Framtíðin er björt í vísindastarfi og rannsóknum á Íslandi ef marka má fjölda skráðra doktorsnema við Háskóla Íslands. Mikillar grósku og vaxandi áhuga á rannsóknartengdu framhaldsnámi má merkja í aukningu doktorsnema við skólann. Þannig hefur skráðum doktorsnemum fjölgað úr 346 árið 2009 í 597 árið 2016 eða um 72,5%. Því miður hefur fjármagn til innlendra samkeppnissjóða og háskólans ekki fylgt þessari þróun.
Í stefnu og aðgerðaáætlun Vísinda- og tækniráðs 2014–2016 var rætt fjálglega og af metnaði um öfluga nýliðun í vísindum og nýsköpun á Íslandi og var markið sett hátt; styrkja átti fjármögnun doktorsnáms með það að markmiði að frá og með árinu 2016 yrðu árlega 200 doktorsnemastöður að fullu fjármagnaðar úr innlendum samkeppnissjóðum. Þá var stefnan sett á að árið 2016 myndu 3% af vergri landsframleiðslu renna til vísinda og nýsköpunar.
Því miður hefur hvorugt markmiðanna náðst. Í nýútkominni skýrslu Hagstofunnar kemur fram að í stað hækkunar í 3% af vergri landsframleiðslu hafa heildarútgjöld til rannsókna- og þróunarstarfs lækkað úr 2,17% árið 2015 í 2,08% á árinu 2016. Það jafngildir lækkun hlutfallslegra útgjalda um sem nemur 0,09% af vergri landsframleiðslu.
Þegar horft er til samkeppnissjóða má sjá að langt er í land. Helsti samkeppnissjóður sem doktorsnemar á Íslandi geta sótt um í er rannsóknasjóður Rannís. Þegar skoðuð er úthlutun ársins 2016 má sjá að af 40 umsóknum um doktorsnemastyrki hlutu aðeins 12 styrk (27,3% árangurshlutfall). Auk þess eiga doktorsnemar þess kost að þiggja laun úr stærri styrkjum Rannsóknasjóðs Rannís, svokölluðum öndvegis- og verkefnastyrkjum, þá jafnan sem hluti af stærri rannsóknarverkefnum leiðbeinanda. Tölur um fjölda doktorsnema sem þiggja laun úr slíkum styrkjum eru ekki hluti af opinberum gögnum Rannís fyrir úthlutunarárið 2016.
Til viðmiðunar má þó nefna að árið 2015 þáðu 59 doktorsnemar laun úr öndvegis- og verkefnastyrkjum og ólíklegt má telja að sá fjöldi hafi aukist þar sem fjármagn hefur ekki aukist að ráði. Sé Rannsóknasjóður Háskóla Íslands talinn með – en hann er aðeins opinn doktorsnemum við Háskóla Íslands – eykst fjöldi styrktra nema um 32. Umsækjendur í sjóðinn voru aftur á móti 146 og var árangurshlutfall því 21,9%. Ef tekið er mið af tölum um úthlutanir 2016 og um öndvegis- og verkefnastyrki frá 2015 er hér um að ræða 103 doktorsnemastöður. 97 stöður vantar upp á markmið stefnu og aðgerðaáætlunar Vísinda- og tækniráðs 2014–2016. Við þetta má bæta að árið 2017 fjölgaði umsóknum til Rannsóknasjóðs Rannís og árangurshlutfallið lækkaði úr 27,3% í 23,3% eða um sem nemur 14,6%.
Í stefnu Vísinda- og tækniráðs fyrir árin 2017–2019 er markmið um 3% af vergri landsframleiðslu til vísinda og nýsköpunar á ný sett fram en í þetta sinn er gefið meira svigrúm til að ná þessu markmiði: sjö ár í stað tveggja, eða til ársins 2024. Þá er ekki minnst á doktorsnám eða styrktar doktorsnemastöður í stefnunni.
Af ofangreindu má sjá að hættumerki eru á lofti, hlutfallsleg útgjöld af vergri landsframleiðslu til rannsóknar- og þróunarstarfs hafa lækkað um 0,09% milli ára og metnaður fyrir öflugu doktorsnámi, rannsóknum og nýsköpun virðist fara minnkandi ef marka má stefnu Vísinda- og tækniráðs fyrir árin 2017–2019. Mikilvægt er að bregðast hratt við ef ekki á að setja öflugt og ört vaxandi doktorsnám og rannsóknir og nýsköpun á Íslandi í hættu.
Ég hvet frambjóðendur allra flokka til að setja fram sterka og metnaðarfulla framtíðarsýn um rannsóknir og nýsköpun og beita sér fyrir eflingu doktorsnáms með því að tryggja aukið fjármagn til háskólastigsins og Rannsóknasjóðs Rannís. Þá hvet ég til þess að við fjárlagagerð sem og í allri stefnumótun verði sérstaklega hugað að doktorsnámi. Doktorsnemar eru rannsakendur og háskólakennarar framtíðarinnar. Okkar rannsóknarstarf er grundvöllur nýrrar þekkingar og nýsköpunar um ókomin ár – þekkingar og nýsköpunar sem kemur öllu samfélaginu til góða.
Höfundur er doktorsnemi í íslenskum bókmenntum við Háskóla Íslands, stjórnarmeðlimur Fedon – félags doktorsnema og nýdoktora við Háskóla Íslands, formaður Félags doktorsnema og nýdoktora við Hugvísindasvið Háskóla Íslands.
Greinin er hluti af átaki Stúdentaráðs og Félags doktorsnema og nýdoktora við Háskóla Íslands í samstarfi við LÍS - Landssamtök íslenskra stúdenta vegna fjármögnunar háskólastigsins í aðdraganda Alþingiskosninga 2017. Kassamerki átaksins er #kjóstumenntun.
Opinn fundur verður haldinn á Háskólatorgi í hádeginu í dag með frambjóðendum stjórnmálaflokka þar sem tækifæri gefst til að ræða málefni háskólanna og stúdenta.
