Dekurbossinn Hjalti: „Mömmur eru ein­fald­lega bestar og mín var ein sú allra besta“

En svo ótrúlega vildi til að þegar móðir hans, Lilja Pálsdóttir var jarðsungin 19. júní 2024, fæddist sonur hans Styrmir Rafn.

„Bókstaflega í miðri jarðarför þegar móðir mín var kvödd, kom drengurinn okkar í heiminn. Ótrúlega táknrænt hvað það er stutt á milli lífs og dauða, hamingju og sorgar,“ ritaði Hjalti nokkrum dögum síðar á Facebook.

En þetta er ekki allt; Því þegar jarðarför móður hans var í undirbúningi, lentu tvær ungar bróðurdætur hans í skelfilegu slysi á Grikklandi.

Og fjórum dögum eftir að hún dó, varð systir hennar bráðkvödd.

Hversu mikið er hægt að leggja á eina fjölskyldu hugsum við nú öll hin.

Að fara í gegnum söguna með Hjalta er samt falleg saga.

Og góð áminning til okkar um hversu dýrmætt lífið er og sambandið við okkar nánasta.

Í sögu Hjalta er líka svo ljóst hversu stutt getur verið á milli lífs og dauða; Við kveðjum ástvin og við fögnum nýjum.

Enn eitt einkennir líka þessa fallegu sögu. En það eru fjölmörg óútskýrð atvik sem nánast virka á okkur eins og kraftaverk. Svo mögnuð og ótrúleg en samt svo sönn. Getur það kannski verið að ástin lifi fram yfir gröf og dauða?

Áskorun fjallar á mannlegan hátt um málin þar sem við tökumst á við okkur sjálf, mál innan fjölskyldunnar, önnur samskipta- og/eða tilfinningatengd mál, veikindi, fíkn, bata, sorg, dauða, aldurstengd mál og fleira.

Lilja mamma

Hjalti ljómar í framan þegar hann talar um mömmu sína. Enda lýsir hann sér sem dekurbossa og mömmustrák.

Og það er ljóst að Lilja hafði af næga ást að gefa. Því Hjalti er einn sex systkina; Það elsta fætt árið 1975, það yngsta fætt 1993 og Hjalti sjálfur árið 1989.

„Það er sagt að mamma hafi átt eina lengstu samfelldu skólagöngu barna í Þorlákshöfn,“ segir Hjalti og hlær.

Bræðurnir eru fjórir en systurnar tvær en systkinin eru í aldursröð: Grettir, Óttar Reynir, Ingunn Brynja, Axel Páll, Hjalti og Írena Bylgja.

Faðir þeirra er Einar Ingi Reynisson en bæði hann og Lilja komu úr Flóanum. Til Þorlákshafnar fluttu þau fyrir um 45 árum síðan.

Þar stjórnaði Lilja heimilinu og fjölskyldunni með mikilli festu. En Hjalti segar hana getað orðið nokkuð hörð í horn að taka þegar kom að börnunum.

„Þá varð hún eins og einhvers konar bjarnynja,“ segir Hjalti.

Ég var til dæmis frekar óþekkur, að lenda í slagsmálum og rimmum.

Stundum þegar skólastjórinn og aðstoðarskólastjórinn töluðu við mig sögðu þeir í lokin; 

En Hjalti minn, við skulum ekki vera neitt að blanda henni mömmu þinni í þetta.“

Þegar Hjalti var að alast upp voru tímarnir öðruvísi. Allir fóru til dæmis heim í hádegismat.

„Síðan var svo skrýtið með mömmu, líka þegar maður var orðinn fullorðinn; Það var eins og hún vissi oft ef það var eitthvað að bjaga mann. Þá kannski hringdi hún og spurði hvort það væri ekki allt í lagi,“ segir Hjalti allt í einu hugsi.

„Er þetta sens kannski þessi móðurást?“ spyr hann svo og án efa kinka nú kolli allar heimsins mömmur.

Hjalti segir mömmu sína hafa séð um ótrúlega margt sem systkinin og fjölskyldan eru núna að berjast við að halda í dag.

Til dæmis að passa að allir hittist reglulega.

„Mamma var með skyldumætingu í læri á sunnudögum. Hún bjó til flottustu kökuhlaðborðin og bauð okkur líka oft í alls kyns smotterí. Þegar ég var á sjó í Þorlákshöfn en byrjaður að búa í bænum, hringdi hún í mig hissa ef ég kom ekki við hjá henni eftir túrinn og áður en ég fór heim,“ segir Hjalti.

„Spurði: Hjalti minn, ætlar þú ekkert að kíkja í kaffi?“

Þegar börnin urðu fullorðin, sá Lilja til þess að þau héldu áfram tengingunni við Þorlákshöfn.

Að missa límið sem heldur fjölskyldunni saman er ekki auðvelt. 

Ekki heldur fyrir pabba því það var alltaf mamma sem sá til þess að við værum að hittast. 

Reglulega sagði hún: 

Jæja Einar minn, nú er kominn tími til að við förum í bæinn í heimsókn. Og þá var það bara gert.“

Óttinn við að missa ástvin

Lilja var fædd árið 1955 en Einar árið 1952. Þegar veikindin bönkuðu upp á voru Lilja og Einar því í blóma lífsins; Hún að vinna sem skólaliði og hann á sjónum.

„Árið 2019 keypti mamma flugmiða til Spánar og gaf pabba í afmælisgjöf. Fljótlega fór hún að vinna í því að við færum öll saman.“

Sem varð því í júlí árið 2019 fór stórfjölskyldan saman í æðislega ferð.

„Þessi ferð var algjör paradís. Við vorum á Spáni í þrjár vikur og gjörsamlega elskuðum þennan tíma. Svona ferð höfum við lengi talað um og stefnt að en fórum aldrei fyrr en þarna.“

Stuttu eftir heimkomuna, áttaði Lilja sig á því að það væri eitthvað að. Enda kom í ljós að Lilja var komin með brjóstakrabbamein.

Fyrir fjölskylduna voru fréttirnar mikið áfall.

Og ekki laust við að ótti hafi gripið um alla; Orðið krabbamein hræðir eitt og sér.

„Mamma fór í meðferð og annað brjóstið var tekið. Um tíma varð hún því krabbalaus.“

Að fjölskyldan hélt.

Því það sem kom næst í ljós hljómaði jafnvel enn skelfilegra; Þrjú meinvörp í heila.

„Læknarnir sögðu að stundum sé eins og krabbinn feli sig frekar en að hann fari. Og auðveldasta leiðin fyrir hann að fela sig er oft upp í heila.“

Lilja var greind með heilaæxli um hvítasunnuna 2021 og það sumar endar hún á gjörgæslu í þrjá mánuði áður en hún fékk loks að fara heim.

„Pabbi hætti á sjónum og fór í hjúkrunarhlutverkið sem var mikil binding. Heima útbjó hann bjöllukerfi sem hún gat notað til að láta vita ef hana vantaði eitthvað. Þegar minnið fór að stríða henni, hætti hún hins vegar að muna hvernig bjöllukerfið virkaði.“

Allir lögðust á eitt að reyna að skiptast á að vera hjá Lilju. Sem þó fór að reynast erfitt þegar tímanum leið, systkinin öll fjölskyldufólk og með aðrar skyldur.

„Ein systir mín var sérstaklega dugleg, var hjá mömmu í nokkra daga í senn svo pabbi kæmist í burtu í veiði eða einfaldlega að skreppa í bankann eða annað stúss,“ segir Hjalti og bætir við:

„Það er nefnilega engin þjónusta fyrir krabbameinssjúklinga sem eru heima. Við vorum oft á fundum að reyna að athuga með hvíldarinnlögn eða eitthvað til að létta á pabba. Á nokkrum mánuðum sáum við hann eldast um mörg ár.“

Hjalti segir pabba þeirra í raun algjöra ofurhetju.

Hann var enginn venjulegur umönnunaraðili. 

Því hann var sjúkraliði, hjúkrunarfræðingur, læknir, ofnæmislæknir, sálfræðingur, matráður og allt þar á milli. 

Á spítalanum aðstoðuðu tveir til þrír starfsmenn mömmu að komast á fætur. Þetta gerði pabbi einn.“

Lilja vildi alls ekki fara á hjúkrunarheimili. Enda elskaði hún heimilið sitt. Fyrir veikindin hafði hún alltaf setið í sama sætinu í sófanum þar sem hún prjónaði og heklaði heilu listaverkin.

„En þegar allt var komið í þrot og engin leið lengur að sinna mömmu, samþykkti pabbi að sækja um vist á hjúkrunarheimili. Þegar hér var komið, vissu þau bæði að mamma færi ekki aftur heim, þrátt fyrir að þrá það svona heitt,“ segir Hjalti.

Skammtímaminnið var oft erfitt hjá Lilju á meðan langtímaminnið var í góðu lagi. Hjalti segist ekki vita hvað hafi orsakast af lyfjum og hvað ekki en skammtímaminnið fór þó að lagast haustið 2023.

Aðfangadag það ár fór Lilja á hjúkrunarheimilið.

„Hún var mjög lík sjálfri sér þegar hún fór og sorgmædd yfir að þurfa að fara þangað. Vildi vera heima.“

Óútskýrðu atvikin: Ást og englar?

Tíminn leið á þann veg sem fjölskyldur þekkja þegar ástvinur fær krabbamein og er veikur; Allt snýst um veikindin, sjúklinginn, óttann við að missa fólkið sitt.

„Enda kemur í ljós á svona stundu að mömmurnar eru mikilvægasta fólkið,“ segir Hjalti einlægur.

„Undir það síðasta fór mamma á hjúkrunarheimilið Ljósheimar en það breytti í raun engu fyrir pabba. Því hann vaknaði á morgnana og fór strax til hennar. Ef hann þurfti að bregða sér frá nánast afsakaði hann sig við starfsfólkið. Á kvöldin sat hann líka hjá henni þar til hann fór sjálfur heim að sofa.“

Ást hjóna eins og hún gerist fallegust.

Hjalti rifjar upp aðdragandann að því að Lilja fór á Ljósheima, en þá mættu á fund til krabbameinslæknisins Lilja og Einar, systkin sex og flest tengdabörnin. Á fundinum sagði læknirinn meðferðinni í raun lokið, meira væri ekki hægt að gera.

„Eftir fundinn spurði pabbi mömmu: “Lilja, hvernig fannst þér fundurinn?” Og þá svaraði mamma: Mér fannst hann skemmtilegur,“ segir Hjalti og lýsir því hvernig Einar hváði hissa: Skemmtilegur?

Skýringin var vel í anda Lilju: 

Sem hreinlega fannst fundurinn svo skemmtilegur því það var svo langt síðan hún hafði fengið öll börnin sín og nánast öll tengdabörnin svona saman.

„Pabbi spurði hana þá hvort hún hefði ekki heyrt að þeir ætluðu að hætta meðferðinni, Jú ég heyrði það en þessir læknar eru alltaf eitthvað að bulla.“

Allir reyndu samt að lifa lífinu þannig að lífið hefði sinn vanagang. Vitað var í hvað stefndi en ekki hvenær.

„Bróðir minn var með bókaða ferð til Grikklands með stórfjölskyldu konunnar sinnar og pabbi sagði við hann að það kæmi ekki til greina að hann myndi afbóka þá ferð; Það væri allt eins víst að hann færi í ferðina, kæmi heim aftur og enn væri staðan óbreytt.“

Enda vissi enginn neitt.

Eitt af því skrýtna gerðist samt daginn þegar Lilja dó. Því þá hafði Hjalti verið hjá mömmu sinni en vegna tannpínu þurfti hann að skreppa stutta stund frá.

Á meðan kvaddi Lilja þennan heim.

Sem Hjalti telur enga tilviljun.

Ég er sannfærður um að mamma raðaði okkur þar sem við áttum að vera; Þau sem þurftu nauðsynlega að vera með henni og hin sem ættu ekki að vera það. Við höfum oft talað um þetta systkinin. 

Mamma vissi til dæmis að ég væri ég enginn maður til að vera viðstaddur þegar hún færi. Dekurbossinn sjálfur.“

Tveimur dögum síðar var Hjalti á leiðinni á Selfoss þar sem fjölskyldan átti fund með Útfararþjónustu Suðurlands til að velja kistu og fleira.

„Þá hringir bróðir minn frá Grikklandi með alveg hræðilegar fréttir,“ segir Hjalti og ekki laust við að áhyggjusvipur breiðist yfir andlitið; Svo illa hefði getað farið.

„Þau voru í fjórhjólaferð á lítilli eyju, að fara niður bratta brekku að strandlengjunni þegar hann sér dætur sínar sem voru á hjólinu fyrir framan hann skransa einhvern veginn með þeim afleiðingum að dæturnar fljúga báðar af hjólinu, sem endar með að velta og lenda ofan á þeim.“

Versta hugsun foreldra læddist að.

„Því þegar hann sá þær liggja þarna hugsaði hann með sér: Dætur mínar eru dánar.“

Stelpurnar, Elísabet Lilja og Þórdís Birna lifðu þó sem betur fer af. En slösuðust illa. Mölbrotnar, bólgnar og skrámaðar.

„Það var samt enginn spítali á eyjunni heldur aðeins heilsugæsla. Þar var þeim eitthvað tjaslað saman og síðan þurftu þau að sigla yfir á meginlandið til að koma þeim á spítala.“

Það þarf ekkert að efast um hversu illa hefði getað farið.

Eitthvað sem fær mann nánast til að súpa hveljur yfir; Af tilhugsuninni einni saman.

„Enda hafa þau líka alltaf viljað meina að þarna hafi verið vakað yfir þeim,“ segir Hjalti og augljóst að um það efast hann ekki neitt.

Spurningin er líka frekar: Hver var það frekar en hvort.

Enn eitt óútskýrða atvikið gerðist fjórum dögum eftir að Lilja lést. Því þá varð Margrét systir hennar bráðkvödd.

„Mamma og Magga voru ótrúlega nánar alla tíð. Það sem var svo skrýtið er að daginn áður en Magga dó, hringdi hún í dóttur sína og bað hana um að koma með ferðatösku sem hana vantaði til sín. Því hún væri að fara í ferðalag.“

Sem reyndist rétt; Því morguninn eftir var Margrét dáin.

„Við höfum oft sagt að hún hafi einfaldlega bara ákveðið þetta. Að vera samferða mömmu í hinsta ferðalagið líka.“

Þegar líf og dauði sameinast

Hanna var kominn á steypinn eins og sagt er þegar Lilja dó. En Hjalti hafði ekki mjög miklar áhyggjur því miðað við hvernig gekk með fæðingu dótturinnar, myndi allt ganga nokkuð snurðulaust fyrir sig á nokkrum klukkustundum.

„Það var ákveðið að jarða mömmu 19. júní því fyrst var hugmynd um 18. júní en sá dagur er brúðkaupsdagur systur minnar, sem skiljanlega bað okkur því frekar um að velja annan dag.“

Þann 18. júní fór Hanna samt af stað í fæðingu.

Að Hjalti hélt.

En eins og margir verðandi foreldrar lenda í, gekk hvorki né rak og enduðu Hjalti og Hanna með að vera send heim um kvöldið.

Um fjögurleytið um nóttina, brunuðu þau þó aftur upp á kvennadeild.

„Ég með jakkafötin í spítalatöskunni því ég ætlaði að ná kistulagningunni sem var fyrir hádegi daginn eftir.“

Allir á spítalanum vissu stöðuna; Að það væri verið að fara að jarða mömmu Lilju.

En sá litli lét ekki segjast; Og klukkan tifaði.

„Það voru alls kyns praktísk atriði sem kikkuðu þarna inn líka. Ég hafði til dæmis bakað marengs kvöldinu áður þannig að fólk var að hringja til að athuga hvort marengsinn myndi ekki skila sér örugglega,“ segir Hjalti og brosir.

Þegar ljóst var að Hjalti myndi ekki ná í kistulagninguna tók hugurinn aðra stefnu: Hvort hann næði þá ekki í jarðarförina en sú athöfn átti að hefjast klukkan tvö.

En hið óútskýrða gerðist:

„Á slaginu 14:00 þegar bjöllurnar hljómuðu í kirkjunni hjá mömmu, sagði ljósmóðirin okkar við Hönnu: ,,Þessi drengur er tilbúinn, núna þarftu að rembast,“ skrifaði Hjalti á Facebook nokkrum dögum síðar.

Styrmir Rafn fæddist klukkan 14:56 og þannig vildi til að fæðingarlæknirinn á vakt var Þorlákshafnarbúi og fjölskylduvinur.

„Maðurinn hennar var í jarðarförinni þannig að nokkrum mínútum eftir athöfnina hringdi hann í hana og lét vita að athöfnin hefði verið mjög falleg,“ segir Hjalti og brosir.

Hið óútskýranlega hélt þó áfram.

„Þegar við vorum að undirbúa minningarorðin með prestinum lét ég hann vita að Hanna væri við það að fara að eiga strákinn okkar,“ segir Hjalti og bætir við:

„Einhverra hluta vegna hljómuðu minningarorðin eins og Hanna væri búin að eiga. Sem þýddi að dóttir okkar, sem fór í jarðarförina með annarri ömmu og afa harðneitaði að fara í erfidrykkjuna: Hún væri sko að fara til Reykjavíkur að hitta bróðir sinn eins og presturinn hefði sagt,“ segir Hjalti og bætir við:

„Ég er reyndar viss um að mamma hafi stýrt þessu líka. Hún einfaldlega þekkti mig svo vel að hvort sem það var þegar hún fór eða var jörðuð þá einfaldlega vissi hún að ég væri enginn maður í að vera viðstaddur,“ segir Hjalti einlægur.

Besta mamma í heimi

Eftir viðvarandi ótta um að missa ástvin tók nú við nýtt tímabil: Sorgin.

Í minningargrein Hjalta um mömmu sína segir:

„Mér líður eins og það hafi fallið það allra þyngsta farg sem til er ofan á hjarta mitt og brotið það í milljón hluta. 

Ég er búinn að vera að reyna mitt allra besta við að sópa brotunum af hjartanu upp einu af öðru. 

Með tárum, orðum, minningum, myndum, hlýjum hugsunum og faðmlögum en það virðist bara ekki ganga. Brotin eru bara of mörg.“

Tímabilið var þó skringilegt líka.

„Því við Hanna vorum líka að fagna því að hafa eignast fullkominn son,“ segir Hjalti og bætir við:

„Okkur finnst það því stundum erfitt þegar fólk talar um að árið 2024 hafi verið fokking erfitt ár. Ömurlegt. Því fyrir okkur var árið 2024 eitt besta árið í okkar lífi.“

Því margt annað jákvætt gerðist líka hjá Hjalta í fyrra. RVK bruggfélagið náði til dæmis að opna á nýjum stað; Í Tónabíói í Skipholti 33a.

„Við vorum búnir að bíða eftir því að geta opnað þar í um eitt og hálft ár. Og einmitt þegar ég var í sorgarleyfi fengum við leyfið og gátum opnað,“ segir Hjalti sem byrjaði hjá félaginu fyrir fjórum árum; Fyrst sem bruggari, síðan bruggmeistari og nú framleiðslustjóri.

Þegar viðtalið er tekið mætir síðan einn lítinn snáði á svæðið.

Sjálfur sonurinn sem fæddist undir kirkjubjöllum útfarar ömmu sinnar.

„Hann er svo líkur mér að þegar pabbi sá hann sagði hann við Hönnu; Aumingja þú Hanna mín….. búin að ganga með í níu mánuði fyrir það eitt að þetta er síðan Hjalti sjálfur endurfæddur!“

Því svo líkir eru þeir feðgarnir.

Í heild sinni er fjölskyldan enn að reyna að ná taktinum á ný. Þar sem allt tekur þó tíma.

„Pabbi og mamma voru til dæmis bæði að vinna þegar mamma veikist. Hún talaði alltaf um að fara aftur að vinna og ég held að pabbi hafi svo sem aldrei verið sáttur við það að það hafi verið veikindi sem tóku þá ákvörðun fyrir hann að hann yrði að hætta.“

Lilja hefði orðið sjötíu ára á þessu ári hefði hún lifað. Af því tilefni ætlar stórfjölskyldan í draumaferð til Ítalíu; Alls 30 talsins hvorki meira né minna.

Viss tómleikatilfinning fylgir þeim oft sem syrgja. Og jafnvel ákveðin hræðsla. Hjalti minnist þess til dæmis að mamma hans var svo vön að tala tímunum saman við börnin sín í síma.

Það hræðir mig alveg ótrúlega mikið að sá dagur kemur að ég get ekki lokað augunum og séð mömmu fyrir mér og heyrt röddina hennar í huga mér. 

Maður hugsar ekki mikið um þetta í hinu lifandi lífi. Hvað svona hlutir eiga eftir að skipta mann miklu máli þegar maður hefur misst. 

En á hverjum degi hugsa ég til hennar og á hverjum degi heyri ég röddina hennar.“

Hjalti segir að hann muni alltaf heiðra minningu mömmu sinnar.

„Því mömmur eru einfaldlega bestar og mín var ein sú allra besta.“

Sumt man Hjalti betur en annað. Svona eins og gengur og gerist.

„Ég man til dæmis eftir því að um tveimur þremur vikum áður en hún dó, var hún orðin svo orkulaus að það var helst að maður sæi það bara á augunum að hún þekkti mann. Eitt sinn kom ég til hennar, sá hvað hún var glöð og fann að hún kreisti hönd mína áður en það heyrðist mjög lágt: Hæ,“ segir Hjalti og bætir við:

,,Síðan sofnaði hún. Svona eins og öll orkan hafi farið í það eitt að geta sagt Hæ við okkur.“

Að sættast við þegar svefninn langi sækir síðan að er óumflýjanlegt. Þótt sárt sé. En þá tekur líka við þakklætið og að muna góðu tímana.

Í lok minningargreinar Hjalta segir:

Ég er rosalega þakklátur fyrir þann tíma sem ég fékk með þér og þá ást sem þú gafst mér allt þitt líf. 

Þú þarft ekki að hafa neinar áhyggjur, við hlúum hvert að öðru fyrir þig og „hugsum vel um hann pabba þinn“ eins og þú minntir okkur alltaf á. 

Þú varst besta mamma, besta amma og besta manneskjan mín, ég elska þig alla eilífð og lengur.

Þinn dekurbossi,

Hjalti.