„Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar 26. júní 2025 17:02 Í opinberri umræðu undanfarið hefur borið á því að fagurfræði bygginga sé sett undir smásjá með þeim rökum að hún feli í sér óhóflegar kröfur arkitekta sem leiði til þess að gæði fari halloka eða að kostnaður fari fram úr áætlunum. Þessi nálgun byggir á misskilningi sem þarf að leiðrétta. Fagurfræði hluti af gæðum bygginga og umhverfis Krafa um að bygging sé fögur gengur ekki gegn öðrum nauðsynlegum þáttum eins og gæðum, hagkvæmni eða tæknilegum lausnum. Þvert á móti er það svo að fegurð er órjúfanlegur hluti góðs arkitektúrs – og þar með gæði. Opinberir verkkaupar, sem gegna mikilvægu hlutverki í mótun byggðs umhverfis almennings, ættu að gera skýlausa kröfu um úrvals fagurfræði, samhliða öðrum gæðum. Slíkt skilar sér ekki aðeins í betri byggingum heldur einnig í auknum samfélagslegum árangri til lengri tíma. Það er alltaf hægt að deila um fegurð en í þessari orðræðu er frekar átt við líðan fólks og upplifun. Það skiptir máli hvernig fólki líður í þeim byggingum sem það ver tíma sínum í, hvort sem það er á heimili, vinnustað, í skóla eða á hjúkrunarheimili. Rannsóknir frá Norðurlöndunum sýna ótvírætt að góður arkitektúr getur stuðlað að bættri líðan. Nefna má dæmi um bættan námsárangur í skólum og minni notkun róandi lyfja og færri inngrip til að stöðva skaðlega hegðun fólks með geðrænan vanda sem dvelur á spítala. Landslagsarkitektúr er ekki síður mikilvægur í þessu tilliti. Fjölmargar rannsóknir sýna fram á að náttúran hefur jákvæð áhrif á heilsu fólks. Vel hannað útirými getur bætt lýðheilsu og styrkt tengsl okkar við náttúruna. Því er mikilvægt að landslagsarkitektar taki virkan þátt í þróun byggða og hönnun mannvirkja frá fyrstu stigum. Umhverfið skiptir máli og mikilvægt er að gera ráð fyrir skipulögðum grænum svæðum og náttúrulegu umhverfi í kringum byggingar. Með aðkomu landslagsarkitekta í upphafi verkefna tryggjum við ekki einungis aðgengi fólks að grænum svæðum heldur stuðlum um leið að endurheimt og aukningu líffræðilegrar fjölbreytni. Fagurfræðileg gæði í hönnun bygginga og landslags er ekki aukaatriði heldur lykilbreyta sem hefur mælanleg áhrif. Umhverfi sem styður við heilsu og vellíðan fólks skilar bæði samfélagslegum og efnahagslegum ávinningi. Samræmd aðferðarfræði við gerð kostnaðaráætlana Samvinna ólíkra aðila sem koma að uppbyggingu mannvirkja, s.s. verkkaupa, arkitekta, verkfræðinga og verktaka, stuðlar að auknum gæðum. Aukið samtal og virðing fyrir ólíkum sjónarhornum styrkir verkefnin og dregur úr hættu á mistökum. Sífellt oftar má sjá að þegar upp koma ágallar á mannvirkjum eða kostnaðaráætlanir standast ekki, beinist gagnrýnin í opinberri umræðu fyrst og fremst að „arkitektinum sem fór á flug“. Oftar en ekki dregur slíkur málflutningur athyglina frá raunverulegum orsökum ágallanna sem eykur á upplýsingaóreiðu og er til þess fallinn að rýra traust á greinina í heild sinni. Sérstaklega bagalegt er að sjá fulltrúa opinberra verkkaupa eða stjórnmálafólk, sem geta í krafti stöðu sinnar haft mikil áhrif á þróun greinarinnar, ýta undir slíkan málflutning. Kostnaðaráætlanir eru mikilvægt tól við ákvarðanatöku í byggingar- og mannvirkjagerð. Markmið þeirra er að áætla raunhæfan heildarkostnað verkefnis og styðja þannig þá ákvörðun hvort eigi að ráðast í verkefnið. Kostnaðaráætlun verður þó aldrei betri en þær upplýsingar sem liggja til grundvallar hverju sinni og því þarf að gera ráð fyrir mismikilli óvissu við gerð áætlana. Þar af leiðandi er ekki óeðlilegt að verkefni fari fram úr kostnaðaráætlun ef ófullnægjandi upplýsingar hafa verið til staðar um umfang verkefnis. Í slíkum tilvikum þarf að vera ljóst hversu mikil vikmörkin eru á væntum endanlegum kostnaði verkefnis og taka ákvörðun út frá því. Hér á landi hefur skort samræmd vinnubrögð við útfærslu kostnaðaráætlana, bæði hjá opinberum aðilum og á almennum markaði. Til að bregðast við því tóku Samtök arkitektastofa, Félag ráðgjafarverkfræðinga og Mannvirki – félag verktaka höndum saman og unnu einfalda samræmda aðferðafræði við gerð kostnaðaráætlana. Aðferðafræðin byggir á sömu hugmyndafræði og notast er við hjá American Association of Cost Engineers (AACE) en sú aðferðafræði er tilvalin í stærri verkefnum. Samtökin hvetja verkkaupa til að kynna sér gögnin og aðferðafræðina á www.kostnadur.is Vinnum saman Aukin samvinna og virðing fyrir þekkingu hvers og eins, hvort sem það eru arkitektar, verkfræðingar, verktakar eða verkkaupar, er lykillinn að auknum gæðum og nýsköpun í mannvirkjagerð. Góður arkitektúr er ekki skraut heldur lykilþáttur í að skapa heilnæmt, sjálfbært og samkeppnishæft samfélag. Það er brýnt að verkkaupar átti sig á þessu og taki, í gegnum sín innkaup, virkan þátt í að móta og þróa nýjar lausnir í byggingariðnaði sem sameina fagurfræði, gæði og framsýni. Höfundur er viðskiptastjóri á mannvirkjasviði Samtaka iðnaðarins fyrir m.a. Samtök arkitektastofa, SAMARK. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Byggingariðnaður Arkitektúr Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson skrifar Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Sjá meira
Í opinberri umræðu undanfarið hefur borið á því að fagurfræði bygginga sé sett undir smásjá með þeim rökum að hún feli í sér óhóflegar kröfur arkitekta sem leiði til þess að gæði fari halloka eða að kostnaður fari fram úr áætlunum. Þessi nálgun byggir á misskilningi sem þarf að leiðrétta. Fagurfræði hluti af gæðum bygginga og umhverfis Krafa um að bygging sé fögur gengur ekki gegn öðrum nauðsynlegum þáttum eins og gæðum, hagkvæmni eða tæknilegum lausnum. Þvert á móti er það svo að fegurð er órjúfanlegur hluti góðs arkitektúrs – og þar með gæði. Opinberir verkkaupar, sem gegna mikilvægu hlutverki í mótun byggðs umhverfis almennings, ættu að gera skýlausa kröfu um úrvals fagurfræði, samhliða öðrum gæðum. Slíkt skilar sér ekki aðeins í betri byggingum heldur einnig í auknum samfélagslegum árangri til lengri tíma. Það er alltaf hægt að deila um fegurð en í þessari orðræðu er frekar átt við líðan fólks og upplifun. Það skiptir máli hvernig fólki líður í þeim byggingum sem það ver tíma sínum í, hvort sem það er á heimili, vinnustað, í skóla eða á hjúkrunarheimili. Rannsóknir frá Norðurlöndunum sýna ótvírætt að góður arkitektúr getur stuðlað að bættri líðan. Nefna má dæmi um bættan námsárangur í skólum og minni notkun róandi lyfja og færri inngrip til að stöðva skaðlega hegðun fólks með geðrænan vanda sem dvelur á spítala. Landslagsarkitektúr er ekki síður mikilvægur í þessu tilliti. Fjölmargar rannsóknir sýna fram á að náttúran hefur jákvæð áhrif á heilsu fólks. Vel hannað útirými getur bætt lýðheilsu og styrkt tengsl okkar við náttúruna. Því er mikilvægt að landslagsarkitektar taki virkan þátt í þróun byggða og hönnun mannvirkja frá fyrstu stigum. Umhverfið skiptir máli og mikilvægt er að gera ráð fyrir skipulögðum grænum svæðum og náttúrulegu umhverfi í kringum byggingar. Með aðkomu landslagsarkitekta í upphafi verkefna tryggjum við ekki einungis aðgengi fólks að grænum svæðum heldur stuðlum um leið að endurheimt og aukningu líffræðilegrar fjölbreytni. Fagurfræðileg gæði í hönnun bygginga og landslags er ekki aukaatriði heldur lykilbreyta sem hefur mælanleg áhrif. Umhverfi sem styður við heilsu og vellíðan fólks skilar bæði samfélagslegum og efnahagslegum ávinningi. Samræmd aðferðarfræði við gerð kostnaðaráætlana Samvinna ólíkra aðila sem koma að uppbyggingu mannvirkja, s.s. verkkaupa, arkitekta, verkfræðinga og verktaka, stuðlar að auknum gæðum. Aukið samtal og virðing fyrir ólíkum sjónarhornum styrkir verkefnin og dregur úr hættu á mistökum. Sífellt oftar má sjá að þegar upp koma ágallar á mannvirkjum eða kostnaðaráætlanir standast ekki, beinist gagnrýnin í opinberri umræðu fyrst og fremst að „arkitektinum sem fór á flug“. Oftar en ekki dregur slíkur málflutningur athyglina frá raunverulegum orsökum ágallanna sem eykur á upplýsingaóreiðu og er til þess fallinn að rýra traust á greinina í heild sinni. Sérstaklega bagalegt er að sjá fulltrúa opinberra verkkaupa eða stjórnmálafólk, sem geta í krafti stöðu sinnar haft mikil áhrif á þróun greinarinnar, ýta undir slíkan málflutning. Kostnaðaráætlanir eru mikilvægt tól við ákvarðanatöku í byggingar- og mannvirkjagerð. Markmið þeirra er að áætla raunhæfan heildarkostnað verkefnis og styðja þannig þá ákvörðun hvort eigi að ráðast í verkefnið. Kostnaðaráætlun verður þó aldrei betri en þær upplýsingar sem liggja til grundvallar hverju sinni og því þarf að gera ráð fyrir mismikilli óvissu við gerð áætlana. Þar af leiðandi er ekki óeðlilegt að verkefni fari fram úr kostnaðaráætlun ef ófullnægjandi upplýsingar hafa verið til staðar um umfang verkefnis. Í slíkum tilvikum þarf að vera ljóst hversu mikil vikmörkin eru á væntum endanlegum kostnaði verkefnis og taka ákvörðun út frá því. Hér á landi hefur skort samræmd vinnubrögð við útfærslu kostnaðaráætlana, bæði hjá opinberum aðilum og á almennum markaði. Til að bregðast við því tóku Samtök arkitektastofa, Félag ráðgjafarverkfræðinga og Mannvirki – félag verktaka höndum saman og unnu einfalda samræmda aðferðafræði við gerð kostnaðaráætlana. Aðferðafræðin byggir á sömu hugmyndafræði og notast er við hjá American Association of Cost Engineers (AACE) en sú aðferðafræði er tilvalin í stærri verkefnum. Samtökin hvetja verkkaupa til að kynna sér gögnin og aðferðafræðina á www.kostnadur.is Vinnum saman Aukin samvinna og virðing fyrir þekkingu hvers og eins, hvort sem það eru arkitektar, verkfræðingar, verktakar eða verkkaupar, er lykillinn að auknum gæðum og nýsköpun í mannvirkjagerð. Góður arkitektúr er ekki skraut heldur lykilþáttur í að skapa heilnæmt, sjálfbært og samkeppnishæft samfélag. Það er brýnt að verkkaupar átti sig á þessu og taki, í gegnum sín innkaup, virkan þátt í að móta og þróa nýjar lausnir í byggingariðnaði sem sameina fagurfræði, gæði og framsýni. Höfundur er viðskiptastjóri á mannvirkjasviði Samtaka iðnaðarins fyrir m.a. Samtök arkitektastofa, SAMARK.
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun