Þetta er ekki allt að koma með fjárlagafrumvarpinu Eyjólfur Ármannsson skrifar 20. september 2024 10:31 Fjárlagafrumvarp næsta árs var lagt fram á Alþingi í sl. viku. Fjármálaráðherra kynnti það undir yfirskriftinni „Þetta er allt að koma“. Af frumvarpinu má ráða að við eigum að bíða frekari áhrifa stýrivaxta Seðlabankans og vona að verðbólgumarkmiði bankans um 2,5% árlega verðbólgu verði náð sem er óvíst. Ríkisfjármálunum er ekki beitt markvisst til að ná niður verðbólgu, hvorki til að draga úr þenslu og peningamagni í umferð né til að mæta mikilli eftirspurn eftir húsnæði á viðráðanlegu verði á tímum fordæmalausrar íbúafjölgunar. Tekjur ríkissjóðs eru áætlaðar 1.448 ma.kr. á næsta ári eða 29,6% af vergri landsframleiðslu (VLF). Heildarútgjöld ríkissjóðs eru áætluð 1.552 ma.kr, sem er 61 ma.kr. hækkun. Vaxtagjöld, fjórði hæsti útgjaldaliðurinn, eru 98 ma.kr. og samsvara 300 þús.kr. á íbúa. Skuldir ríkissjóðs verða 1.906 ma.kr. á næsta ári eða 39% af VLF, hafa einungis minnkað um eitt prósent á ári sl. ár þrátt fyrir árlega 100 milljörðum betri afkomu en áætlað var þrjú ár í röð. Þessa betri afkomu má að stórum hluta rekja til verðbólgu, t.d. hærri virðisaukaskatti með hærra vöruverði og fjármagnstekjuskatti af verðbótum. Verðbólgan mælist nú 6%, en án húsnæðisliðarins er hún um 3,6% eða við vikmörk verðbólgumarkmiðs. Seðlabankanum ber að gera ríkisstjórninni grein fyrir ástæðum þess víki verðbólgan meira en 1,5% frá 2% verðbólgumarkmiði. Ríkisstjórnin getur þá brugðist við en í stefnuleysi sínu hefur hún ekki gert það, einungis sagst styðja við stefnu Seðlabankans sem er ekki gert í hallarekstri. Drifkraftar verðbólgunnar eru þrír; hnökrar á framboðshlið í hagkerfinu, mikil eftirspurn og verðbólguvæntingar sem geta verið sjálfnærandi og viðhaldið henni um langt skeið. Í fjárlagafrumvarpinu segir að markvert aðhald sem hlutfall af VLF muni minnka árið 2025. Meðaltal þriggja mælikvarða aðhalds sýnir að markvert aðhald fer úr 1,6% af VLF 2024 í 0,9% af VLF 2025. Auknum útgjöldum vegna Grindavíkur, hælisleitenda og kjarasamningspakka er ekki mætt með sérstökum tekjum. Halli ríkissjóðs verður 41 ma.kr. eða 0,8% af VLF. Allt eykur þetta verðbólguvæntingar. Það er rétt sem segir í fjárlagafrumvarpinu að stærsta áskorun samfélagsins í húsnæðismálum á næstu árum snýr að því að tryggja nægt framboð á húsnæði. Hér er átt við húsnæði á viðráðanlegu verði til að mæta þörfum lág- og millitekjufólks og fyrstu kaupenda, ekki lúxusíbúðir fyrir efnafólk á rándýrum lóðum í miðborg Reykjavíkur. Íbúafjölgun á Íslandi hefur verið um 15% frá 2017. Vegna náttúruhamfara hurfu um 1.200 íbúðir í Grindavík af húsnæðismarkaði. Gríðarleg fjölgun hælisleitenda sl. ár hefur aukið eftirspurn eftir húsnæði. Umsóknir þeirra hér á landi hafa verið hlutfallslega margfalt fleiri en annars staðar á Norðurlöndum og í þriðja sæti yfir hlutfallslega flestar umsóknir í Evrópu. Í frumvarpinu segir að hægar hafi gengið að vinda ofan af verðbólgu en vonir stóðu til. Bagalegasta birtingarmynd þess sé hátt vaxtastig og meiri vaxtabyrði heimila og fyrirtækja en geti gengið til lengdar. Heimili og fyrirtæki geta ekki búið við vaxtabyrði sem byggist á 9,25% stýrivöxtum. Frá áramótum hafa alvarleg vanskil heimilanna vaxið um 20,1% frá áramótum samkvæmt upplýsingum frá milliinnheimtufyrirtækinu Motus. Setja á 7,3 ma.kr. í stofnframlög til að styðja við byggingu 1.000 íbúða. Sá fjöldi íbúða nær ekki þeim fjölda íbúða sem hurfu í Grindavík, vantar þar 200 íbúðir. Ríkisstjórnin er ekki að tryggja nægt framboð á húsnæði á viðráðanlegu verði. Húsnæðisliðurinn verður því áfram helsti drifkraftur verðbólgunnar á næsta ári. Fjárlagafrumvarpið breytir því ekki. Samkvæmt þjóðhagsspá verður verðbólga rúmlega 5% í lok þessa árs og 4% í árslok 2025. Íbúum Íslands fækkar ekki og húsnæðisliðurinn gæti orðið helmingur verðbólgu í árslok. Skuldsett heimili bera byrðar verðbólgu í hærra vöruverði og stórkostlegum hækkunum afborgana húsnæðislána, sem líkist skatti á lág- og millitekjufólk og ungt fólk. Fjármagnseigendur og skuldlaust eignafólk er hins vegar varið og nýtur hins háa vaxtastigs. Byrðum baráttunnar við verðbólguna er mjög misskipt og fela í sér gríðarlega eignatilfærslu. Skuldsett heimili flýja háar lánaafborganir vaxtastigsins með töku verðtryggðra lána og tilheyrandi höfuðstólshækkunum. Það dregur úr virkni stýrivaxta og á þátt í hærri stýrivöxtum en ella. Ástæður eru fyrir því að stýrivextir á Íslandi eru 9,25% en 4,5% í Noregi, svo tekið sé dæmi. Það er ekki bara ríkið sem fær auknar tekjur á verðbólgutímum. Fasteignagjöld sveitarfélaga hækkuðu um 12,7% að meðaltali milli ára, en þau byggja á fasteignamati og gagnverði fasteigna. Á höfuðborgarsvæðinu nam meðaltalshækkunin 10%. Undanfarinn áratug hefur meðaltal fasteignagjalda fyrir viðmiðunareign farið úr 314 þúsund krónum árið 2014 í 437 þúsund í ár, sem er 39% hækkun á landinu öllu. Lóðaskortur í borginni sl. ár hefur verið stórfurðulegur. Þétting byggðar leysir hann ekki og brjóta þarf nýtt land undir ný hverfi. Draga má í efa þörf á að meta neysluútgjöld vegna eigin húsnæðis í vísitölu neysluverðs. Innan ESB er þessum lið sleppt í samræmdri neysluverðsvísitölu, sem er notuð til samanburðar innan ESB. Efast má um gæði gagna um þróun leiguverðs á Íslandi. Kostur fyrri aðferðar var að ekki var þörf á að safna gögnum um leigumarkaðinn því sú aðferð byggist ekki á að til staðar sé virkur leigumarkaður. Verðbólga á Íslandi og stýrivextir eru alltaf skoðaðir í samanburði við innri markað EES og nágrannaríkin. Ljóst er að fjárlagafrumvarpið tekur ekki á rótum verðbólgunnar, markvert aðhald minnkar og hallarekstur dregur ekki úr verðbólgu. Ríkisfjármálunum er ekki beitt til að draga úr verðbólguvæntingum, eftirspurn og framboðsskorti á húsnæði fyrir venjulegt fólk. Þetta er ekki allt að koma í baráttunni við verðbólguna með fjárlagafrumvarpinu. Við höldum áfram að bíða og fylgjumst með áhrifum hæstu stýrivaxta á Vesturlöndum. Það sem er að koma og samfélagið bíður eftir eru kosningar. Höfundur er þingmaður fyrir Flokk fólksins og 2. varaformaður fjárlaganefndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Eyjólfur Ármannsson Flokkur fólksins Fjárlagafrumvarp 2025 Mest lesið Halldór 28.06.2025 Halldór Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Sjá meira
Fjárlagafrumvarp næsta árs var lagt fram á Alþingi í sl. viku. Fjármálaráðherra kynnti það undir yfirskriftinni „Þetta er allt að koma“. Af frumvarpinu má ráða að við eigum að bíða frekari áhrifa stýrivaxta Seðlabankans og vona að verðbólgumarkmiði bankans um 2,5% árlega verðbólgu verði náð sem er óvíst. Ríkisfjármálunum er ekki beitt markvisst til að ná niður verðbólgu, hvorki til að draga úr þenslu og peningamagni í umferð né til að mæta mikilli eftirspurn eftir húsnæði á viðráðanlegu verði á tímum fordæmalausrar íbúafjölgunar. Tekjur ríkissjóðs eru áætlaðar 1.448 ma.kr. á næsta ári eða 29,6% af vergri landsframleiðslu (VLF). Heildarútgjöld ríkissjóðs eru áætluð 1.552 ma.kr, sem er 61 ma.kr. hækkun. Vaxtagjöld, fjórði hæsti útgjaldaliðurinn, eru 98 ma.kr. og samsvara 300 þús.kr. á íbúa. Skuldir ríkissjóðs verða 1.906 ma.kr. á næsta ári eða 39% af VLF, hafa einungis minnkað um eitt prósent á ári sl. ár þrátt fyrir árlega 100 milljörðum betri afkomu en áætlað var þrjú ár í röð. Þessa betri afkomu má að stórum hluta rekja til verðbólgu, t.d. hærri virðisaukaskatti með hærra vöruverði og fjármagnstekjuskatti af verðbótum. Verðbólgan mælist nú 6%, en án húsnæðisliðarins er hún um 3,6% eða við vikmörk verðbólgumarkmiðs. Seðlabankanum ber að gera ríkisstjórninni grein fyrir ástæðum þess víki verðbólgan meira en 1,5% frá 2% verðbólgumarkmiði. Ríkisstjórnin getur þá brugðist við en í stefnuleysi sínu hefur hún ekki gert það, einungis sagst styðja við stefnu Seðlabankans sem er ekki gert í hallarekstri. Drifkraftar verðbólgunnar eru þrír; hnökrar á framboðshlið í hagkerfinu, mikil eftirspurn og verðbólguvæntingar sem geta verið sjálfnærandi og viðhaldið henni um langt skeið. Í fjárlagafrumvarpinu segir að markvert aðhald sem hlutfall af VLF muni minnka árið 2025. Meðaltal þriggja mælikvarða aðhalds sýnir að markvert aðhald fer úr 1,6% af VLF 2024 í 0,9% af VLF 2025. Auknum útgjöldum vegna Grindavíkur, hælisleitenda og kjarasamningspakka er ekki mætt með sérstökum tekjum. Halli ríkissjóðs verður 41 ma.kr. eða 0,8% af VLF. Allt eykur þetta verðbólguvæntingar. Það er rétt sem segir í fjárlagafrumvarpinu að stærsta áskorun samfélagsins í húsnæðismálum á næstu árum snýr að því að tryggja nægt framboð á húsnæði. Hér er átt við húsnæði á viðráðanlegu verði til að mæta þörfum lág- og millitekjufólks og fyrstu kaupenda, ekki lúxusíbúðir fyrir efnafólk á rándýrum lóðum í miðborg Reykjavíkur. Íbúafjölgun á Íslandi hefur verið um 15% frá 2017. Vegna náttúruhamfara hurfu um 1.200 íbúðir í Grindavík af húsnæðismarkaði. Gríðarleg fjölgun hælisleitenda sl. ár hefur aukið eftirspurn eftir húsnæði. Umsóknir þeirra hér á landi hafa verið hlutfallslega margfalt fleiri en annars staðar á Norðurlöndum og í þriðja sæti yfir hlutfallslega flestar umsóknir í Evrópu. Í frumvarpinu segir að hægar hafi gengið að vinda ofan af verðbólgu en vonir stóðu til. Bagalegasta birtingarmynd þess sé hátt vaxtastig og meiri vaxtabyrði heimila og fyrirtækja en geti gengið til lengdar. Heimili og fyrirtæki geta ekki búið við vaxtabyrði sem byggist á 9,25% stýrivöxtum. Frá áramótum hafa alvarleg vanskil heimilanna vaxið um 20,1% frá áramótum samkvæmt upplýsingum frá milliinnheimtufyrirtækinu Motus. Setja á 7,3 ma.kr. í stofnframlög til að styðja við byggingu 1.000 íbúða. Sá fjöldi íbúða nær ekki þeim fjölda íbúða sem hurfu í Grindavík, vantar þar 200 íbúðir. Ríkisstjórnin er ekki að tryggja nægt framboð á húsnæði á viðráðanlegu verði. Húsnæðisliðurinn verður því áfram helsti drifkraftur verðbólgunnar á næsta ári. Fjárlagafrumvarpið breytir því ekki. Samkvæmt þjóðhagsspá verður verðbólga rúmlega 5% í lok þessa árs og 4% í árslok 2025. Íbúum Íslands fækkar ekki og húsnæðisliðurinn gæti orðið helmingur verðbólgu í árslok. Skuldsett heimili bera byrðar verðbólgu í hærra vöruverði og stórkostlegum hækkunum afborgana húsnæðislána, sem líkist skatti á lág- og millitekjufólk og ungt fólk. Fjármagnseigendur og skuldlaust eignafólk er hins vegar varið og nýtur hins háa vaxtastigs. Byrðum baráttunnar við verðbólguna er mjög misskipt og fela í sér gríðarlega eignatilfærslu. Skuldsett heimili flýja háar lánaafborganir vaxtastigsins með töku verðtryggðra lána og tilheyrandi höfuðstólshækkunum. Það dregur úr virkni stýrivaxta og á þátt í hærri stýrivöxtum en ella. Ástæður eru fyrir því að stýrivextir á Íslandi eru 9,25% en 4,5% í Noregi, svo tekið sé dæmi. Það er ekki bara ríkið sem fær auknar tekjur á verðbólgutímum. Fasteignagjöld sveitarfélaga hækkuðu um 12,7% að meðaltali milli ára, en þau byggja á fasteignamati og gagnverði fasteigna. Á höfuðborgarsvæðinu nam meðaltalshækkunin 10%. Undanfarinn áratug hefur meðaltal fasteignagjalda fyrir viðmiðunareign farið úr 314 þúsund krónum árið 2014 í 437 þúsund í ár, sem er 39% hækkun á landinu öllu. Lóðaskortur í borginni sl. ár hefur verið stórfurðulegur. Þétting byggðar leysir hann ekki og brjóta þarf nýtt land undir ný hverfi. Draga má í efa þörf á að meta neysluútgjöld vegna eigin húsnæðis í vísitölu neysluverðs. Innan ESB er þessum lið sleppt í samræmdri neysluverðsvísitölu, sem er notuð til samanburðar innan ESB. Efast má um gæði gagna um þróun leiguverðs á Íslandi. Kostur fyrri aðferðar var að ekki var þörf á að safna gögnum um leigumarkaðinn því sú aðferð byggist ekki á að til staðar sé virkur leigumarkaður. Verðbólga á Íslandi og stýrivextir eru alltaf skoðaðir í samanburði við innri markað EES og nágrannaríkin. Ljóst er að fjárlagafrumvarpið tekur ekki á rótum verðbólgunnar, markvert aðhald minnkar og hallarekstur dregur ekki úr verðbólgu. Ríkisfjármálunum er ekki beitt til að draga úr verðbólguvæntingum, eftirspurn og framboðsskorti á húsnæði fyrir venjulegt fólk. Þetta er ekki allt að koma í baráttunni við verðbólguna með fjárlagafrumvarpinu. Við höldum áfram að bíða og fylgjumst með áhrifum hæstu stýrivaxta á Vesturlöndum. Það sem er að koma og samfélagið bíður eftir eru kosningar. Höfundur er þingmaður fyrir Flokk fólksins og 2. varaformaður fjárlaganefndar.
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar