Opið bréf til félagsmanna og stjórna lífeyrissjóða Björn Sævar Einarsson skrifar 20. júní 2024 10:30 Lífeyrissjóðir eiga ekki að fjárfesta í fyrirtækjum sem framleiða eða selja áfengi, því það vinnur gegn markmiðum og stefnu þeirra. Lífeyrissjóðir landsmanna segjast upp til hópa vera með ábyrgar fjárfestingar, þar sem litið sé til umhverfismála, félagslegra málefna og ábyrgra stjórnarhátta. Auðvelt er að fletta gildum lífeyrissjóðanna upp á netinu. Þeir hafi siðferðisleg viðmið í fjárfestingum, fjárfesti í félögum sem fylgi lögboðnum og góðum stjórnarháttum, fylgi lögum og reglum og gæti að samfélagslegri ábyrgð, umhverfismálum og viðskipasiðferði. Vilji skapa traust á sjóðunum og í starfsemi sjóðanna sé ekki reynt að þræða markalínur þess sem er löglegt. Samfélagsleg ábyrgð er undirstrikuð sérstaklega, en slík ábyrgð er einmitt grunnur stofnunar ÁTVR. Ljóst er þó að íslenskir lífeyrissjóðir hafa fjárfest í áfengisfyrirtækjum. Nú er búið er að tilkynna að Hagkaup sem Hagar eiga, ætli að opna ólöglega netverslun í júní með sölu áfengis til almennings. Af 17 stærstu hluthöfum í Högum eru 13 lífeyrissjóðir og er Gildi lífeyrissjóður stærsti hluthafinn. Samræmist áfengissala í Hagkaupum reglum, stefnum og markmiðum lífeyrissjóða? Ágætustjórnarmenn lífeyrissjóða, samræmist opnun netsölu með áfengi í Hagkaupum og fjárfestingar í áfengisiðnaðinum starfs- og siðareglum, stefnum og markmiðum lífeyrissjóða? Samræmist það stefnu sjóðanna að fjárfesta í fyrirtækjum sem rýra lífsgæði sjóðsfélaga og almennings og setja þau í hættu? Ágætu félagsmenn, sem borgið ykkar iðgjöld í sjóðina, eruð þið sátt við að ykkar fé sé sett í áfengisiðnað, sem beinlínis styttir ævi margra og minnkar líkurnar á að félagsmenn njóti elliáranna? KLP setti áfengisiðnaðinn á svarta listann KLP, stærsti lífeyrissjóður Noregs, setur fjárfestingar í áfengi á svartan lista sem hluta af skuldbindingu sinni um heilsu og ábyrgar fjárfestingar. Þessi stefnumótandi ráðstöfun undirstrikar að sjóðurinn setur í forgang samfélagslega velferð og siðferðileg sjónarmið við fjárhagslegar ákvarðanir. Stefna KLP eru byggð á leiðbeiningum frá SÞ, OECD, og Lífeyrissjóði norska ríkisins. KLP sendi frá sér yfirlýsingu í maí 2019 um að KLP myndi ekki fjárfesta í áfengisfyrirtækjum. Í yfirlýsingunni voru færð rök fyrir ákvörðuninni. Meðal annars þau að KLP styður við framgang Heimsmarkmiða Sameinuðu Þjóðanna, en Bindindissamtökin IOGT á Íslandi hafa þýtt bækling Movendi International um hvernig áfengi hindrar 14 af Heimsmarkmiðunum 17. Bæklingurinn sýnir vel hvernig áfengisneysla veldur skaða á flestum sviðum samfélagsins. Þess verður að geta að yfirlýsing KLP vísaði í rannsókn frá 2004 um að áfengisneysla ylli norsku samfélagi skaða upp á allt að 19,6 milljarða norskra króna árlega en árið 2022 kom út ný rannsókn þar sem skaðinn er metinn á 100 milljarða NOK á ári. Í maí 2022 kom út B.S. ritgerð (Stella Einarsdóttir) sem mat skaðann af áfengisneyslu á Íslandi upp á yfir 100 milljarða króna á ári. Auk þess má nefna að árið 2010 kom út meistararitgerð í heilsuhagfræði (Ari Matthíasson) sem mat skaðann af áfengi og öðrum fíkniefnum upp á allt að 87 milljarða. Uppreiknað eftir vísitölu eru það 153 milljarðar í dag. Hrikalegar upphæðir, en líklega vanmat. Lífeyrissjóðir á Íslandi ættu að standa við reglur, stefnur og markmið sín. Þeir ættu að taka KLP sér til fyrirmyndar og setja áfengisiðnaðinn á sinn svarta lista. Sjúkdómabyrði og dauðsföll Áfengi er stór orsakavaldur í sjúkdómabyrði á heimsvísu (Global burden of disease) og byrðin er í raun stærri meðal þeirra sem neyta áfengis en reiknast fyrir allan heiminn, því að áfengisneysla er „abnormal“ á heimsvísu, en rétt tæp 60% fullorðinna (eldri en 15 ára) neyta ekki áfengis. Við mat á sjúkdómabyrði er notast við hugtakið, glötuð góð æviár (e. DALY, disability-adjusted life years) sem samanstendur af - glötuð æviár vegna skerðingar (e. YLD, years lost due to disability) og glötuð æviár vegna ótímabærs dauða (e. YLL, years of life lost). Skerðing lífsgæða vegna áfengis er t.d. ævilöng fötlun vegna fósturskaða, áverkar vegna slysa og ofbeldis, krabbamein og aðrir sjúkdómar. Já, og elliglöp vegna áfengisneyslu. Árið 2016 dóu um 55 milljón manns á heimsvísu, þar af 8 milljónir vegna tóbaksreykinga og 3 milljónir vegna áfengisneyslu. 11 milljón manns dóu fyrir aldur fram vegna þessara tveggja löglegu fíkniefna. Það eru 20% allra dauðsfalla í heiminum. Á Evrópusvæði WHO dóu ein milljón manns vegna áfengisneyslu, enda er mest neytt af áfengi í Evrópu. Þetta eru 10% af öllum dauðsföllum í Evrópu. Eitt af hverjum tíu dauðsföllum í Evrópu er vegna áfengis. Í ritgerðinni frá 2022 er áætlað að 142 dauðsföll á Íslandi séu áfengistengd. Vegna öflugra áfengisforvarna á Íslandi hefur í gegnum árin verið umtalsverð minni áfengisneysla hér en almennt í Evrópu. Áður en bjórinn var leyfður var neyslan rétt rúmir 4 lítrar af hreinum vínanda á mann en er núna tæpir 8 lítrar. Í samanburði er Þýskaland með 12,2 lítra á mann. Það þætti galið, ef það væri eiturefni í umhverfinu, að leggja til að lausnin væri að tvö- eða þrefalda magnið af eitrinu. Ef það er markmiðið að jafna áfengisskaðann á Íslandi við skaðann í Evrópu, þá má benda á að 10% dauðsfalla á Íslandi samsvarar yfir 230 dauðsföllum á ári. Aukin áfengisneysla þýðir fleiri fyrr í gröfina. Færri njóta eldanna Að fjárfesta í áfengisiðnaðinum vinnur gegn markmiðum lífeyrissjóðanna, því áfengisneysla veldur sjúkdómum og elliglöpum þannig að lífeyrisþegar njóta skertra lífsgæða á eftirlaunaárunum. Áfengisneysla veldur einnig snemmbærum dauða, þannig að lífeyrisþegar njóta færri eftirlaunaára, eða sumir jafnvel deyja áður en þeir komast á eftirlaun. Kæru stjórnarmenn, til að félagar í lífeyrissjóðum njóti eftirlaunaáranna sem lengst og best, tryggið að sjóðirnir fjárfesti ekki í áfengisiðnaðinum eða ýti með öðrum hætti undir notkun áfengis. Virðingarfyllst, Björn Sævar Einarsson, formaður IOGT á Íslandi Tilvísanir: ÁFENGI OG HEIMSMARKMIÐ SJÁLFBÆRRAR ÞRÓUNAR 2020 – 2030 (bæði á íslensku og ensku) https://iogt.is/2022/09/13/afengi-og-heimsmarkmid-sjalfbaerrar-throunar-2020-2030-2/ Heimasíða KLP https://www.klp.no og á ensku - https://www.klp.no/en Yfirlýsing KLP 2019 um að fjárfesta ekki í áfengisfyrirtækjum. https://www.klp.no/en/english-pdf/Beslutning%20om%20utelukkelse%20av%20alkohol_endelig%20ENG.pdf Viðmið KLP - fjárfestir ekki í (enska) https://www.klp.no/en/english-pdf/Guidelines%20for%20KLP%20as%20a%2 0responsible%20investor.pdf Viðmið KLP á norsku, Veljið Alkohol til að sjá yfirlýsingar allt frá 2019. - https://www.klp.no/om-klp/samfunnsansvar/hva-vi-ikke-investerer-i UN Global Compact, - OECD Guidelines for Multinational Enterprises, - UN Guiding Principles on Business and Human Rights, - Guidelines for observation and exclusion from the Norwegian Government Pension Fund Global Stella Einarsdóttir - Samfélagslegur kostnaður vegna áfengisneyslu: Kostnaðargreining https://skemman.is/handle/1946/41009 Ari Matthíasson – Þjóðfélagsleg byrði af áfengis- og vímuefnaneyslu https://skemman.is/handle/1946/4363 Alcohol Remains Top Risk Factor For Global Disease Burden - https://movendi.ngo/news/2024/05/24/new-gbd-data-reveals-alcohol-remains-top-risk-factor-for-global-disease-burden/ Commercial Determinants of Noncommunicable Diseases in the WHO European Region - https://iris.who.int/handle/10665/376957 Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lífeyrissjóðir Netverslun með áfengi Mest lesið Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann Skoðun Við getum öll bjargað lífi Kristófer Kristófersson Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson Skoðun Fyrir hvern erum við að byggja? Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland Skoðun Skoðun Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Tvær sögur Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Stærsta kjarabót öryrkja í áratugi Ingjibjörg Isaksen skrifar Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands. Opinn og alþjóðlegur? Styrmir Hallsson,Abdullah Arif skrifar Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland skrifar Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Gleðileg ný fiskveiðiáramót …von eða ótti? Arnar Laxdal skrifar Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson skrifar Skoðun Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann skrifar Skoðun Áhrif, evran, innviðir, öryggi Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hugleiðing um rauð epli og skynjun veruleikans Gauti Páll Jónsson skrifar Skoðun Tumi þumall og blaðurmaðurinn Kristján Logason skrifar Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Stefnum á að veita 1000 börnum innblástur fyrir framtíðina Dr. Bryony Mathew skrifar Skoðun Samgönguáætlun – skuldbinding, ekki kosningaloforð skrifar Skoðun Menntun til framtíðar Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Við getum öll bjargað lífi Kristófer Kristófersson skrifar Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Menntastefna stjórnvalda – ferð án fyrirheits? Sigvaldi Egill Lárusson skrifar Skoðun Fyrir hvern erum við að byggja? Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Beint og milliliðalaust Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Áfengissala: Þrýstingur úr tveimur áttum Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hver vill heyra um eitthvað jákvætt sem er gert í skólunum? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Enn af ferðum Angelu Müller. Eru erlendir ferðamenn afætur? BJarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Ég er íslensk – en samt séð sem eitthvað annað Sóley Lóa Smáradóttir skrifar Skoðun Hin yndislega aðlögun Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Sjá meira
Lífeyrissjóðir eiga ekki að fjárfesta í fyrirtækjum sem framleiða eða selja áfengi, því það vinnur gegn markmiðum og stefnu þeirra. Lífeyrissjóðir landsmanna segjast upp til hópa vera með ábyrgar fjárfestingar, þar sem litið sé til umhverfismála, félagslegra málefna og ábyrgra stjórnarhátta. Auðvelt er að fletta gildum lífeyrissjóðanna upp á netinu. Þeir hafi siðferðisleg viðmið í fjárfestingum, fjárfesti í félögum sem fylgi lögboðnum og góðum stjórnarháttum, fylgi lögum og reglum og gæti að samfélagslegri ábyrgð, umhverfismálum og viðskipasiðferði. Vilji skapa traust á sjóðunum og í starfsemi sjóðanna sé ekki reynt að þræða markalínur þess sem er löglegt. Samfélagsleg ábyrgð er undirstrikuð sérstaklega, en slík ábyrgð er einmitt grunnur stofnunar ÁTVR. Ljóst er þó að íslenskir lífeyrissjóðir hafa fjárfest í áfengisfyrirtækjum. Nú er búið er að tilkynna að Hagkaup sem Hagar eiga, ætli að opna ólöglega netverslun í júní með sölu áfengis til almennings. Af 17 stærstu hluthöfum í Högum eru 13 lífeyrissjóðir og er Gildi lífeyrissjóður stærsti hluthafinn. Samræmist áfengissala í Hagkaupum reglum, stefnum og markmiðum lífeyrissjóða? Ágætustjórnarmenn lífeyrissjóða, samræmist opnun netsölu með áfengi í Hagkaupum og fjárfestingar í áfengisiðnaðinum starfs- og siðareglum, stefnum og markmiðum lífeyrissjóða? Samræmist það stefnu sjóðanna að fjárfesta í fyrirtækjum sem rýra lífsgæði sjóðsfélaga og almennings og setja þau í hættu? Ágætu félagsmenn, sem borgið ykkar iðgjöld í sjóðina, eruð þið sátt við að ykkar fé sé sett í áfengisiðnað, sem beinlínis styttir ævi margra og minnkar líkurnar á að félagsmenn njóti elliáranna? KLP setti áfengisiðnaðinn á svarta listann KLP, stærsti lífeyrissjóður Noregs, setur fjárfestingar í áfengi á svartan lista sem hluta af skuldbindingu sinni um heilsu og ábyrgar fjárfestingar. Þessi stefnumótandi ráðstöfun undirstrikar að sjóðurinn setur í forgang samfélagslega velferð og siðferðileg sjónarmið við fjárhagslegar ákvarðanir. Stefna KLP eru byggð á leiðbeiningum frá SÞ, OECD, og Lífeyrissjóði norska ríkisins. KLP sendi frá sér yfirlýsingu í maí 2019 um að KLP myndi ekki fjárfesta í áfengisfyrirtækjum. Í yfirlýsingunni voru færð rök fyrir ákvörðuninni. Meðal annars þau að KLP styður við framgang Heimsmarkmiða Sameinuðu Þjóðanna, en Bindindissamtökin IOGT á Íslandi hafa þýtt bækling Movendi International um hvernig áfengi hindrar 14 af Heimsmarkmiðunum 17. Bæklingurinn sýnir vel hvernig áfengisneysla veldur skaða á flestum sviðum samfélagsins. Þess verður að geta að yfirlýsing KLP vísaði í rannsókn frá 2004 um að áfengisneysla ylli norsku samfélagi skaða upp á allt að 19,6 milljarða norskra króna árlega en árið 2022 kom út ný rannsókn þar sem skaðinn er metinn á 100 milljarða NOK á ári. Í maí 2022 kom út B.S. ritgerð (Stella Einarsdóttir) sem mat skaðann af áfengisneyslu á Íslandi upp á yfir 100 milljarða króna á ári. Auk þess má nefna að árið 2010 kom út meistararitgerð í heilsuhagfræði (Ari Matthíasson) sem mat skaðann af áfengi og öðrum fíkniefnum upp á allt að 87 milljarða. Uppreiknað eftir vísitölu eru það 153 milljarðar í dag. Hrikalegar upphæðir, en líklega vanmat. Lífeyrissjóðir á Íslandi ættu að standa við reglur, stefnur og markmið sín. Þeir ættu að taka KLP sér til fyrirmyndar og setja áfengisiðnaðinn á sinn svarta lista. Sjúkdómabyrði og dauðsföll Áfengi er stór orsakavaldur í sjúkdómabyrði á heimsvísu (Global burden of disease) og byrðin er í raun stærri meðal þeirra sem neyta áfengis en reiknast fyrir allan heiminn, því að áfengisneysla er „abnormal“ á heimsvísu, en rétt tæp 60% fullorðinna (eldri en 15 ára) neyta ekki áfengis. Við mat á sjúkdómabyrði er notast við hugtakið, glötuð góð æviár (e. DALY, disability-adjusted life years) sem samanstendur af - glötuð æviár vegna skerðingar (e. YLD, years lost due to disability) og glötuð æviár vegna ótímabærs dauða (e. YLL, years of life lost). Skerðing lífsgæða vegna áfengis er t.d. ævilöng fötlun vegna fósturskaða, áverkar vegna slysa og ofbeldis, krabbamein og aðrir sjúkdómar. Já, og elliglöp vegna áfengisneyslu. Árið 2016 dóu um 55 milljón manns á heimsvísu, þar af 8 milljónir vegna tóbaksreykinga og 3 milljónir vegna áfengisneyslu. 11 milljón manns dóu fyrir aldur fram vegna þessara tveggja löglegu fíkniefna. Það eru 20% allra dauðsfalla í heiminum. Á Evrópusvæði WHO dóu ein milljón manns vegna áfengisneyslu, enda er mest neytt af áfengi í Evrópu. Þetta eru 10% af öllum dauðsföllum í Evrópu. Eitt af hverjum tíu dauðsföllum í Evrópu er vegna áfengis. Í ritgerðinni frá 2022 er áætlað að 142 dauðsföll á Íslandi séu áfengistengd. Vegna öflugra áfengisforvarna á Íslandi hefur í gegnum árin verið umtalsverð minni áfengisneysla hér en almennt í Evrópu. Áður en bjórinn var leyfður var neyslan rétt rúmir 4 lítrar af hreinum vínanda á mann en er núna tæpir 8 lítrar. Í samanburði er Þýskaland með 12,2 lítra á mann. Það þætti galið, ef það væri eiturefni í umhverfinu, að leggja til að lausnin væri að tvö- eða þrefalda magnið af eitrinu. Ef það er markmiðið að jafna áfengisskaðann á Íslandi við skaðann í Evrópu, þá má benda á að 10% dauðsfalla á Íslandi samsvarar yfir 230 dauðsföllum á ári. Aukin áfengisneysla þýðir fleiri fyrr í gröfina. Færri njóta eldanna Að fjárfesta í áfengisiðnaðinum vinnur gegn markmiðum lífeyrissjóðanna, því áfengisneysla veldur sjúkdómum og elliglöpum þannig að lífeyrisþegar njóta skertra lífsgæða á eftirlaunaárunum. Áfengisneysla veldur einnig snemmbærum dauða, þannig að lífeyrisþegar njóta færri eftirlaunaára, eða sumir jafnvel deyja áður en þeir komast á eftirlaun. Kæru stjórnarmenn, til að félagar í lífeyrissjóðum njóti eftirlaunaáranna sem lengst og best, tryggið að sjóðirnir fjárfesti ekki í áfengisiðnaðinum eða ýti með öðrum hætti undir notkun áfengis. Virðingarfyllst, Björn Sævar Einarsson, formaður IOGT á Íslandi Tilvísanir: ÁFENGI OG HEIMSMARKMIÐ SJÁLFBÆRRAR ÞRÓUNAR 2020 – 2030 (bæði á íslensku og ensku) https://iogt.is/2022/09/13/afengi-og-heimsmarkmid-sjalfbaerrar-throunar-2020-2030-2/ Heimasíða KLP https://www.klp.no og á ensku - https://www.klp.no/en Yfirlýsing KLP 2019 um að fjárfesta ekki í áfengisfyrirtækjum. https://www.klp.no/en/english-pdf/Beslutning%20om%20utelukkelse%20av%20alkohol_endelig%20ENG.pdf Viðmið KLP - fjárfestir ekki í (enska) https://www.klp.no/en/english-pdf/Guidelines%20for%20KLP%20as%20a%2 0responsible%20investor.pdf Viðmið KLP á norsku, Veljið Alkohol til að sjá yfirlýsingar allt frá 2019. - https://www.klp.no/om-klp/samfunnsansvar/hva-vi-ikke-investerer-i UN Global Compact, - OECD Guidelines for Multinational Enterprises, - UN Guiding Principles on Business and Human Rights, - Guidelines for observation and exclusion from the Norwegian Government Pension Fund Global Stella Einarsdóttir - Samfélagslegur kostnaður vegna áfengisneyslu: Kostnaðargreining https://skemman.is/handle/1946/41009 Ari Matthíasson – Þjóðfélagsleg byrði af áfengis- og vímuefnaneyslu https://skemman.is/handle/1946/4363 Alcohol Remains Top Risk Factor For Global Disease Burden - https://movendi.ngo/news/2024/05/24/new-gbd-data-reveals-alcohol-remains-top-risk-factor-for-global-disease-burden/ Commercial Determinants of Noncommunicable Diseases in the WHO European Region - https://iris.who.int/handle/10665/376957
Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar
Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Hver vill heyra um eitthvað jákvætt sem er gert í skólunum? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn af ferðum Angelu Müller. Eru erlendir ferðamenn afætur? BJarnheiður Hallsdóttir skrifar