Þorri gengur í garð og þá fylgja öll íslensk heimili fornum siðum sem tengjast þessum degi. Þeir hafa því verið margir heimilisfeðurnir sem ruku út í morgun að fornum sið til þess að fagna Þorra og bjóða hann velkominn í garð. Húsbóndinn á að fara fyrstur á fætur og láta ekki undrunaraugu útlendinga trufla sig þegar hann fylgir þeirri gömlu hefð að fara út á skyrtunni einni klæða, en bæði berlæraður og berfættur nema með annan fótinn ofan í brókarskálm, hoppa svo á þeim fæti sem brókin hangir á í kringum bæinn eða húsið, hrópa svo upp „Vertu velkominn Þorri, vertu ekki mjög grimmur.“Velkominn Þorri Frá þessari góðu hefð er sagt í Sögu daganna eftir Árna Björnsson og þess getið að elstu heimildir um þessa fornu hefð komi frá síra Jóni Halldórssyni, sem skrifaði um þennan sið í bréfi árið 1728. Reyndar er síra Jón ekki bara elsta heimildin um þessa hefð heldur sú eina. Og þar sem ekki er vitað til þess að nokkur hafi séð einn einasta mann viðhafa þetta furðulega háttalag hér á landi eða annars staðar þá er líklegasta ályktunin sú að hér sé um að ræða fyrsta íslenska trollið—og að síra Jón, í einhverju húmorskasti, vetrarþunglyndi, sveppatrippi eða fylleríisrugli, hafi ákveðið að skálda upp úr sér þennan Fóstbræðraskets og halda því að sagnfræðingum framtíðarinnar að hann væri órækur vitnisburður um raunverulega siði á Íslandi árið sautjánhundruð og súrkál. Kannski var síra Jón óheppinn að þessi siður hafi ekki náð að festa rætur. Stundum þarf ekki svo mikið til. Ef nokkrir bændur hefðu tekið sig saman um það í upphafi átjándu aldar að halda þennan sið þá hefðu óinnvígðir—nýjar kynslóðir og nýir nágrannar—í raun aldrei nokkra hugmynd um að öll þessi kostulega seremónía væri ekkert annað en hugarfóstur drukkins fulltrúa kirkjuvaldsins. Og kannski værum við enn í dag hoppandi með brókina lafandi á ökklanum á þessum degi. Og þá myndu blessaðir ferðamennirnir sannarlega telja sig hafa komist í feitt og hver veit nema hefðin myndi dreifast um alla jarðarkringluna eins og Föstudagurinn svarti, Valentínusardagurinn og Hrekkjavakan.Sinn er siður Þær eiga nefnilega ekki alltaf djúpar rætur hefðirnar sem við teljum sjálfsagðar og ef maður verður vitni að einhverju framandi í nýju landi þá dregur maður umsvifalaust þá ályktun að um sé að ræða rótgróna hefð. Ég var til dæmis gestur í ákaflega fallegu brúðkaupi í sumar þar sem brúðhjónin voru gefin saman undir berum himni á kirkjulóðinni. Fjöldi gesta var á svæðinu og stór hópur ferðamanna fylgdist með. Eftir að athöfnin sjálf hafði farið fram fóru brúðhjónin ásamt presti inn í kirkjuna en gestirnir biðu fyrir utan eftir að fagna þeim. Útlensku áhorfendunum hefur eflaust þótt að þeir hafi komist í feitt og gátu hróðugir sagt fólki frá því þegar heim kom hvernig íslenskir brúðkaupssiðir eru. „Þar er það sko þannig að giftingin sjálf fer fram úti í garði, en svo þegar hún er búin þá fara brúðhjónin ein inn í kirkjuna í stutta stund og gestirnir bíða fyrir utan. Þannig er þetta sko á Íslandi—ég sá það með eigin augum.“ Og hver veit nema einhvers staðar í heiminum verði boðið upp á „Icelandic Style Wedding“ pakka sem byggist á einmitt þessari hugmyndafræði.Hefðirnar móta okkur Það eru örugglega ýmsar hefðir og venjur sem við tökum sem sjálfsögðum hlutum en eiga rætur sínar í einhverjum súrum innherjabrandara, herfilegum misskilningi eða vanhugsuðum öfgum. Hvernig byrjaði sú krafa að múslimskar konur hyldu andlit sitt? Af hverju voru nánast allir grískir karlmenn allsberir á sprellanum á höggmyndum en sumar konur máttu hafa yfir sér slæðu? Af hverju er eðlilegra að sýna morð í sjónvarpi heldur en konubrjóst og af hverju er hryllilegra að sjá typpi í bíómynd heldur en kvenmannssköp? Og svo er það nú þetta með listaverkið í Seðlabankanum. Það er kannski ekki bein ógn við frjálslynd lífsviðhorf að Seðlabankinn hætti að hafa til sýnis listaverk með konubrjóst á skrifstofum stjórnenda—og kannski var myndin ósmekkleg og fáránleg í þessu samhengi. En samt—þetta var ekki góður kafli í opinberri umræðu. Allt þetta upphlaup skiptir nefnilega máli. Út frá svona uppákomum geta smám saman myndast ný viðmið sem á örskömmum tíma geta orðið að hefð og vana. Ofurviðkvæmni gagnvart sífellt sakleysislegri hlutum er nefnilega farin að ráða býsna miklu um mótun samfélagsins.Hoppandi rugl Er þessi litli og tapaði slagur á virðulegri skrifstofu hluti af þróun sem mun leiða til þess að skólar munu skirrast við að sýna nemendum í sagnfræði og listasögu svipaðar myndir? Kennarar vilja ekki lenda í vandræðum ef þeir sýna heimssögulegar myndir af allsberum körlum og konum. Er þá ekki bara betra að sleppa því? Ættum við að mála yfir typpin á grísku styttunum—eins og spéhræddir Ameríkanar hafa málað yfir brjóst á alls konar listaverkum og skemmt þau? Jújú, vissulega er þetta ekki 100% sambærilegt—en hver ætlar að mótmæla því að nú þurfi bara einn nemandi að kvarta undan sýningu á Venusarstyttu í kennslustofu til þess að allt fari í bál og brand? Hverjir ætla að vera dómendur í þeirri eilífu jafnvægislist að viðhalda almennu frjálslyndi og almennri skynsemi—en jafnframt segja aldrei neitt eða gera nokkuð sem gæti farið öfugt ofan í einn einasta mann? Verða það ef til vill þeir öfgafyllstu þegar allt kemur til alls?Ruglaðir Íslendingar Ef samansafn mestu listamanna og frjálslyndra hugsuða mannkynssögunnar yrði vitni að þessari umræðu á Íslandi þá þætti þeim hún örugglega umtalsvert miklu fáránlegri heldur en ef þeir sæju menn hoppandi á öðrum fæti kringum húsin sín, með brókina hangandi á öðrum hælnum, í myrkri og kafaldsbyl að bjóða velkominn Þorra. Það væri að minnsta kosti hægt að hafa gaman af því.
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar
Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun