Aftur snúinn með útúrsnúning – Íhaldinu veitt aðhald Haukur Viðar Alfreðsson skrifar 11. apríl 2022 11:01 Það er ákveðin lenska hér á landi að véfengja ekki mikið það sem stjórnmálamenn segja. Það er þó aðeins að breytast. En oft á tíðum er nóg að fullyrða að hlutir séu á einn veginn og þá er það einfaldlega samþykkt, amk ekkert verið að reka annað framan í fólk. Ég gagnrýndi þingmann Sjálfstæðisflokksins, Diljá Mist, í nýlegri grein því mér fannst hún vera að taka full djúpt í árina og setja fram ýmsar skoðanir sem staðreyndir. Þetta kallar Diljá útúrsnúninga, svo ég held það sé gott að ég geri betur grein fyrir hvað ég er að deila á. Áður en ég sný mér að upphaflegri grein Diljár þá ætla ég að taka undir seinni grein hennar að því leitinu að framleiðsla á vöru og þjónustu eru vissulega undirstaða lífskjara, og að gjaldeyrisskapandi atvinnugreinar eru nauðsyn til þess að geta átt viðskipti við önnur lönd (það segir sig nokkurn veginn sjálft). En undirstaðan í hagkvæmri framleiðslu á vöru og þjónustu eru viðskipti og sérhæfing. Ofureinfaldað dæmi eru tveir einstaklingar sem hvor um sig eiga eitt ungabarn. Þeir geta annað hvort verið mikið heima að sjá um eigin börn og rétt náð að eiga í sig eða þá að annar sér um bæði börnin meðan hinn vinnur (t.d. við að fiska og selur fiskinn erlendis, skapar gjaldeyri). Þannig geta þeir aukið heildartekjur sínar samanlagt. Spurningin er svo hvor skapaði auknu tekjurnar? Það þurfti amk báða til. Svo hvor þeirra á að hafa hærri laun? Samfélagið okkar er stærri útgáfan af þessu að miklu leiti, þó það sé erfitt að festa krónutölu á mörg verk. Raunveruleikinn er svo að við fáum flest greidd út frá samningsstöðu og hversu vel við semjum, ekki mikilvægi starfsins í verðmætasköpun. Snúum okkur nú að fyrri grein Diljár, en þar segir meðal annars: „Á sama tíma hafa laun opinberra starfsmanna hækkað hraðar en laun á almennum markaði. Það viðhorf hefur verið ríkjandi lengst af að laun opinberra starfsmanna eigi að vera lægri en þau sem tíðkast á frjálsum markaði. Ástæðan er að opinberir starfsmenn hafa notið mun betri réttinda en annað vinnandi fólk.“ „Frjálsi markaðurinn á að vera leiðandi í launaþróun og öðrum starfskjörum. Það verður að tryggja að það sé eftirsóknarvert og aðlaðandi að starfa þar sem verðmætasköpun hagkerfisins er, á almennum markaði. Hið opinbera má ekki yfirbjóða einkageirann á öllum sviðum. “ Þessi grein Þórðar Snæs hjá Kjarnanum fer yfir launahækkanir hjá hinu opinbera og á almenna markaðnum á síðustu árum. Þar er vissulega tekið undir að laun hafa hækkað hraðar, aðallega í prósentum, hjá hinu opinbera. Eftir sem áður eru laun hjá hinu opinbera almennt talsvert lægri en á almenna markaðnum (munurinn er ca 15% eða meiri), sem er mun mikilvægara en hvað hækkanirnar hafa verið í sjálfu sér[1]. Á sama tíma hafa lífeyrisréttindi opinberra starfsmanna verið skert, en til þess að það væri samþykkt var sett markmið að laun hjá hinu opinbera og á almenna markaðnum væru orðin jöfn árið 2026. M.v. að á seinustu fimm árum (frá lokum 2016) hefur launamunurinn ekki minnkað nema um 0,4% er þó talsvert langt í land þar. Þessi greining fer talsvert gegn því að ríkið sé að yfirbjóða einkageirann, og í öllu falli er það óljóst hvort laun opinberra starfsmanna „eigi“ að vera lægri vegna góðra annarra réttinda eða einfaldlega því stéttarfélög og ríkið hafa samið illa fyrir þessa starfsmenn á árum áður. En á hverra ábyrgð er það að það sé eftirsóknarvert að starfa á almenna markaðnum? Á almenni markaðurinn alltaf að fá að stýra? Hvað ef stærri hlutur virðissköpunar almenna markaðsins lendir í vösum fjárfesta og stjórnenda en áður tíðkaðist[2], þannig að hlutur starfsmanna á plani stendur í stað eða rýrnar? Á það þá að vera nýja normið? Á ríkið að gúddera það í stað þess að láta græðgi fjárfesta bitna á þeim sjálfum þegar starfsmenn þeirra leita í betri laun? Vitanlega eiga stéttarfélög að leiða launabaráttuna, en ríkið á ekki bara að vera dyramotta fjármagnseigenda heldur. Að ógleymdu því að ef ríkið á að sinna störfum sínum vel, t.d. eftirlitshlutverkum með einkageiranum, þarf til þess hæft starfsfólk og til þess þarf laun við hæfi. Það sem ég tek úr grein Diljár er það sem ég les úr mörgum greinum Sjálfstæðismanna, Samtaka Atvinnulífsins, Viðskiptaráðs og co. Tónninn er að almenni markaðurinn geri allt betur (þeir skapa allt virðið, það verður að selja bankana því það er bara betra) og það er ætlað almennum starfsmönnum og láglauna fólki ábyrgð sem þau vilja ekki gangast við sjálf (það er aldrei nógu gott í ári fyrir launahækkanir í kjarasamningum að ótöldum verðbólguáhyggjunum, en ég ætla samt að semja frjálst um mín eigin laun án þess að taka samfélagslega ábyrgð á mögulegum afleiðingum þess). Yfirleitt lyktar þetta allt af hálfsannleik, enda ætlað til þess að viðhalda ákveðnu ástandi og stefnu en ekki til þess að breiða út heilög sannindi. Aðeins í lokin varðandi Vilhjálm Birgisson og afhverju ég hef ekki gagnrýnt hann. Það er heilt á litið einfalt: Mér þykir hann tala fyrir verðugum málstað alla jafna og hann er ekki með jafn vafasamar fullyrðingar. Til að taka svo allan vafa af þá er ég ekki að reyna bauna sérstaklega á Diljá, ég passa mig að láta fjármálaráðherra, fyrrum dómsmálaráðherra, ríkisstjórnina (o.fl) almennt (auk hér , hér , hér , hér og hér) og fleiri heyra það líka[3]. Það er einfaldlega þannig að það á að veita stjórnmálamönnum aðhald með gagnrýni og það á ekki að leyfa hagsmuna samtökum eins og SA og Viðskiptaráði að stýra allri umræðu um efnahag og fjármál. Sjálfstæðisflokkurinn er svo sérlega oft í sigtinu enda stendur hann að gott sem öllum íslenskum spillingarmálum[4] með einu að öðru móti. Það er ekki útúrsnúningur að jánka ekki öllum fullyrðingum frá okkar æðstu ráðamönnum án spurninga, jafnvel þó það sé lenskan. Höfundur er doktorsnemi í skattahagfræði, og notar gjarnan óformlega og mishnitna titla í skoðanapistlum. Ps. Þó ég hafi kallað viðhorfið einfeldningslegt þá tel ég ekki að Diljá sé einfeldningur. En ég held að raunveruleikinn hafi verið ofureinfaldaður til að selja ákveðna sögu. [1] T.d. er starf sem hækkar úr 500 þ.kr í 515 þ.kr áfram ákjósanlegra en starf sem hækkar úr 300 þ.kr í 350 þ.kr, þó að launahækkunin í krónum og prósentum hafi verið hærri í lægra launaða starfinu. Jafnvel ef hærra launaða starfið hefði hækkað í 550 þ.kr þá væri hægt að segja að lægra launaða starfið hafi fengið hærri launahækkun (%) þó að krónutölu hækkunin hafi verið sú sama og launabilið í krónum því það sama. Það er því auðséð að hækkunin segir ekki alla söguna. [2] Ég er ekki að fullyrða að svo sé á Íslandi, ég er að taka dæmi. Vissulega sýna tölur úr USA þó að auðæfin eru öll að sogast á toppinn, en ég hef ekki rýnt tölurnar næginlega hérlendis til að segja neitt um það að svo stöddu. [3] Þetta eru nokkur valin dæmi. Ég hef án nokkurs vafa sagt fleirum hug minn við fleiri tilefni en kemur fram í þessum greinum. [4] Ath að þessi listi er ekki tæmandi, en það bætir ekki tölfræði Sjálfstæðisflokksins þó hann yrði stækkaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Haukur V. Alfreðsson Skattar og tollar Mest lesið Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Sjá meira
Það er ákveðin lenska hér á landi að véfengja ekki mikið það sem stjórnmálamenn segja. Það er þó aðeins að breytast. En oft á tíðum er nóg að fullyrða að hlutir séu á einn veginn og þá er það einfaldlega samþykkt, amk ekkert verið að reka annað framan í fólk. Ég gagnrýndi þingmann Sjálfstæðisflokksins, Diljá Mist, í nýlegri grein því mér fannst hún vera að taka full djúpt í árina og setja fram ýmsar skoðanir sem staðreyndir. Þetta kallar Diljá útúrsnúninga, svo ég held það sé gott að ég geri betur grein fyrir hvað ég er að deila á. Áður en ég sný mér að upphaflegri grein Diljár þá ætla ég að taka undir seinni grein hennar að því leitinu að framleiðsla á vöru og þjónustu eru vissulega undirstaða lífskjara, og að gjaldeyrisskapandi atvinnugreinar eru nauðsyn til þess að geta átt viðskipti við önnur lönd (það segir sig nokkurn veginn sjálft). En undirstaðan í hagkvæmri framleiðslu á vöru og þjónustu eru viðskipti og sérhæfing. Ofureinfaldað dæmi eru tveir einstaklingar sem hvor um sig eiga eitt ungabarn. Þeir geta annað hvort verið mikið heima að sjá um eigin börn og rétt náð að eiga í sig eða þá að annar sér um bæði börnin meðan hinn vinnur (t.d. við að fiska og selur fiskinn erlendis, skapar gjaldeyri). Þannig geta þeir aukið heildartekjur sínar samanlagt. Spurningin er svo hvor skapaði auknu tekjurnar? Það þurfti amk báða til. Svo hvor þeirra á að hafa hærri laun? Samfélagið okkar er stærri útgáfan af þessu að miklu leiti, þó það sé erfitt að festa krónutölu á mörg verk. Raunveruleikinn er svo að við fáum flest greidd út frá samningsstöðu og hversu vel við semjum, ekki mikilvægi starfsins í verðmætasköpun. Snúum okkur nú að fyrri grein Diljár, en þar segir meðal annars: „Á sama tíma hafa laun opinberra starfsmanna hækkað hraðar en laun á almennum markaði. Það viðhorf hefur verið ríkjandi lengst af að laun opinberra starfsmanna eigi að vera lægri en þau sem tíðkast á frjálsum markaði. Ástæðan er að opinberir starfsmenn hafa notið mun betri réttinda en annað vinnandi fólk.“ „Frjálsi markaðurinn á að vera leiðandi í launaþróun og öðrum starfskjörum. Það verður að tryggja að það sé eftirsóknarvert og aðlaðandi að starfa þar sem verðmætasköpun hagkerfisins er, á almennum markaði. Hið opinbera má ekki yfirbjóða einkageirann á öllum sviðum. “ Þessi grein Þórðar Snæs hjá Kjarnanum fer yfir launahækkanir hjá hinu opinbera og á almenna markaðnum á síðustu árum. Þar er vissulega tekið undir að laun hafa hækkað hraðar, aðallega í prósentum, hjá hinu opinbera. Eftir sem áður eru laun hjá hinu opinbera almennt talsvert lægri en á almenna markaðnum (munurinn er ca 15% eða meiri), sem er mun mikilvægara en hvað hækkanirnar hafa verið í sjálfu sér[1]. Á sama tíma hafa lífeyrisréttindi opinberra starfsmanna verið skert, en til þess að það væri samþykkt var sett markmið að laun hjá hinu opinbera og á almenna markaðnum væru orðin jöfn árið 2026. M.v. að á seinustu fimm árum (frá lokum 2016) hefur launamunurinn ekki minnkað nema um 0,4% er þó talsvert langt í land þar. Þessi greining fer talsvert gegn því að ríkið sé að yfirbjóða einkageirann, og í öllu falli er það óljóst hvort laun opinberra starfsmanna „eigi“ að vera lægri vegna góðra annarra réttinda eða einfaldlega því stéttarfélög og ríkið hafa samið illa fyrir þessa starfsmenn á árum áður. En á hverra ábyrgð er það að það sé eftirsóknarvert að starfa á almenna markaðnum? Á almenni markaðurinn alltaf að fá að stýra? Hvað ef stærri hlutur virðissköpunar almenna markaðsins lendir í vösum fjárfesta og stjórnenda en áður tíðkaðist[2], þannig að hlutur starfsmanna á plani stendur í stað eða rýrnar? Á það þá að vera nýja normið? Á ríkið að gúddera það í stað þess að láta græðgi fjárfesta bitna á þeim sjálfum þegar starfsmenn þeirra leita í betri laun? Vitanlega eiga stéttarfélög að leiða launabaráttuna, en ríkið á ekki bara að vera dyramotta fjármagnseigenda heldur. Að ógleymdu því að ef ríkið á að sinna störfum sínum vel, t.d. eftirlitshlutverkum með einkageiranum, þarf til þess hæft starfsfólk og til þess þarf laun við hæfi. Það sem ég tek úr grein Diljár er það sem ég les úr mörgum greinum Sjálfstæðismanna, Samtaka Atvinnulífsins, Viðskiptaráðs og co. Tónninn er að almenni markaðurinn geri allt betur (þeir skapa allt virðið, það verður að selja bankana því það er bara betra) og það er ætlað almennum starfsmönnum og láglauna fólki ábyrgð sem þau vilja ekki gangast við sjálf (það er aldrei nógu gott í ári fyrir launahækkanir í kjarasamningum að ótöldum verðbólguáhyggjunum, en ég ætla samt að semja frjálst um mín eigin laun án þess að taka samfélagslega ábyrgð á mögulegum afleiðingum þess). Yfirleitt lyktar þetta allt af hálfsannleik, enda ætlað til þess að viðhalda ákveðnu ástandi og stefnu en ekki til þess að breiða út heilög sannindi. Aðeins í lokin varðandi Vilhjálm Birgisson og afhverju ég hef ekki gagnrýnt hann. Það er heilt á litið einfalt: Mér þykir hann tala fyrir verðugum málstað alla jafna og hann er ekki með jafn vafasamar fullyrðingar. Til að taka svo allan vafa af þá er ég ekki að reyna bauna sérstaklega á Diljá, ég passa mig að láta fjármálaráðherra, fyrrum dómsmálaráðherra, ríkisstjórnina (o.fl) almennt (auk hér , hér , hér , hér og hér) og fleiri heyra það líka[3]. Það er einfaldlega þannig að það á að veita stjórnmálamönnum aðhald með gagnrýni og það á ekki að leyfa hagsmuna samtökum eins og SA og Viðskiptaráði að stýra allri umræðu um efnahag og fjármál. Sjálfstæðisflokkurinn er svo sérlega oft í sigtinu enda stendur hann að gott sem öllum íslenskum spillingarmálum[4] með einu að öðru móti. Það er ekki útúrsnúningur að jánka ekki öllum fullyrðingum frá okkar æðstu ráðamönnum án spurninga, jafnvel þó það sé lenskan. Höfundur er doktorsnemi í skattahagfræði, og notar gjarnan óformlega og mishnitna titla í skoðanapistlum. Ps. Þó ég hafi kallað viðhorfið einfeldningslegt þá tel ég ekki að Diljá sé einfeldningur. En ég held að raunveruleikinn hafi verið ofureinfaldaður til að selja ákveðna sögu. [1] T.d. er starf sem hækkar úr 500 þ.kr í 515 þ.kr áfram ákjósanlegra en starf sem hækkar úr 300 þ.kr í 350 þ.kr, þó að launahækkunin í krónum og prósentum hafi verið hærri í lægra launaða starfinu. Jafnvel ef hærra launaða starfið hefði hækkað í 550 þ.kr þá væri hægt að segja að lægra launaða starfið hafi fengið hærri launahækkun (%) þó að krónutölu hækkunin hafi verið sú sama og launabilið í krónum því það sama. Það er því auðséð að hækkunin segir ekki alla söguna. [2] Ég er ekki að fullyrða að svo sé á Íslandi, ég er að taka dæmi. Vissulega sýna tölur úr USA þó að auðæfin eru öll að sogast á toppinn, en ég hef ekki rýnt tölurnar næginlega hérlendis til að segja neitt um það að svo stöddu. [3] Þetta eru nokkur valin dæmi. Ég hef án nokkurs vafa sagt fleirum hug minn við fleiri tilefni en kemur fram í þessum greinum. [4] Ath að þessi listi er ekki tæmandi, en það bætir ekki tölfræði Sjálfstæðisflokksins þó hann yrði stækkaður.
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun