Tvíburarannsókn sýnir sterk tengsl milli áfalla í æsku og geðraskana Hólmfríður Gísladóttir skrifar 9. mars 2024 09:00 Doktorsverkefni Hildu snýst um áföll í æsku og seiglu í kjölfar áfalla. Leiðbeinandi hennar er Unnur Anna Valdimarsdóttir, sem er ábyrgðarmaður Áfallasögu kvenna. Háskóli Íslands/Kristinn Ingvarsson Rannsókn sem byggði á gögnum úr svokallaðri Tvíburaskrá Svíþjóðar hefur leitt í ljós að einstaklingar sem urðu fyrir áfalli í æsku voru 2,4 sinnum líklegri til að hafa verið greindir með geðsjúkdóm en þeir sem komust í gegnum æskuna áfallalaust. Þá jukust líkurnar á greiningu geðsjúkdóms um 52 prósent við hvert viðbótaráfall umfram eitt. Niðurstöðurnar hafa verið birtar í JAMA Psychiatry en fyrsti höfundur rannsóknarinnar er Hilda Björk Daníelsdóttir, sem mun verja doktorsritgerð sína um áföll í æsku við Háskóla Íslands í júní. Hún býr og starfar í Stokkhólmi og þess má til gamans geta að hún er sjálf tvíburi. „Fyrri rannsóknir hafa leitt í ljós að sá sem upplifir einhvers konar áfall eða áföll í æsku er í aukinni áhættu á að þróa með sér geðröskun á fullorðinsárum. En til þess að varpa skýrara ljósi á áhættuna þá lögðum við upp með þessa rannsókn og hún sem sagt byggir á gögnum um 25.252 tvíbura úr sænska tvíburagagnagrunninum,“ segir Hilda. Tvíburaskráin svokallaða safnar upplýsingum um alla þá tvíbura sem fæðast í Svíþjóð og eru viljugir til þátttöku. Þannig er að finna í grunninum gögn um tvíbura sem fæddust fyrir 1900 og tvíbura sem hafa fæðst á síðustu árum. Tvíburarnir svara meðal annars spurningalistum, þar sem til dæmis er spurt um áföll í æsku, og í rannsókninni voru þau gögn keyrð saman við önnur heilbrigðisgögn. „Tvíburarnir eru til dæmis spurðir um andlega og líkamlega vanrækslu, andlegt, líkamlegt og kynferðislegt ofbeldi, nauðgun og hatursglæpi. Þessi gögn eru síðan tengd við heilsufarsupplýsingar í Svíþjóð og við fengum upplýsingar um greiningar á geðröskunum frá sænsku sjúkraskránni,“ útskýrir Hilda. Rannsóknin snérist þannig um að skoða tengsl áfalla í æsku og geðraskana á fullorðinsárum og í ljós kom að það voru ekki aðeins sterk tengsl þarna á milli heldur einnig á milli fjölda áfalla í æsku og aukinnar áhættu á áfallastreitu, þunglyndi, kvíða og áfengis- og vímuefnavanda á fullorðinsárum. Áfallamiðuðu sálfræðimeðferð geti hjálpað Hilda segir rannsóknina nýlundu að því leiti að annar þáttur hennar snéri að tvíburapörum, 6.852 einstaklingum, þar sem annar hafði upplifaði áföll í æsku en hinn ekki. Áður hafði verið sýnt fram á áhættumun milli tveggja óskyldra einstaklinga, þar sem annar hafði sögu um áföll en hinn ekki. „Með þessu gátum við útilokað erfðaþáttinn og aðra fjölskyldutengda þætti, til dæmis aðstæður í æsku,“ segir Hilda. Rannsóknin leiddi meðal annars í ljós að áhættan á greinast með geðröskun var mest þegar um var að ræða nauðgun eða annað kynferðisofbeldi eða þegar áföllin voru þrjú eða fleiri. Meðal tvíburaparanna voru þeir sem höfðu upplifað áfall eða illa meðferð 1,2 sinnum líklegri til að hafa greinst með geðröskun þegar um var að ræða eineggja tvíbura og 1,7 sinnum líklegri þegar um var að ræða tvíeggja tvíbura. „Þetta sýnir í rauninni bara svart á hvítu hversu afdrifarík áföll eru fyrir heilsu fólks til lengri tíma,“ segir Hilda um niðurstöðurnar. Hún segir það hafa komið sérstaklega á óvart hversu sterk tengslin milli áfalla og geðraskana voru þegar búið var að stjórna fyrir erfðaáhrifum og öðrum aðstæðum í æsku. „Ég vonast til þess að þessar niðurstöðu opni augu fólks fyrir því hvaða áhrif áföll í æsku geta mögulega haft á geðheilsu á fullorðinsárum. Þetta sýnir hversu afdrifarík þau eru fyrir heilsu fólks og hversu mikilvægt það er að koma í veg fyrir þau og styðja við börn sem lenda í slíkum áföllum,“ segir Hilda. Hún segir niðurstöðurnar benda til þess að það geti dregið úr líkunum á geðröskunum ef fólk fær áfallamiðaða sálfræðimeðferð til að vinna úr reynslu sinni. Rannsóknin er hluti af doktorsverkefni Hildu en hún segir næsta skref að rannsaka „seiglu“ (e. psychological resilience), það er að segja hæfni einstaklinga til að halda heilsu í erfiðum aðstæðum eða í kjölfar áfalla. Vísindi Heilbrigðismál Geðheilbrigði Börn og uppeldi Mest lesið Kona á níræðisaldri sá björninn í þriggja metra fjarlægð Innlent Hvítabjörninn felldur: Forðaði sér inn og sendi skilaboð á dóttur sína Innlent Reyndist ekki faðir stúlknanna Innlent Benedikt Sveinsson er látinn Innlent Endalaus þrautaganga Haraldar eftir svörum Innlent Rafrettukóngur og eigandi Drekans sakaðir um 740 milljóna brot Innlent Sárnar hvernig fjölskyldunni bárust tíðindin hörmulegu Innlent Nafn mannsins sem lést í vinnuslysi í Árborg Innlent Lögregla komin með ágæta mynd af atburðum Innlent Neitað um lausn gegn tryggingu og á yfir höfði sér lífstíðarfangelsi Erlent Fleiri fréttir Fundu lík karlmanns í Reynisfjalli Sýknaður af ákæru um manndráp af gáleysi á Akureyri Ákærður fyrir að stinga lækni í kvöldgöngu „Kerfið er algjörlega að bregðast fólkinu“ Vinnuslys töluvert tíðari á Íslandi en í Noregi Áhyggjuefni að innri landamærin séu ekki betur tryggð Dæmi um að fólk hafi fallið frá á meðan beðið er eftir NPA-þjónustu Kona á níræðisaldri sá björninn í þriggja metra fjarlægð Brynjar vill herða upp á mannréttindahugtakinu Hvítabjörninn felldur: Forðaði sér inn og sendi skilaboð á dóttur sína Útilokar ekki að snúa sér að öðrum verkefnum Senda vopnaða menn á svæðið Tilkynnt um ísbjörn og þyrla gæslunnar ræst út Óska eftir myndefni af Krýsuvíkurvegi Rafrettukóngur og eigandi Drekans sakaðir um 740 milljóna brot Nafn mannsins sem lést í vinnuslysi í Árborg „Fatlaða fólkið verður fyrir miskanum“ Hart tekist á um netaveiði í Ölfusá Reyndist ekki faðir stúlknanna Boða til kyrrðarstundar því íslenskt samfélag standi á krossgötum Engar ábendingar borist þrátt fyrir ákall Ríki og sveitarfélög benda á hvort annað varðandi NPA Útlendingum á Íslandi fjölgar hratt Brynjar snýr sér að mannréttindamálum Almenn ánægja með nýtt útlit Alþingis Brynjar segir af sér Forsætisráðherra mætir fyrstur manna í Samtalið Sjálfsagt að skoða að semja við önnur ríki um að hýsa erlenda fanga Benedikt Sveinsson er látinn Endalaus þrautaganga Haraldar eftir svörum Sjá meira
Þá jukust líkurnar á greiningu geðsjúkdóms um 52 prósent við hvert viðbótaráfall umfram eitt. Niðurstöðurnar hafa verið birtar í JAMA Psychiatry en fyrsti höfundur rannsóknarinnar er Hilda Björk Daníelsdóttir, sem mun verja doktorsritgerð sína um áföll í æsku við Háskóla Íslands í júní. Hún býr og starfar í Stokkhólmi og þess má til gamans geta að hún er sjálf tvíburi. „Fyrri rannsóknir hafa leitt í ljós að sá sem upplifir einhvers konar áfall eða áföll í æsku er í aukinni áhættu á að þróa með sér geðröskun á fullorðinsárum. En til þess að varpa skýrara ljósi á áhættuna þá lögðum við upp með þessa rannsókn og hún sem sagt byggir á gögnum um 25.252 tvíbura úr sænska tvíburagagnagrunninum,“ segir Hilda. Tvíburaskráin svokallaða safnar upplýsingum um alla þá tvíbura sem fæðast í Svíþjóð og eru viljugir til þátttöku. Þannig er að finna í grunninum gögn um tvíbura sem fæddust fyrir 1900 og tvíbura sem hafa fæðst á síðustu árum. Tvíburarnir svara meðal annars spurningalistum, þar sem til dæmis er spurt um áföll í æsku, og í rannsókninni voru þau gögn keyrð saman við önnur heilbrigðisgögn. „Tvíburarnir eru til dæmis spurðir um andlega og líkamlega vanrækslu, andlegt, líkamlegt og kynferðislegt ofbeldi, nauðgun og hatursglæpi. Þessi gögn eru síðan tengd við heilsufarsupplýsingar í Svíþjóð og við fengum upplýsingar um greiningar á geðröskunum frá sænsku sjúkraskránni,“ útskýrir Hilda. Rannsóknin snérist þannig um að skoða tengsl áfalla í æsku og geðraskana á fullorðinsárum og í ljós kom að það voru ekki aðeins sterk tengsl þarna á milli heldur einnig á milli fjölda áfalla í æsku og aukinnar áhættu á áfallastreitu, þunglyndi, kvíða og áfengis- og vímuefnavanda á fullorðinsárum. Áfallamiðuðu sálfræðimeðferð geti hjálpað Hilda segir rannsóknina nýlundu að því leiti að annar þáttur hennar snéri að tvíburapörum, 6.852 einstaklingum, þar sem annar hafði upplifaði áföll í æsku en hinn ekki. Áður hafði verið sýnt fram á áhættumun milli tveggja óskyldra einstaklinga, þar sem annar hafði sögu um áföll en hinn ekki. „Með þessu gátum við útilokað erfðaþáttinn og aðra fjölskyldutengda þætti, til dæmis aðstæður í æsku,“ segir Hilda. Rannsóknin leiddi meðal annars í ljós að áhættan á greinast með geðröskun var mest þegar um var að ræða nauðgun eða annað kynferðisofbeldi eða þegar áföllin voru þrjú eða fleiri. Meðal tvíburaparanna voru þeir sem höfðu upplifað áfall eða illa meðferð 1,2 sinnum líklegri til að hafa greinst með geðröskun þegar um var að ræða eineggja tvíbura og 1,7 sinnum líklegri þegar um var að ræða tvíeggja tvíbura. „Þetta sýnir í rauninni bara svart á hvítu hversu afdrifarík áföll eru fyrir heilsu fólks til lengri tíma,“ segir Hilda um niðurstöðurnar. Hún segir það hafa komið sérstaklega á óvart hversu sterk tengslin milli áfalla og geðraskana voru þegar búið var að stjórna fyrir erfðaáhrifum og öðrum aðstæðum í æsku. „Ég vonast til þess að þessar niðurstöðu opni augu fólks fyrir því hvaða áhrif áföll í æsku geta mögulega haft á geðheilsu á fullorðinsárum. Þetta sýnir hversu afdrifarík þau eru fyrir heilsu fólks og hversu mikilvægt það er að koma í veg fyrir þau og styðja við börn sem lenda í slíkum áföllum,“ segir Hilda. Hún segir niðurstöðurnar benda til þess að það geti dregið úr líkunum á geðröskunum ef fólk fær áfallamiðaða sálfræðimeðferð til að vinna úr reynslu sinni. Rannsóknin er hluti af doktorsverkefni Hildu en hún segir næsta skref að rannsaka „seiglu“ (e. psychological resilience), það er að segja hæfni einstaklinga til að halda heilsu í erfiðum aðstæðum eða í kjölfar áfalla.
Vísindi Heilbrigðismál Geðheilbrigði Börn og uppeldi Mest lesið Kona á níræðisaldri sá björninn í þriggja metra fjarlægð Innlent Hvítabjörninn felldur: Forðaði sér inn og sendi skilaboð á dóttur sína Innlent Reyndist ekki faðir stúlknanna Innlent Benedikt Sveinsson er látinn Innlent Endalaus þrautaganga Haraldar eftir svörum Innlent Rafrettukóngur og eigandi Drekans sakaðir um 740 milljóna brot Innlent Sárnar hvernig fjölskyldunni bárust tíðindin hörmulegu Innlent Nafn mannsins sem lést í vinnuslysi í Árborg Innlent Lögregla komin með ágæta mynd af atburðum Innlent Neitað um lausn gegn tryggingu og á yfir höfði sér lífstíðarfangelsi Erlent Fleiri fréttir Fundu lík karlmanns í Reynisfjalli Sýknaður af ákæru um manndráp af gáleysi á Akureyri Ákærður fyrir að stinga lækni í kvöldgöngu „Kerfið er algjörlega að bregðast fólkinu“ Vinnuslys töluvert tíðari á Íslandi en í Noregi Áhyggjuefni að innri landamærin séu ekki betur tryggð Dæmi um að fólk hafi fallið frá á meðan beðið er eftir NPA-þjónustu Kona á níræðisaldri sá björninn í þriggja metra fjarlægð Brynjar vill herða upp á mannréttindahugtakinu Hvítabjörninn felldur: Forðaði sér inn og sendi skilaboð á dóttur sína Útilokar ekki að snúa sér að öðrum verkefnum Senda vopnaða menn á svæðið Tilkynnt um ísbjörn og þyrla gæslunnar ræst út Óska eftir myndefni af Krýsuvíkurvegi Rafrettukóngur og eigandi Drekans sakaðir um 740 milljóna brot Nafn mannsins sem lést í vinnuslysi í Árborg „Fatlaða fólkið verður fyrir miskanum“ Hart tekist á um netaveiði í Ölfusá Reyndist ekki faðir stúlknanna Boða til kyrrðarstundar því íslenskt samfélag standi á krossgötum Engar ábendingar borist þrátt fyrir ákall Ríki og sveitarfélög benda á hvort annað varðandi NPA Útlendingum á Íslandi fjölgar hratt Brynjar snýr sér að mannréttindamálum Almenn ánægja með nýtt útlit Alþingis Brynjar segir af sér Forsætisráðherra mætir fyrstur manna í Samtalið Sjálfsagt að skoða að semja við önnur ríki um að hýsa erlenda fanga Benedikt Sveinsson er látinn Endalaus þrautaganga Haraldar eftir svörum Sjá meira