Bætum samskipti ríkis og sveitarfélaga Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar 18. nóvember 2024 11:45 Á þessu ári eru liðin 30 ár frá því ég hóf störf á vettvangi sveitarfélaga. Á þessum tíma hafa mér verið falin ábyrgðar- og trúnaðarstörf, m.a. sem bæjarstjóri í 16 ár og stjórnarmaður hjá Sambandi íslenskra sveitarfélaga til átta ára. Í gegnum störfin hef ég fengið tækifæri til að eiga náin samskipti við ráðuneyti og stofnanir ríkisins, samskipti sem oft hafa reynt á þolinmæðina og líka leitt til jákvæðrar niðurstöðu, en ekki alltaf. Samskipti sem heilt yfir hafa litast af ójafnvægi milli þessara tveggja annars jafnsettu stjórnsýslustiga og þannig myndað togstreitu. Reynsla mín og þekking á samstarfi sveitarfélaga við ríkisvaldið er því þó nokkur. Samskipti ríkis og sveitarfélaga á Íslandi eru flókin og einkennast af fjölmörgum áskorunum og hagsmunaárekstrum. Á sama tíma og sveitarfélögin gegna mikilvægu hlutverki í stjórnsýslunni og veita fjölbreytta grunnþjónustu, koma oft upp deilur á milli ríkis og sveitarfélaga varðandi verkaskiptingu, fjármál og ábyrgð. Hér á hinsvegar að ríkja jafnræði enda um að ræða tvö jafngild stjórnsýslustig. Verkaskipting og lagaleg ábyrgð Ein af helstu áskorunum í samskiptum ríkis og sveitarfélaga snýr að verkaskiptingu og lögbundinni ábyrgð hvors aðila um sig. Sveitarfélög bera ábyrgð á mörgum mikilvægustu verkefnum samfélagsins, svo sem menntun, félagsþjónustu og skipulagsmálum. Hins vegar kemur oft upp óánægja hjá sveitarfélögum þegar ríkisvaldið setur fram nýjar reglugerðir eða lög, sem leggja auknar skyldur á herðar þeirra, án þess að tryggja fullnægjandi fjármögnun til framkvæmdanna. Þetta veldur því að sveitarfélögin sitja jafnharðan uppi með nýja ábyrgð og skyldur en hafa um leið ekki alltaf nauðsynlegt fjármagn til að mæta þessum kröfum. Fjármögnun velferðarþjónustu Áskoranir í samskiptum ríkis og sveitarfélaga eru miklar. Velferðarþjónustan og þá helst þjónusta við börn og aldraða er kjörinn vettvangur til að skoða frekar í hverju mesta áskorunin felst. Sveitarfélög bera ábyrgð á rekstri félagsþjónustu og koma að rekstri hjúkrunarheimila, en kostnaður sveitarfélaga við rekstur þessara þjónustuþátta hefur aukist á undanförnum árum, meðal annars vegna breyttra áherslna ríkisins. Samt sem áður hafa framlög frá ríkinu ekki tekið breytingum í takt við þennan kostnað, sem gerir það að verkum að sveitarfélög þurfa að bera þyngri byrðar. Samskiptaleysi og ákvarðanataka án samráðs Sveitarfélög hafa oft lýst óánægju sinni með að ríkisvaldið taki ákvarðanir sem hafa áhrif á þjónustu þeirra án þess að hafa haft nægilegt samráð við þau. Ríkið hefur í mörgum tilvikum ákveðið breytingar á löggjöf eða sett fram nýjar kröfur sem hafa áhrif á starfsemi sveitarfélaga án þess að leita álits þeirra eða gefa þeim nægan undirbúningstíma. Þetta hefur m.a. komið upp í þjónustu við börn, ungmenni og eldri borgara t.d. með fatlanir og þessu verður að breyta. Lausnir til að bæta samskiptin Til að bæta samskipti ríkis og sveitarfélaga er mikilvægt að þróa sterkara samstarf og auka gagnsæi. Hér eru nokkrar leiðir sem gætu hjálpað til við að bæta úr þessu: Efla samráðsteymi: Með því að efla núverandi samráðsteymi, þar sem fulltrúar bæði ríkis- og sveitarfélaga koma að borðinu, getum við tryggt meira samráð og samræmingu í stefnumótun og ákvarðanatöku. Fjármögnun í takt við skyldur: Ef ríkið krefst aukinnar þjónustu af sveitarfélögum þarf að tryggja að nægar fjárheimildir fylgi með. Þetta getur falið í sér endurskoðun á framlögum ríkissjóðs og mögulegum nýjum tekjustofnum fyrir sveitarfélögin. Sveigjanleiki í verkefnum og þjónustu: Að bjóða sveitarfélögum meiri sveigjanleika í framkvæmd verkefna og þjónustu getur gert þau betur í stakk búin til að mæta þörfum heimamanna á áhrifaríkan hátt. Meiri virðing í samskiptum: Að fulltrúar ríkisins sýni fulltrúum sveitarfélaga fullkomna virðingu með því að virða jafnræði sem á að ríkja á milli þessara tveggja jafnháu stjórnsýslustiga. Öflugri sveitarfélög Styrkja þarf sveitarstjórnarstigið og gera rekstur þess sjálfbærara. Öflug sveitarfélög eru betur í stakk búin til að takast á við lögbundin verkefni og við færum þannig þjónustu og ákvarðanatöku nær íbúunum. Auka þarf aðkomu sveitarfélaga að lykilákvörðunum um uppbyggingu í heimabyggð og það er einfaldlega gert með meiri skilningi og virðingu ríkisins gagnvart sveitarstjórnarstiginu. Viðreisn vill gagnsæi í stjórnsýslu og ákvarðanatöku. Komum áhrifunum beint til fólksins og eflum nærþjónustuna. Það gerum við best með því að efla sveitarstjórnarstigið. Breytum þessu saman! Höfundur skipar 3. sæti á lista Viðreisnar í Suðvesturkjördæmi - Kraganum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Eiríkur Björn Björgvinsson Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Sveitarstjórnarmál Mest lesið Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Halldór 4.10.2025 Halldór 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Sjá meira
Á þessu ári eru liðin 30 ár frá því ég hóf störf á vettvangi sveitarfélaga. Á þessum tíma hafa mér verið falin ábyrgðar- og trúnaðarstörf, m.a. sem bæjarstjóri í 16 ár og stjórnarmaður hjá Sambandi íslenskra sveitarfélaga til átta ára. Í gegnum störfin hef ég fengið tækifæri til að eiga náin samskipti við ráðuneyti og stofnanir ríkisins, samskipti sem oft hafa reynt á þolinmæðina og líka leitt til jákvæðrar niðurstöðu, en ekki alltaf. Samskipti sem heilt yfir hafa litast af ójafnvægi milli þessara tveggja annars jafnsettu stjórnsýslustiga og þannig myndað togstreitu. Reynsla mín og þekking á samstarfi sveitarfélaga við ríkisvaldið er því þó nokkur. Samskipti ríkis og sveitarfélaga á Íslandi eru flókin og einkennast af fjölmörgum áskorunum og hagsmunaárekstrum. Á sama tíma og sveitarfélögin gegna mikilvægu hlutverki í stjórnsýslunni og veita fjölbreytta grunnþjónustu, koma oft upp deilur á milli ríkis og sveitarfélaga varðandi verkaskiptingu, fjármál og ábyrgð. Hér á hinsvegar að ríkja jafnræði enda um að ræða tvö jafngild stjórnsýslustig. Verkaskipting og lagaleg ábyrgð Ein af helstu áskorunum í samskiptum ríkis og sveitarfélaga snýr að verkaskiptingu og lögbundinni ábyrgð hvors aðila um sig. Sveitarfélög bera ábyrgð á mörgum mikilvægustu verkefnum samfélagsins, svo sem menntun, félagsþjónustu og skipulagsmálum. Hins vegar kemur oft upp óánægja hjá sveitarfélögum þegar ríkisvaldið setur fram nýjar reglugerðir eða lög, sem leggja auknar skyldur á herðar þeirra, án þess að tryggja fullnægjandi fjármögnun til framkvæmdanna. Þetta veldur því að sveitarfélögin sitja jafnharðan uppi með nýja ábyrgð og skyldur en hafa um leið ekki alltaf nauðsynlegt fjármagn til að mæta þessum kröfum. Fjármögnun velferðarþjónustu Áskoranir í samskiptum ríkis og sveitarfélaga eru miklar. Velferðarþjónustan og þá helst þjónusta við börn og aldraða er kjörinn vettvangur til að skoða frekar í hverju mesta áskorunin felst. Sveitarfélög bera ábyrgð á rekstri félagsþjónustu og koma að rekstri hjúkrunarheimila, en kostnaður sveitarfélaga við rekstur þessara þjónustuþátta hefur aukist á undanförnum árum, meðal annars vegna breyttra áherslna ríkisins. Samt sem áður hafa framlög frá ríkinu ekki tekið breytingum í takt við þennan kostnað, sem gerir það að verkum að sveitarfélög þurfa að bera þyngri byrðar. Samskiptaleysi og ákvarðanataka án samráðs Sveitarfélög hafa oft lýst óánægju sinni með að ríkisvaldið taki ákvarðanir sem hafa áhrif á þjónustu þeirra án þess að hafa haft nægilegt samráð við þau. Ríkið hefur í mörgum tilvikum ákveðið breytingar á löggjöf eða sett fram nýjar kröfur sem hafa áhrif á starfsemi sveitarfélaga án þess að leita álits þeirra eða gefa þeim nægan undirbúningstíma. Þetta hefur m.a. komið upp í þjónustu við börn, ungmenni og eldri borgara t.d. með fatlanir og þessu verður að breyta. Lausnir til að bæta samskiptin Til að bæta samskipti ríkis og sveitarfélaga er mikilvægt að þróa sterkara samstarf og auka gagnsæi. Hér eru nokkrar leiðir sem gætu hjálpað til við að bæta úr þessu: Efla samráðsteymi: Með því að efla núverandi samráðsteymi, þar sem fulltrúar bæði ríkis- og sveitarfélaga koma að borðinu, getum við tryggt meira samráð og samræmingu í stefnumótun og ákvarðanatöku. Fjármögnun í takt við skyldur: Ef ríkið krefst aukinnar þjónustu af sveitarfélögum þarf að tryggja að nægar fjárheimildir fylgi með. Þetta getur falið í sér endurskoðun á framlögum ríkissjóðs og mögulegum nýjum tekjustofnum fyrir sveitarfélögin. Sveigjanleiki í verkefnum og þjónustu: Að bjóða sveitarfélögum meiri sveigjanleika í framkvæmd verkefna og þjónustu getur gert þau betur í stakk búin til að mæta þörfum heimamanna á áhrifaríkan hátt. Meiri virðing í samskiptum: Að fulltrúar ríkisins sýni fulltrúum sveitarfélaga fullkomna virðingu með því að virða jafnræði sem á að ríkja á milli þessara tveggja jafnháu stjórnsýslustiga. Öflugri sveitarfélög Styrkja þarf sveitarstjórnarstigið og gera rekstur þess sjálfbærara. Öflug sveitarfélög eru betur í stakk búin til að takast á við lögbundin verkefni og við færum þannig þjónustu og ákvarðanatöku nær íbúunum. Auka þarf aðkomu sveitarfélaga að lykilákvörðunum um uppbyggingu í heimabyggð og það er einfaldlega gert með meiri skilningi og virðingu ríkisins gagnvart sveitarstjórnarstiginu. Viðreisn vill gagnsæi í stjórnsýslu og ákvarðanatöku. Komum áhrifunum beint til fólksins og eflum nærþjónustuna. Það gerum við best með því að efla sveitarstjórnarstigið. Breytum þessu saman! Höfundur skipar 3. sæti á lista Viðreisnar í Suðvesturkjördæmi - Kraganum.
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun