Öryggi íbúa á heilbrigðisstofnunum: Fjötrar eða öryggisbúnaður? Anna Björg Jónsdóttir, María Fjóla Harðardóttir, Steinunn Þórðardóttir og Sigurjón N. Kjærnested skrifa 24. nóvember 2022 08:00 Þjónusta við fólk á heilbrigðisstofnunum er reglulegt umræðuefni fjölmiðla og mikilvægt er að við sem störfum í heilbrigðisþjónustu séum ávallt tilbúin að fræða og upplýsa um það sem þar fer fram. Þjónustuþörf önnur nú en áður Þjónustan hefur breyst mikið á tíu árum. Til dæmis eru þeir sem flytja á hjúkrunarheimili í dag að glíma við erfiða sjúkdóma og eru veikari en áður sem gerir þeim ókleift að búa lengur heima með stuðningi heimahjúkrunar og félagslegrar þjónustu. Þarfir heimilisfólks eru því orðnar allt aðrar og hjúkrunarheimili dagsins í dag eru fyrst og fremst heilbrigðisstofnanir þó að allt sé gert til að hafa þau sem heimilislegust. Vandmeðfarin veikindi Um 71% skjólstæðinga hjúkrunarheimila og öldrunarlækningadeilda Landspítala glíma við heilabilunarsjúkdóm. Einkenni heilabilunarsjúkdóms geta verið ýmist líkamleg, vitsmunaleg eða geðræn, s.s. líkamleg fötlun, líffærabilun, skert skammtíma- og/eða langtímaminni, skapsveiflur, árásarhneigð og ýmsar aðrar áskoranir tengdar hegðun. Það er því engin ein lausn til meðhöndlunar, fagfólk þarf að meta hvern einstakling fyrir sig og hvaða einkenni þarf að meðhöndla og á hvaða hátt. Öryggið í fyrirrúmi Markmið í þjónustu hjúkrunarheimila og annarra heilbrigðisstofnana er að tryggja öryggi allra skjólstæðinga þeirra. Til þess að það geti gengið eftir getur öryggisbúnaður verið nauðsynlegur fyrir þá sem veikastir eru. Margir þeirra gera sér ekki grein fyrir hvað þeir geta og hvað ekki. Sumir gleyma því tímabundið að þeir geta ekki gengið og geta dottið úr hjólastólnum sínum. Þess vegna eru stundum notuð öryggisbelti. Settar eru grindur beggja megin rúma til að koma í veg fyrir að sá einstaklingur, sem ekki getur farið sjálfur fram úr á eigin spýtur, reyni það án aðstoðar og slasi sig. Öryggiskerfi við útganga koma í veg fyrir að veikir einstaklingar, á náttfötunum og á leið út í íslensku nóttina, komist út án þess að starfsfólk verði þess vart. Þannig er komið í veg fyrir að íbúar týnist og kalla þurfi út björgunarsveit eins og dæmi eru um. Mikilvægt er að verklag við notkun öryggisbúnaðar sé í sífelldri endurskoðun og að vilji íbúanna sjálfra hvað notkun hans varðar sé virtur eins og mögulegt er. Ef íbúi og aðstandendur hans taka þá einörðu afstöðu að taka frekar áhættuna á byltum en að setja öryggisbelti í hjólastól þarf að taka það til greina. Eins er mikilvægt að reyna af fremsta megni að hafa umhverfi lokaðra deilda heimilislegt, draga eins og kostur er úr þeirri tilfinningu að deildin sé lokuð og tryggja íbúum frelsi til að fara sinna ferða eins vel og aðstæður leyfa. Í daglegu tali er öryggisbúnaður kallaður fjötrar og er sem betur fer langt frá þeirri óskemmtilegu mynd sem orðið sjálft dregur upp í hugum fólks. Samkvæmt tölum frá Embættis landlæknis þurfa um 5% íbúa á hjúkrunarheimilum einhvers konar öryggisbúnað. Gæðaviðmið Embættisins miða við að halda skuli því hlutfalli á bilinu 3,1-12,1%, sem sýnir að hjúkrunarheimili á Íslandi eru vel innan þeirra marka. Slíkur öryggisbúnaður er einnig notaður á öðrum heilbrigðisstofnunum. Notkun öryggisbúnaðar er ávallt í samráði við íbúa, ef því verður við komið, lækni og aðstandendur og er yfirleitt tímabundið ástand í eins skamman tíma og mögulegt er. Lyfjagjöf hluti af meðferð Alvarlegustu og erfiðustu dæmin eru hjá þeim einstaklingum þar sem heilabilunarsjúkdómur hefur valdið miklum geðrænum einkennum, persónuleika- og atferlisbreytingum. Geðræn einkenni, eins og ranghugmyndir og ofskynjanir, geta valdið einstaklingnum miklum ótta og óöryggi og einstaka sinnum brotist fram í árásarhneigð. Í slíku hugarástandi geta einstaklingar orðið hættulegir sjálfum sér, öðrum íbúum og starfsfólki, að ekki sé talað um þá miklu vanlíðan sem getur fylgt ranghugmyndum og ofskynjunum. Í þessum tilvikum getur lyfjagjöf verið hluti af meðhöndlun einkennanna. Það er þó aldrei gert nema í samráði við lækni og eftir föngum við aðstandendur og eftir að gengið hefur verið úr skugga um að engin önnur bjargráð dugi til. Lyfjagjöf er flókin framkvæmd þar sem árangur næst oftast á löngum tíma. Þar er aldrei markmiðið að gefa lyf að óþörfu eða of mikið, en lyf geta verið nauðsynleg í upphafi til að ná tökum á alvarlegum geðrænum einkennum. Lyfjagjöf er endurskoðuð með reglulegu millibili. Umhyggja fyrir velferð einstaklingsins Vellíðan og reisn einstaklingsins er alltaf höfð að leiðarljósi í starfi heilbrigðisstarfsfólk. Það er því aldrei markmiðið að valda fólki skaða eða setja það í aðstæður sem eru óboðlegar. Fólk sem velur að starfa í heilbrigðisþjónustu gerir það vegna þess að það hefur áhuga á að vinna með fólki og er umhugað um velferð þess. Enginn dagur er eins og á hverjum degi drögum við lærdóm af þeim flóknu aðstæðum sem við glímum við. Það má þó alltaf gera betur og þar eru heilbrigðisstarfsmenn viljugir til verksins. Það myndi þó hjálpa ef lagaramminn um notkun öryggisbúnaðar og lyfjagjafar sem hluta af meðhöndlun við geðrænum einkennum heilabilunarsjúkdóma væri skýrari og þar köllum við eftir aðkomu stjórnvalda. Höfundar eru: Anna Björg Jónsdóttir, yfirlæknir öldrunarlækningadeildar Landspítala og formaður félags íslenskra öldrunarlækna María Fjóla Harðardóttir, formaður Samtaka fyrirtækja í velferðarþjónustu Steinunn Þórðardóttir, yfirlæknir heilabilunareiningar Landspítala og formaður Læknafélags Íslands Sigurjón N. Kjærnested, framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í velferðarþjónustu Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Eldri borgarar Hjúkrunarheimili Heilbrigðismál Mest lesið Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson Skoðun Skoðun Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Uppbygging hjúkrunarheimila Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Með skynsemina að vopni Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar Sjá meira
Þjónusta við fólk á heilbrigðisstofnunum er reglulegt umræðuefni fjölmiðla og mikilvægt er að við sem störfum í heilbrigðisþjónustu séum ávallt tilbúin að fræða og upplýsa um það sem þar fer fram. Þjónustuþörf önnur nú en áður Þjónustan hefur breyst mikið á tíu árum. Til dæmis eru þeir sem flytja á hjúkrunarheimili í dag að glíma við erfiða sjúkdóma og eru veikari en áður sem gerir þeim ókleift að búa lengur heima með stuðningi heimahjúkrunar og félagslegrar þjónustu. Þarfir heimilisfólks eru því orðnar allt aðrar og hjúkrunarheimili dagsins í dag eru fyrst og fremst heilbrigðisstofnanir þó að allt sé gert til að hafa þau sem heimilislegust. Vandmeðfarin veikindi Um 71% skjólstæðinga hjúkrunarheimila og öldrunarlækningadeilda Landspítala glíma við heilabilunarsjúkdóm. Einkenni heilabilunarsjúkdóms geta verið ýmist líkamleg, vitsmunaleg eða geðræn, s.s. líkamleg fötlun, líffærabilun, skert skammtíma- og/eða langtímaminni, skapsveiflur, árásarhneigð og ýmsar aðrar áskoranir tengdar hegðun. Það er því engin ein lausn til meðhöndlunar, fagfólk þarf að meta hvern einstakling fyrir sig og hvaða einkenni þarf að meðhöndla og á hvaða hátt. Öryggið í fyrirrúmi Markmið í þjónustu hjúkrunarheimila og annarra heilbrigðisstofnana er að tryggja öryggi allra skjólstæðinga þeirra. Til þess að það geti gengið eftir getur öryggisbúnaður verið nauðsynlegur fyrir þá sem veikastir eru. Margir þeirra gera sér ekki grein fyrir hvað þeir geta og hvað ekki. Sumir gleyma því tímabundið að þeir geta ekki gengið og geta dottið úr hjólastólnum sínum. Þess vegna eru stundum notuð öryggisbelti. Settar eru grindur beggja megin rúma til að koma í veg fyrir að sá einstaklingur, sem ekki getur farið sjálfur fram úr á eigin spýtur, reyni það án aðstoðar og slasi sig. Öryggiskerfi við útganga koma í veg fyrir að veikir einstaklingar, á náttfötunum og á leið út í íslensku nóttina, komist út án þess að starfsfólk verði þess vart. Þannig er komið í veg fyrir að íbúar týnist og kalla þurfi út björgunarsveit eins og dæmi eru um. Mikilvægt er að verklag við notkun öryggisbúnaðar sé í sífelldri endurskoðun og að vilji íbúanna sjálfra hvað notkun hans varðar sé virtur eins og mögulegt er. Ef íbúi og aðstandendur hans taka þá einörðu afstöðu að taka frekar áhættuna á byltum en að setja öryggisbelti í hjólastól þarf að taka það til greina. Eins er mikilvægt að reyna af fremsta megni að hafa umhverfi lokaðra deilda heimilislegt, draga eins og kostur er úr þeirri tilfinningu að deildin sé lokuð og tryggja íbúum frelsi til að fara sinna ferða eins vel og aðstæður leyfa. Í daglegu tali er öryggisbúnaður kallaður fjötrar og er sem betur fer langt frá þeirri óskemmtilegu mynd sem orðið sjálft dregur upp í hugum fólks. Samkvæmt tölum frá Embættis landlæknis þurfa um 5% íbúa á hjúkrunarheimilum einhvers konar öryggisbúnað. Gæðaviðmið Embættisins miða við að halda skuli því hlutfalli á bilinu 3,1-12,1%, sem sýnir að hjúkrunarheimili á Íslandi eru vel innan þeirra marka. Slíkur öryggisbúnaður er einnig notaður á öðrum heilbrigðisstofnunum. Notkun öryggisbúnaðar er ávallt í samráði við íbúa, ef því verður við komið, lækni og aðstandendur og er yfirleitt tímabundið ástand í eins skamman tíma og mögulegt er. Lyfjagjöf hluti af meðferð Alvarlegustu og erfiðustu dæmin eru hjá þeim einstaklingum þar sem heilabilunarsjúkdómur hefur valdið miklum geðrænum einkennum, persónuleika- og atferlisbreytingum. Geðræn einkenni, eins og ranghugmyndir og ofskynjanir, geta valdið einstaklingnum miklum ótta og óöryggi og einstaka sinnum brotist fram í árásarhneigð. Í slíku hugarástandi geta einstaklingar orðið hættulegir sjálfum sér, öðrum íbúum og starfsfólki, að ekki sé talað um þá miklu vanlíðan sem getur fylgt ranghugmyndum og ofskynjunum. Í þessum tilvikum getur lyfjagjöf verið hluti af meðhöndlun einkennanna. Það er þó aldrei gert nema í samráði við lækni og eftir föngum við aðstandendur og eftir að gengið hefur verið úr skugga um að engin önnur bjargráð dugi til. Lyfjagjöf er flókin framkvæmd þar sem árangur næst oftast á löngum tíma. Þar er aldrei markmiðið að gefa lyf að óþörfu eða of mikið, en lyf geta verið nauðsynleg í upphafi til að ná tökum á alvarlegum geðrænum einkennum. Lyfjagjöf er endurskoðuð með reglulegu millibili. Umhyggja fyrir velferð einstaklingsins Vellíðan og reisn einstaklingsins er alltaf höfð að leiðarljósi í starfi heilbrigðisstarfsfólk. Það er því aldrei markmiðið að valda fólki skaða eða setja það í aðstæður sem eru óboðlegar. Fólk sem velur að starfa í heilbrigðisþjónustu gerir það vegna þess að það hefur áhuga á að vinna með fólki og er umhugað um velferð þess. Enginn dagur er eins og á hverjum degi drögum við lærdóm af þeim flóknu aðstæðum sem við glímum við. Það má þó alltaf gera betur og þar eru heilbrigðisstarfsmenn viljugir til verksins. Það myndi þó hjálpa ef lagaramminn um notkun öryggisbúnaðar og lyfjagjafar sem hluta af meðhöndlun við geðrænum einkennum heilabilunarsjúkdóma væri skýrari og þar köllum við eftir aðkomu stjórnvalda. Höfundar eru: Anna Björg Jónsdóttir, yfirlæknir öldrunarlækningadeildar Landspítala og formaður félags íslenskra öldrunarlækna María Fjóla Harðardóttir, formaður Samtaka fyrirtækja í velferðarþjónustu Steinunn Þórðardóttir, yfirlæknir heilabilunareiningar Landspítala og formaður Læknafélags Íslands Sigurjón N. Kjærnested, framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í velferðarþjónustu
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar
Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun