Þegar hin þybbna Salka Valka var sölluð niður Auður Jónsdóttir skrifar 20. október 2021 11:30 Man þegar ég gaf út fyrstu skáldsöguna mína, sirka 24 ára, þá bauð pabbi mér að lesa upp á vinnustaðnum sínum. Ég mætti þangað með Huldari Breiðfjörð og á meðan hann las hlustaði ég á útvarpið, það átti að dæma bækurnar okkar. Man hvernig ég missti máttinn í fótunum við að heyra Kollu Bergþórs rífa bókina mína niður í útvarpi allra landsmanna, svo gagnrýnin að á endanum stundi spyrillinn: Getur hún þá skrifað? Já, það er nú ekki alveg útséð um það – eitthvað í þá veru svaraði Kolla. Mig sundlaði enn þegar ég staulaðist fram fyrir vinnufélaga pabba og man eftir tilfinningunni að ég væri svikin vara. Ég fann til með þeim öllum að hlusta á mig. Mér fannst ég vera feik. Alveg síðan það spurðist út að ég ætlaði að gefa út bók hafði ég reglulega heyrt hvíslað í kringum mig að ég væri bara vesenismanneskja að herma eftir afa mínum. Örfáum dögum síðar vorum við Huldar tilnefnd til Íslensku bókmenntaverðlaunanna, ég held yngstu kandídatarnir fram að því. Það vakti úlfaþyt, og hvíslið ágerðist að ég hefði fengið þetta út af afa mínum. Guðni Elísson hafði verið í valnefndinni og ég man að hann hringdi í mig og sagði eitthvað í þessa veru: Ekki taka nærri þér þó að allir séu að tala illa um þig! Þú varst ekki tilnefnd út af afa þínum. Á þessum árum var tilfinningahiti í menningarumfjöllun og stundum eins og fólk skiptist í fagurfræðilegar félagslúppur svo kornungt upplifði ungskáld að vera á síðum blaðanna þar sem því var ýmist hrósað eða það rakkað niður – já eða tekist á um það og það borið saman við vini sína. Menningarpólitíkin var meiri. Við vorum nokkur frekar ung þá að gefa út. Mikael Torfason, Guðrún Eva, Steinar Bragi, Stefán Máni, Gerður Kristný, Andri Snær, Huldar og fleiri. Flest upplifðu það líka kornung að verk þess voru stundum sölluð niður á opinberum vettvangi, en þá höfðu dagblöðin ólíkt meira vægi en nú. Ef það birtist vondur dómur í DV las landinn hann og maður þráði að deyja í nokkrar vikur á eftir. Einu sinni fékk ég svo vondan dóm í DV að Silja Aðalsteinsdóttir, þá menningarritstjóri, valdi sérstaklega góða mynd af mér því hún fann til með mér. Fyrir vikið varð dómurinn ennþá stærri. Næstum því síða um hversu hæfileikalaus ég væri og svo þessi flennistóra litmynd! Sami ritdómari reif í sig bók eftir vinkonu mína sama ár, held ég, og ég man við sátum tvær á Mokka og ég var að reyna að telja henni trú um að hún myndi lifa þetta af á meðan hún kreppti höndum utan um kaffibollann með lokuð augu og hvíslaði bara: Ekki tala! Stundum gat þetta verið svo sárt að það var eins og ástarsorg í tíunda veldi. Eftir margra mánaða strit kallaði eitthvað í manni á að vera klappað á bakið en í staðinn beið opinber niðurlæging á síðum dagblaðanna. Ég man eftir að hafa oftar en einu sinni legið eins og frosin og fundist átak að anda eftir svoleiðis salíbunu. Á þessum árum og árin á eftir fékk ég þó reglulega tilnefningu til Íslensku bókmenntaverðlaunanna og oftar en einu sinni lenti ég í því að tilnefning verks míns varð umdeild, eins og t.d. þegar ég skrifaði fræðibók handa börnum sem var tilnefnd í flokknum fræðibækur og verk almenns eðlis. Á endanum var það orðið svoleiðis um tíma að ég fann fyrir skömm ef ég var tilnefnd. Eins og ég hefði stolið einhverju frá öðrum sem ættu það frekar skilið og allir væru að tala illa um mig. Auðvitað var það gaman, en það var ekki að ástæðulausu sem einhver gerði grín að þybbnu Sölku Völku sem væri í áskrift að tilnefningum. Skömmin átti samt kannski líka rætur að rekja í það að ólíkt skrifandi jafnöldrum mínum hafði ég flosnaði ung upp úr skóla og þrátt fyrir bókmenntalegt bakland þá var mitt eina áunna bakland að hafa verið lestrarormur. Mér fannst ég ekki standa undir því að vera rithöfundur því ég var dropát. Það var alltaf þessi tilfinning, að ég væri að feika. En samt hélt maður áfram að skrifa, og líka hinir, og með tímanum varð til höfundaverk og maður skildi að sitt sýnist hverjum um hverja bók. Einhver gat þakkað manni sundur og saman fyrir bók sem einhver annar hafði rakkað niður. Bók varð að bíómynd eða fékk verðlaun á sama tíma og hún var harkalega gagnrýnd af öðrum. Einn þakkaði manni fyrir kærlega eina bók en sagði að sú á undan eða eftir hefði verið hræðileg. Svo hitti maður einhvern annan sem þakkaði innilega fyrir bókina sem hinum hafði þótt svona afleit. Þegar til dæmis bókin Fólkið í kjallaranum kom út hófst sú vegferð með að hún var sölluð niður í fyrsta blaðadómnum en endaði vertíðina með að fá bókmenntaverðlaunin. Jólabókaflóðið er rússíbani tilfinninga fyrir ungan höfund. Eina ráðið sem ég get gefið höfundum sem eru að byrja að gefa út er að halda áfram að skrifa, þó að þeir fái útreið. Svo margir sem skrifa upplifa annað slagið niðurrif í einhverri mynd. En líka svo margt gott og umfram allt tækifærið til að vera rödd sem skapar sögur úr óreiðu veruleikans. Höfundur er rithöfundur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bókmenntir Fjölmiðlar Auður Jónsdóttir Mest lesið Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson Skoðun Lífeyrir skal fylgja launum Jónína Björk Óskarsdóttir Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald Skoðun Af hverju útiloka Ísrael frá Eurovision eins og Rússland? Stefán Jón Hafstein Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason Skoðun Skoðun Skoðun Af hverju útiloka Ísrael frá Eurovision eins og Rússland? Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Lífeyrir skal fylgja launum Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Hvernig er staða lesblindra á Íslandi? Guðmundur S. Johnsen skrifar Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald skrifar Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar Skoðun Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé skrifar Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason skrifar Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Að byggja upp á Bakka Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Fiskeldi og samfélagsábyrgð Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Pólitískt raunsæi og utanríkisstefna Íslands Ragnar Anthony Antonsson Gambrell skrifar Skoðun Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason skrifar Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Sjá meira
Man þegar ég gaf út fyrstu skáldsöguna mína, sirka 24 ára, þá bauð pabbi mér að lesa upp á vinnustaðnum sínum. Ég mætti þangað með Huldari Breiðfjörð og á meðan hann las hlustaði ég á útvarpið, það átti að dæma bækurnar okkar. Man hvernig ég missti máttinn í fótunum við að heyra Kollu Bergþórs rífa bókina mína niður í útvarpi allra landsmanna, svo gagnrýnin að á endanum stundi spyrillinn: Getur hún þá skrifað? Já, það er nú ekki alveg útséð um það – eitthvað í þá veru svaraði Kolla. Mig sundlaði enn þegar ég staulaðist fram fyrir vinnufélaga pabba og man eftir tilfinningunni að ég væri svikin vara. Ég fann til með þeim öllum að hlusta á mig. Mér fannst ég vera feik. Alveg síðan það spurðist út að ég ætlaði að gefa út bók hafði ég reglulega heyrt hvíslað í kringum mig að ég væri bara vesenismanneskja að herma eftir afa mínum. Örfáum dögum síðar vorum við Huldar tilnefnd til Íslensku bókmenntaverðlaunanna, ég held yngstu kandídatarnir fram að því. Það vakti úlfaþyt, og hvíslið ágerðist að ég hefði fengið þetta út af afa mínum. Guðni Elísson hafði verið í valnefndinni og ég man að hann hringdi í mig og sagði eitthvað í þessa veru: Ekki taka nærri þér þó að allir séu að tala illa um þig! Þú varst ekki tilnefnd út af afa þínum. Á þessum árum var tilfinningahiti í menningarumfjöllun og stundum eins og fólk skiptist í fagurfræðilegar félagslúppur svo kornungt upplifði ungskáld að vera á síðum blaðanna þar sem því var ýmist hrósað eða það rakkað niður – já eða tekist á um það og það borið saman við vini sína. Menningarpólitíkin var meiri. Við vorum nokkur frekar ung þá að gefa út. Mikael Torfason, Guðrún Eva, Steinar Bragi, Stefán Máni, Gerður Kristný, Andri Snær, Huldar og fleiri. Flest upplifðu það líka kornung að verk þess voru stundum sölluð niður á opinberum vettvangi, en þá höfðu dagblöðin ólíkt meira vægi en nú. Ef það birtist vondur dómur í DV las landinn hann og maður þráði að deyja í nokkrar vikur á eftir. Einu sinni fékk ég svo vondan dóm í DV að Silja Aðalsteinsdóttir, þá menningarritstjóri, valdi sérstaklega góða mynd af mér því hún fann til með mér. Fyrir vikið varð dómurinn ennþá stærri. Næstum því síða um hversu hæfileikalaus ég væri og svo þessi flennistóra litmynd! Sami ritdómari reif í sig bók eftir vinkonu mína sama ár, held ég, og ég man við sátum tvær á Mokka og ég var að reyna að telja henni trú um að hún myndi lifa þetta af á meðan hún kreppti höndum utan um kaffibollann með lokuð augu og hvíslaði bara: Ekki tala! Stundum gat þetta verið svo sárt að það var eins og ástarsorg í tíunda veldi. Eftir margra mánaða strit kallaði eitthvað í manni á að vera klappað á bakið en í staðinn beið opinber niðurlæging á síðum dagblaðanna. Ég man eftir að hafa oftar en einu sinni legið eins og frosin og fundist átak að anda eftir svoleiðis salíbunu. Á þessum árum og árin á eftir fékk ég þó reglulega tilnefningu til Íslensku bókmenntaverðlaunanna og oftar en einu sinni lenti ég í því að tilnefning verks míns varð umdeild, eins og t.d. þegar ég skrifaði fræðibók handa börnum sem var tilnefnd í flokknum fræðibækur og verk almenns eðlis. Á endanum var það orðið svoleiðis um tíma að ég fann fyrir skömm ef ég var tilnefnd. Eins og ég hefði stolið einhverju frá öðrum sem ættu það frekar skilið og allir væru að tala illa um mig. Auðvitað var það gaman, en það var ekki að ástæðulausu sem einhver gerði grín að þybbnu Sölku Völku sem væri í áskrift að tilnefningum. Skömmin átti samt kannski líka rætur að rekja í það að ólíkt skrifandi jafnöldrum mínum hafði ég flosnaði ung upp úr skóla og þrátt fyrir bókmenntalegt bakland þá var mitt eina áunna bakland að hafa verið lestrarormur. Mér fannst ég ekki standa undir því að vera rithöfundur því ég var dropát. Það var alltaf þessi tilfinning, að ég væri að feika. En samt hélt maður áfram að skrifa, og líka hinir, og með tímanum varð til höfundaverk og maður skildi að sitt sýnist hverjum um hverja bók. Einhver gat þakkað manni sundur og saman fyrir bók sem einhver annar hafði rakkað niður. Bók varð að bíómynd eða fékk verðlaun á sama tíma og hún var harkalega gagnrýnd af öðrum. Einn þakkaði manni fyrir kærlega eina bók en sagði að sú á undan eða eftir hefði verið hræðileg. Svo hitti maður einhvern annan sem þakkaði innilega fyrir bókina sem hinum hafði þótt svona afleit. Þegar til dæmis bókin Fólkið í kjallaranum kom út hófst sú vegferð með að hún var sölluð niður í fyrsta blaðadómnum en endaði vertíðina með að fá bókmenntaverðlaunin. Jólabókaflóðið er rússíbani tilfinninga fyrir ungan höfund. Eina ráðið sem ég get gefið höfundum sem eru að byrja að gefa út er að halda áfram að skrifa, þó að þeir fái útreið. Svo margir sem skrifa upplifa annað slagið niðurrif í einhverri mynd. En líka svo margt gott og umfram allt tækifærið til að vera rödd sem skapar sögur úr óreiðu veruleikans. Höfundur er rithöfundur.
Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar
Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar
Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar