Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir skrifar 4. september 2025 08:00 Húsnæðismarkaðurinn á Íslandi hefur um árabil verið eitt helsta viðfangsefni efnahagsumræðunnar vegna þess að óstöðugur húsnæðismarkaður hefur verið helsta rót verðbólgu og hárra vaxta. Skortur á framboði, hátt verð og erfiðleikar ungs fólks við að komast inn á markaðinn eru einkenni sem hafa hamlað vexti og dregið úr lífsgæðum. Samtök iðnaðarins, sem fara fyrir hagsmunum fjölbreytts hóps fyrirtækja, þar á meðal í byggingariðnaði, hafa lengi kallað eftir markvissum og heildstæðum aðgerðum til að skapa heilbrigðan og fyrirsjáanlegan húsnæðismarkað. Það er ekki nóg að einblína á eitt atriði heldur liggur lausnin í heildstæðri nálgun með það að markmiði að skapa stöðugleika til langs tíma. Sjónarmið SI byggja á þeirri grundvallarhugsun að rót vandans sé viðvarandi skortur á framboði íbúðarhúsnæðis miðað við eftirspurn til viðbótar við óviðunandi sveiflukennt rekstrarumhverfi byggingariðnaðar. Lausnin til framtíðar felst því ekki í skammtímalausnum eða inngripum sem skekkja markaðinn, heldur í að skapa skilyrði fyrir aukna og stöðuga uppbyggingu. Hér eru helstu aðgerðir sem SI hafa lagt áherslu á og kalla á samhent átak ríkis, sveitarfélaga og iðnaðarins. Lækkun byggingarkostnaðar Hár byggingarkostnaður á Íslandi er stór þáttur í háu íbúðaverði. SI telja að hægt sé að lækka hann með markvissum aðgerðum stjórnvalda og iðnaðarins sjálfs. Endurskoðun skatta og gjalda: Samtökin hafa bent á að hækkandi opinber gjöld, svo sem lækkun á endurgreiðslu virðisaukaskatts á vinnu iðnaðarmanna á verkstað, lóðagjöld og -verð, hækkun gatnagerðargjalda og ýmsir innviðaskattar sveitarfélaga, vegi þungt í heildarkostnaði og auki kostnað. Af þeim sökum er brýnt að stjórnvöld endurskoði frá grunni það regluverk sem veitir sveitarfélögum heimildir til gjaldtöku við húsnæðisuppbyggingu, með það að markmiði að tryggja gagnsæi, fyrirsjáanleika og hófsemi. Þetta er á ábyrgð ríkis og sveitarfélaga. Einföldun byggingarreglugerðar: Íslensk byggingarreglugerð er talin flókin og á köflum verulega íþyngjandi. SI hafa hvatt til þess að hún verði endurskoðuð með það að markmiði að einfalda hana, auka sveigjanleika og stuðla að nýsköpun án þess að gefa afslátt af öryggis- og gæðakröfum. Eftirlit þarf að vera skilvirkt og skila raunverulegum árangri. Byggingarreglugerð er til endurskoðunar en ráðherra málaflokksins ber ábyrgð á þeirri vinnu. Auka framboð með skilvirkara skipulagi og lóðaúthlutun Stærsta hindrunin í vegi fyrir aukinni uppbyggingu hefur verið skortur á byggingarhæfum lóðum á viðráðanlegu verði og langur og óskilvirkur ferill við skipulags- og byggingarleyfi hjá sveitarfélögum. Hraðari málsmeðferð: SI hafa kallað eftir því að sveitarfélög einfaldi og hraði verulega öllu ferli sem snýr að skipulagsmálum og útgáfu leyfa. Tafir í kerfinu auka kostnað, skapa óvissu fyrir verktaka og draga úr framboði. Langtímasýn í skipulagi: Nauðsynlegt er að sveitarfélög, sérstaklega á höfuðborgarsvæðinu, hafi skýra og metnaðarfulla langtímaáætlun um uppbyggingu íbúðarhúsnæðis. Tryggja þarf að ávallt sé til nægjanlegt magn af byggingarhæfum lóðum til að mæta fyrirséðri þörf næstu 5-15 árin. Sem dæmi má taka að svæðisskipulag höfuðborgarsvæðisins byggir á nær 15 ára gömlum forsendum og greiningum en fólksfjölgun á svæðinu er langt umfram áætlanir. Það ætti að hafa kallað á endurskoðun svæðisskipulagsins fyrir löngu síðan en af því hefur ekki orðið enn. Samræming og einföldun: Kallað hefur verið eftir aukinni samræmingu milli ríkis og sveitarfélaga til að tryggja að markmið í húsnæðismálum séu sameiginleg og aðgerðir styðji hver við aðra. Samhæfa þarf vinnubrögð og ferla t.d. hjá byggingarfulltrúum og efla þarf samstarf stofnanna ríkisins og sveitarfélaga. Þannig er hægt að koma í veg fyrir upplýsingaóreiðu og ósamræmi í vinnubrögðum og bæta þjónustu og gæði. Stöðugleiki og langtímasýn Uppbygging íbúðarhúsnæðis hefur verið of sveiflukennd sem skapar óvissu, leiðir til þenslu á ákveðnum tímum og stöðnunar á öðrum. Þjóðarsátt um húsnæðismál: SI hafa kallað eftir þverpólitískri sátt og gerð langtíma húsnæðisáætlunar fyrir landið allt. Slík áætlun þarf að byggja á raunhæfri þarfagreiningu og setja þarf fram skýr, mælanleg markmið um uppbyggingu til margra ára. Þetta þýðir með öðrum orðum að ríkisstjórnin taki ábyrgð á málaflokknum, leiði stefnumörkun og tryggi að sveitarfélög geri sitt til að stuðla að stöðugri uppbyggingu íbúðarhúsnæðis. Fyrirsjáanlegt efnahagsumhverfi: Stöðugt efnahagslíf með lágri verðbólgu og lægri vöxtum er forsenda fyrir heilbrigðum húsnæðismarkaði. Það auðveldar bæði fjármögnun framkvæmda og greiðslubyrði almennings. Ástæða hárrar verðbólgu og vaxta má um þessar mundir að stórum hluta rekja til framboðsskorts á íbúðum og kerfislegra vandamála á íbúðarmarkaði undanfarin ár. Háir vextir eru ekki gott tæki til þess að taka á verðbólgu sem myndast af þessum ástæðum. Byggingaraðilar bera líka ábyrgð: Til að koma á stöðugleika og bættum húsnæðismarkaði þarf ekki aðeins aðgerðir frá ríki og sveitarfélögum. Iðnaðurinn ber einnig ríka ábyrgð þegar kemur að því að standa við sínar áætlanir um uppbyggingu og tryggja gæði. Hann þarf að leggja sitt af mörkum til að tryggja uppbyggingu sem mætir þörfum og kröfum kaupenda. Húsnæðismarkaðurinn er lykill að samkeppnishæfni Frá sjónarhóli Samtaka iðnaðarins er húsnæðismarkaðurinn ekki einangrað fyrirbæri. Hann er nátengdur samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs og góðum lífskjörum almennings. Skortur á húsnæði á viðráðanlegu verði hamlar fyrirtækjum að laða til sín hæft starfsfólk, bæði innlent og erlent og dregur úr lífsgæðum almennings. Skorturinn ýtir undir launakröfur í kjarasamningum og dregur úr kaupmætti. Aðgerðir til úrbóta eru því ekki aðeins velferðarmál heldur brýnt hagsmunamál fyrir allt íslenskt samfélag. Lausnin, að mati SI, er skýr: Að skapa skilyrði fyrir stöðugt og aukið framboð húsnæðis með samstilltu átaki stjórnvalda, sveitarfélaga og atvinnulífsins. Þannig byggjum við grunn að heilbrigðum markaði og sterkari lífskjörum til framtíðar. Höfundur er sviðsstjóri mannvirkjasviðs Samtaka iðnaðarins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Byggingariðnaður Mest lesið Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Húsnæðismarkaðurinn á Íslandi hefur um árabil verið eitt helsta viðfangsefni efnahagsumræðunnar vegna þess að óstöðugur húsnæðismarkaður hefur verið helsta rót verðbólgu og hárra vaxta. Skortur á framboði, hátt verð og erfiðleikar ungs fólks við að komast inn á markaðinn eru einkenni sem hafa hamlað vexti og dregið úr lífsgæðum. Samtök iðnaðarins, sem fara fyrir hagsmunum fjölbreytts hóps fyrirtækja, þar á meðal í byggingariðnaði, hafa lengi kallað eftir markvissum og heildstæðum aðgerðum til að skapa heilbrigðan og fyrirsjáanlegan húsnæðismarkað. Það er ekki nóg að einblína á eitt atriði heldur liggur lausnin í heildstæðri nálgun með það að markmiði að skapa stöðugleika til langs tíma. Sjónarmið SI byggja á þeirri grundvallarhugsun að rót vandans sé viðvarandi skortur á framboði íbúðarhúsnæðis miðað við eftirspurn til viðbótar við óviðunandi sveiflukennt rekstrarumhverfi byggingariðnaðar. Lausnin til framtíðar felst því ekki í skammtímalausnum eða inngripum sem skekkja markaðinn, heldur í að skapa skilyrði fyrir aukna og stöðuga uppbyggingu. Hér eru helstu aðgerðir sem SI hafa lagt áherslu á og kalla á samhent átak ríkis, sveitarfélaga og iðnaðarins. Lækkun byggingarkostnaðar Hár byggingarkostnaður á Íslandi er stór þáttur í háu íbúðaverði. SI telja að hægt sé að lækka hann með markvissum aðgerðum stjórnvalda og iðnaðarins sjálfs. Endurskoðun skatta og gjalda: Samtökin hafa bent á að hækkandi opinber gjöld, svo sem lækkun á endurgreiðslu virðisaukaskatts á vinnu iðnaðarmanna á verkstað, lóðagjöld og -verð, hækkun gatnagerðargjalda og ýmsir innviðaskattar sveitarfélaga, vegi þungt í heildarkostnaði og auki kostnað. Af þeim sökum er brýnt að stjórnvöld endurskoði frá grunni það regluverk sem veitir sveitarfélögum heimildir til gjaldtöku við húsnæðisuppbyggingu, með það að markmiði að tryggja gagnsæi, fyrirsjáanleika og hófsemi. Þetta er á ábyrgð ríkis og sveitarfélaga. Einföldun byggingarreglugerðar: Íslensk byggingarreglugerð er talin flókin og á köflum verulega íþyngjandi. SI hafa hvatt til þess að hún verði endurskoðuð með það að markmiði að einfalda hana, auka sveigjanleika og stuðla að nýsköpun án þess að gefa afslátt af öryggis- og gæðakröfum. Eftirlit þarf að vera skilvirkt og skila raunverulegum árangri. Byggingarreglugerð er til endurskoðunar en ráðherra málaflokksins ber ábyrgð á þeirri vinnu. Auka framboð með skilvirkara skipulagi og lóðaúthlutun Stærsta hindrunin í vegi fyrir aukinni uppbyggingu hefur verið skortur á byggingarhæfum lóðum á viðráðanlegu verði og langur og óskilvirkur ferill við skipulags- og byggingarleyfi hjá sveitarfélögum. Hraðari málsmeðferð: SI hafa kallað eftir því að sveitarfélög einfaldi og hraði verulega öllu ferli sem snýr að skipulagsmálum og útgáfu leyfa. Tafir í kerfinu auka kostnað, skapa óvissu fyrir verktaka og draga úr framboði. Langtímasýn í skipulagi: Nauðsynlegt er að sveitarfélög, sérstaklega á höfuðborgarsvæðinu, hafi skýra og metnaðarfulla langtímaáætlun um uppbyggingu íbúðarhúsnæðis. Tryggja þarf að ávallt sé til nægjanlegt magn af byggingarhæfum lóðum til að mæta fyrirséðri þörf næstu 5-15 árin. Sem dæmi má taka að svæðisskipulag höfuðborgarsvæðisins byggir á nær 15 ára gömlum forsendum og greiningum en fólksfjölgun á svæðinu er langt umfram áætlanir. Það ætti að hafa kallað á endurskoðun svæðisskipulagsins fyrir löngu síðan en af því hefur ekki orðið enn. Samræming og einföldun: Kallað hefur verið eftir aukinni samræmingu milli ríkis og sveitarfélaga til að tryggja að markmið í húsnæðismálum séu sameiginleg og aðgerðir styðji hver við aðra. Samhæfa þarf vinnubrögð og ferla t.d. hjá byggingarfulltrúum og efla þarf samstarf stofnanna ríkisins og sveitarfélaga. Þannig er hægt að koma í veg fyrir upplýsingaóreiðu og ósamræmi í vinnubrögðum og bæta þjónustu og gæði. Stöðugleiki og langtímasýn Uppbygging íbúðarhúsnæðis hefur verið of sveiflukennd sem skapar óvissu, leiðir til þenslu á ákveðnum tímum og stöðnunar á öðrum. Þjóðarsátt um húsnæðismál: SI hafa kallað eftir þverpólitískri sátt og gerð langtíma húsnæðisáætlunar fyrir landið allt. Slík áætlun þarf að byggja á raunhæfri þarfagreiningu og setja þarf fram skýr, mælanleg markmið um uppbyggingu til margra ára. Þetta þýðir með öðrum orðum að ríkisstjórnin taki ábyrgð á málaflokknum, leiði stefnumörkun og tryggi að sveitarfélög geri sitt til að stuðla að stöðugri uppbyggingu íbúðarhúsnæðis. Fyrirsjáanlegt efnahagsumhverfi: Stöðugt efnahagslíf með lágri verðbólgu og lægri vöxtum er forsenda fyrir heilbrigðum húsnæðismarkaði. Það auðveldar bæði fjármögnun framkvæmda og greiðslubyrði almennings. Ástæða hárrar verðbólgu og vaxta má um þessar mundir að stórum hluta rekja til framboðsskorts á íbúðum og kerfislegra vandamála á íbúðarmarkaði undanfarin ár. Háir vextir eru ekki gott tæki til þess að taka á verðbólgu sem myndast af þessum ástæðum. Byggingaraðilar bera líka ábyrgð: Til að koma á stöðugleika og bættum húsnæðismarkaði þarf ekki aðeins aðgerðir frá ríki og sveitarfélögum. Iðnaðurinn ber einnig ríka ábyrgð þegar kemur að því að standa við sínar áætlanir um uppbyggingu og tryggja gæði. Hann þarf að leggja sitt af mörkum til að tryggja uppbyggingu sem mætir þörfum og kröfum kaupenda. Húsnæðismarkaðurinn er lykill að samkeppnishæfni Frá sjónarhóli Samtaka iðnaðarins er húsnæðismarkaðurinn ekki einangrað fyrirbæri. Hann er nátengdur samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs og góðum lífskjörum almennings. Skortur á húsnæði á viðráðanlegu verði hamlar fyrirtækjum að laða til sín hæft starfsfólk, bæði innlent og erlent og dregur úr lífsgæðum almennings. Skorturinn ýtir undir launakröfur í kjarasamningum og dregur úr kaupmætti. Aðgerðir til úrbóta eru því ekki aðeins velferðarmál heldur brýnt hagsmunamál fyrir allt íslenskt samfélag. Lausnin, að mati SI, er skýr: Að skapa skilyrði fyrir stöðugt og aukið framboð húsnæðis með samstilltu átaki stjórnvalda, sveitarfélaga og atvinnulífsins. Þannig byggjum við grunn að heilbrigðum markaði og sterkari lífskjörum til framtíðar. Höfundur er sviðsstjóri mannvirkjasviðs Samtaka iðnaðarins.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun