Uppskeruhátíð Þorvaldur Gylfason skrifar 24. október 2019 07:00 Reykjavík – Yfirleitt veit það ekki á gott þegar dyrabjöllunni er hringt heima hjá fólki í fastasvefni kl. sex að morgni. Öðru máli gegnir ef síminn hringir á slaginu sex um miðjan október, einkum ef símtalið kemur frá Stokkhólmi. Kona sem ég þekki til í Cambridge fyrir utan Boston var vakin með slíkri upphringingu um daginn. Hringjarinn kynnti sig, hann hringdi fyrir hönd Konunglegu sænsku vísindaakademíunnar til að tilkynna að konunni hefðu verið veitt Nóbelsverðlaun í hagfræði við þriðja mann. Hringjarinn vildi einnig fá að tala við manninn hennar. Þau þökkuðu bæði kærlega fyrir sig. Að nokkrum mínútum liðnum hringdi síminn aftur. Hringjarinn frá akademíunni hét Adam Smith og spurði hvort hann mætti taka stutt símaviðtal við þau og taka það upp til dreifingar á vefsetri akademíunnar. Það er í góðu lagi, sagði konan, en þú verður því miður að tala við mig eina því maðurinn minn fór aftur að sofa. Hún er Frakki, heitir Esther Duflo, er prófessor í hagfræði í Tækniháskólanum í Massachusetts (MIT) og er yngst þeirra 84ra hagfræðinga sem sæmdir hafa verið Nóbelsverðlaunum frá því þau voru fyrst veitt 1969. Hún deilir verðlaununum með Abhijit Banerjee sem er Indverji, gekk í skóla í Kalkúttu og gerðist fyrst kennari hennar og síðan samstarfsmaður á MIT og loks eiginmaður hennar. Hann mun vera eini Nóbelsverðlaunahafi sögunnar sem fór aftur að sofa eftir að tilkynningin barst frá Stokkhólmi. Þriðji verðlaunahafinn að þessu sinni er Bandaríkjamaðurinn Michael Kremer, hagfræðiprófessor í Harvard-háskóla hinum megin við Charles-ána sem rennur í gegnum Cambridge.Tilraunahagfræði Verðlaunin fengu þremenningarnir fyrir tilraunir í þróunarhagfræði að hætti lækna. Þegar læknar prófa nýtt lyf setja þeir gjarnan saman úrtak úr stórum hópi fólks og gæta þess að fólkið veljist í úrtakið af handahófi þannig að allir eigi sömu líkur á að lenda í úrtakinu. Síðan skipta þeir úrtakinu í tvennt svo báðir hóparnir séu sem næst því að vera alveg eins. Svo gefa þeir öðrum helmingnum lyfið og hinum ekki. Ef hópurinn sem fékk lyfið sýnir viðbrögð og hinn ekki þá álykta læknarnir að viðbrögðin hljóti að stafa af lyfinu úr því að lyfjagjöfin var eini marktæki munurinn á hópunum tveim. Þessa einföldu aðferð læknanna heimfærðu þremenningarnir og aðrir ásamt þeim upp á rannsóknir á kjörum fátæks fólks víða um heim til að svara spurningum eins og t.d. þeirri hvort ormahreinsun í skólum hafi áhrif á námsástundun indverskra barna (svarið var já) eða hvort hreint vatn sé tiltækara í indverskum þorpum þar sem konur frekar en karlar ráða ríkjum (svarið var já). Þegar slík svör fást úr miklum fjölda einfaldra tilrauna sem þessara verður til ný mynd af veruleika fólksins sem um er fjallað. Þau Banerjee og Duflo lýstu rannsóknum sínum fyrir almenningi í bók sinni Fátækrahagfræði (Poor Economics) 2011. Margar vistarverur Hagfræðingum er stundum legið á hálsi fyrir að kasta netum sínum ekki nógu víða, einblína á hagkvæmni og vanrækja mikilvæg mál eins og t.d. skiptingu auðs og tekna. Þessi aðfinnsla á að minni hyggju rétt á sér, en margir hagfræðingar hafa tekið hana til sín með tímanum og brugðizt við henni. Nóbelsverðlaun í hagfræði síðustu ár vitna um þessi viðbrögð og sýna að hagfræði snýst ekki eingöngu um hagkvæmni. Í fyrra hlutu verðlaunin þjóðhagfræðingurinn Paul Romer í New York-háskóla fyrir framlag sitt til hagvaxtarfræði sem er náskyld þróunarhagfræði og umhverfishagfræðingurinn William Nordhaus í Yale-háskóla fyrir rannsóknir á efnahagsafleiðingum hlýnunar loftslags. Í hittiðfyrra voru verðlaunin veitt Richard Thaler í Chicago-háskóla fyrir framlag hans til hagsálarfræðinnar sem umbyltir sumum eldri hugmyndum hagfræðinnar. Árið þar áður 2016 fengu verðlaunin Bretinn Oliver Hart í Harvard-háskóla og samverkamaður minn Finninn Bengt Holmström á MIT fyrir samningafræði. Þar áður fengu verðlaunin Skotinn Angus Deaton í Princeton-háskóla 2015 fyrir rannsóknir á neyzlu, fátækt og velferð og Frakkinn Jean Tirole í Toulouse-háskóla í Frakklandi fyrir rannsóknir á markaðsveldi og samkeppniseftirliti. Þessar verðlaunaveitingar sýna að í húsi hagfræðinnar eru margar vistarverur. Hæstu tindar Nóbelsverðlaunaveitingar á hverju hausti eru kærkomin uppskeruhátíð þeirra fræðigreina og vísinda auk friðar og bókmennta sem verðlaunin ná til. Tilhæfulaus hégómi, segja sumir. Ekki ég. Nóbelsverðlaun gera gagn með því m.a. að senda ungu fólki um allan heim skýr boð um að hægt er að klífa hæstu tinda víðar en til fjalla eða í íþróttum, kvikmyndum og listum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þorvaldur Gylfason Mest lesið Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson Skoðun Það sem Njáll sagði ykkur ekki Inga Lind Karlsdóttir Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Sjá meira
Reykjavík – Yfirleitt veit það ekki á gott þegar dyrabjöllunni er hringt heima hjá fólki í fastasvefni kl. sex að morgni. Öðru máli gegnir ef síminn hringir á slaginu sex um miðjan október, einkum ef símtalið kemur frá Stokkhólmi. Kona sem ég þekki til í Cambridge fyrir utan Boston var vakin með slíkri upphringingu um daginn. Hringjarinn kynnti sig, hann hringdi fyrir hönd Konunglegu sænsku vísindaakademíunnar til að tilkynna að konunni hefðu verið veitt Nóbelsverðlaun í hagfræði við þriðja mann. Hringjarinn vildi einnig fá að tala við manninn hennar. Þau þökkuðu bæði kærlega fyrir sig. Að nokkrum mínútum liðnum hringdi síminn aftur. Hringjarinn frá akademíunni hét Adam Smith og spurði hvort hann mætti taka stutt símaviðtal við þau og taka það upp til dreifingar á vefsetri akademíunnar. Það er í góðu lagi, sagði konan, en þú verður því miður að tala við mig eina því maðurinn minn fór aftur að sofa. Hún er Frakki, heitir Esther Duflo, er prófessor í hagfræði í Tækniháskólanum í Massachusetts (MIT) og er yngst þeirra 84ra hagfræðinga sem sæmdir hafa verið Nóbelsverðlaunum frá því þau voru fyrst veitt 1969. Hún deilir verðlaununum með Abhijit Banerjee sem er Indverji, gekk í skóla í Kalkúttu og gerðist fyrst kennari hennar og síðan samstarfsmaður á MIT og loks eiginmaður hennar. Hann mun vera eini Nóbelsverðlaunahafi sögunnar sem fór aftur að sofa eftir að tilkynningin barst frá Stokkhólmi. Þriðji verðlaunahafinn að þessu sinni er Bandaríkjamaðurinn Michael Kremer, hagfræðiprófessor í Harvard-háskóla hinum megin við Charles-ána sem rennur í gegnum Cambridge.Tilraunahagfræði Verðlaunin fengu þremenningarnir fyrir tilraunir í þróunarhagfræði að hætti lækna. Þegar læknar prófa nýtt lyf setja þeir gjarnan saman úrtak úr stórum hópi fólks og gæta þess að fólkið veljist í úrtakið af handahófi þannig að allir eigi sömu líkur á að lenda í úrtakinu. Síðan skipta þeir úrtakinu í tvennt svo báðir hóparnir séu sem næst því að vera alveg eins. Svo gefa þeir öðrum helmingnum lyfið og hinum ekki. Ef hópurinn sem fékk lyfið sýnir viðbrögð og hinn ekki þá álykta læknarnir að viðbrögðin hljóti að stafa af lyfinu úr því að lyfjagjöfin var eini marktæki munurinn á hópunum tveim. Þessa einföldu aðferð læknanna heimfærðu þremenningarnir og aðrir ásamt þeim upp á rannsóknir á kjörum fátæks fólks víða um heim til að svara spurningum eins og t.d. þeirri hvort ormahreinsun í skólum hafi áhrif á námsástundun indverskra barna (svarið var já) eða hvort hreint vatn sé tiltækara í indverskum þorpum þar sem konur frekar en karlar ráða ríkjum (svarið var já). Þegar slík svör fást úr miklum fjölda einfaldra tilrauna sem þessara verður til ný mynd af veruleika fólksins sem um er fjallað. Þau Banerjee og Duflo lýstu rannsóknum sínum fyrir almenningi í bók sinni Fátækrahagfræði (Poor Economics) 2011. Margar vistarverur Hagfræðingum er stundum legið á hálsi fyrir að kasta netum sínum ekki nógu víða, einblína á hagkvæmni og vanrækja mikilvæg mál eins og t.d. skiptingu auðs og tekna. Þessi aðfinnsla á að minni hyggju rétt á sér, en margir hagfræðingar hafa tekið hana til sín með tímanum og brugðizt við henni. Nóbelsverðlaun í hagfræði síðustu ár vitna um þessi viðbrögð og sýna að hagfræði snýst ekki eingöngu um hagkvæmni. Í fyrra hlutu verðlaunin þjóðhagfræðingurinn Paul Romer í New York-háskóla fyrir framlag sitt til hagvaxtarfræði sem er náskyld þróunarhagfræði og umhverfishagfræðingurinn William Nordhaus í Yale-háskóla fyrir rannsóknir á efnahagsafleiðingum hlýnunar loftslags. Í hittiðfyrra voru verðlaunin veitt Richard Thaler í Chicago-háskóla fyrir framlag hans til hagsálarfræðinnar sem umbyltir sumum eldri hugmyndum hagfræðinnar. Árið þar áður 2016 fengu verðlaunin Bretinn Oliver Hart í Harvard-háskóla og samverkamaður minn Finninn Bengt Holmström á MIT fyrir samningafræði. Þar áður fengu verðlaunin Skotinn Angus Deaton í Princeton-háskóla 2015 fyrir rannsóknir á neyzlu, fátækt og velferð og Frakkinn Jean Tirole í Toulouse-háskóla í Frakklandi fyrir rannsóknir á markaðsveldi og samkeppniseftirliti. Þessar verðlaunaveitingar sýna að í húsi hagfræðinnar eru margar vistarverur. Hæstu tindar Nóbelsverðlaunaveitingar á hverju hausti eru kærkomin uppskeruhátíð þeirra fræðigreina og vísinda auk friðar og bókmennta sem verðlaunin ná til. Tilhæfulaus hégómi, segja sumir. Ekki ég. Nóbelsverðlaun gera gagn með því m.a. að senda ungu fólki um allan heim skýr boð um að hægt er að klífa hæstu tinda víðar en til fjalla eða í íþróttum, kvikmyndum og listum.
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar
Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun