Sagnaarfur Biblíunnar – Umhverfisvernd og syndaflóð Sigurvin Lárus Jónsson skrifar 28. nóvember 2024 09:31 Í Ummyndunum Óvíðs, einu höfuðverka latneskra bókmennta, segir frá sköpun heimsins, þar sem Guð skapar reiðu úr óreiðu, og gullöld þar sem náttúran var í jafnvægi. Í þýðingu Kristján Árnasonar hljómar lýsingin þannig: „Áður en haf og hauður og hvelfdur himinninn skildust að, var ásýnd gervallar náttúrunnar ein og hin sama […]. En úr þessari flækju greiddi einhver Guð eða mildari náttúra með því að skilja jörð og haf frá löndum og heiðan upphimin frá gufuhvolfinu.“ Síðan segir: „Í upphafi var gullöld, og þá tíðkuðust engar hefndir, en menn virtu af sjálfsdáðum lög og rétt. […] Þá var eilíft vor, og þýðir vestanvindar blésu hlýju lofti yfir akrana sem höfðu vaxið ósánir. Brátt bar óplægð jörðin ávöxt, og óræktaðir akrarnir urðu hvítir af kornöxum. Mjólk flæddi í stríðum straumum og ódáinsveigar, og gult hunang draup af grænum eikum.“ Stórsaga Óvíðs heldur áfram og fjallar um synd mannanna og það að Júpíter og guðaþingið samþykkja að drekkja mannkyni í syndaflóði. Um afstöðu Guðanna segir „Sumir gerðu góðan róm að þessum orðum Júpíters og kyntu með því undir bræði hans, aðrir samsinntu með lófataki. En að meta mannkynið einskis var þeim þyrnir í augum.“ Úr varð að mannkyni er drekkt í flóði, dýrin spretta aftur upp úr moldinni eins og ekkert væri en mannkynið fær nýtt upphaf í gegnum Devkalíon og Pyrru. Þau bjargast á báti og um þau segir: „þá var ekki uppi neinn betri maður né ráðvandaðri en hann né nokkur guðhræddari kona en hún“. Syndaflóð Ummyndanirnar eru mun yngri en frásagnir Gamla testamentisins og því blasir við sú ályktun að Óvíð hafi þekkt grískar þýðingar þeirra, en fæstir fræðimenn eru þó á því máli. Fleiri hafa bent á Hesíod, einn af höfuðskáldum Grikkja, sem og nærausturlenskar frásagnir sem innihalda frásagnir af flóðum, á borð við Gilgameskviðu, sem segir frá guðþingi er ákvað að drekkja mannkyni vegna þess hávaða sem mannkynið veldur. Hávaði mannkyns eða ófriður er eitt af meginstefjum kviðunnar og í sögunni smíðar Utnapishtim bát ætlað að bjarga „öllum lifandi verum“ á meðan mannkynið allt verður að leir. Utnapishtim og kona hans komast í guðatölu og mannkynið heldur áfram undan þeim. Fleiri sambærilegar sögur hafa varðveist í slitrum frá hinni fornu Mesópótamíu. Hver sem tengsl þessara sagna eru, er ljóst að stefið um syndaflóð var útbreitt í hinum forna heimi og því vaknar spurningin hvað kallar á slíka sögu. Hjá Óvíð er ástæðan „stríð og átök manna á milli“, í Gilgameskviðu ófriður mannanna og í sögunni af Nóa „að illska mannanna var mikil orðin á jörðinni og að allar hneigðir þeirra og langanir snerust ætíð til ills.“ Þó Örkin hans Nóa sé ein þekktasta táknmyndin úr Biblíunni í barnamenningu, með ótal leikföngum og teikningum af Nóa í örkinni, þá er sagan með engum hætti barnasaga: „Þá iðraðist [Guð] þess að hafa skapað mennina á jörðinni og hann hryggðist í hjarta sínu og sagði: ,Ég vil afmá mennina, sem ég skapaði, af jörðinni, bæði menn og kvikfé, skriðdýr og fugla himins, því að mig iðrar þess að hafa gert þá.‘“ Sú guðsmynd og sá mannskilningur sem hér er dreginn upp er sláandi, en ég vil draga fram þrjár víddir í þessari táknsögu sem eiga erindi inn í okkar samtíma. Umhverfisvernd og syndaflóð Sú fyrsta snertir það samband sem allar þessar sögur segja vera á milli hegðunar mannkyns og náttúruhamfara. Samhengi biblíusögunnar hefst með sköpuninni, „Í upphafi skapaði Guð himin og jörð [...] en andi Guðs sveif yfir vötnunum.“ Þá var maðurinn settur „í aldingarðinn Eden til að yrkja hann og gæta hans“, en hann bregst hlutverki sínu og við tekur saga sem einkennist af syndafalli, bræðramorði og illsku. Þegar kemur að flóðinu hefur illskan tekið yfir og afleiðingin eru hamfarir: „Jörðin var spillt í augum Guðs og full ranglætis. [...] Guð sagði við Nóa: ,Ég hef ákveðið endalok allra manna á jörðinni því að jörðin er full orðin af ranglæti þeirra vegna.‘“ Þessi táknsaga hefur aldrei átt meira erindi en sökum ágangs okkar og græðgi, fjölgar flóðum um allan heim með tilheyrandi þjáningu. Mannkynið hefur á tveimur öldum valdið því að yfir milljón tegunda er í útrýmingarhættu og lífmassi villtra dýra hefur fallið um 90% á jörðinni. Nóaflóðið er tilraun til að endurheimta þann aldingarð sköpunarinnar sem lýst er í upphafi 1. Mósebókar og það er brýnasta erindi okkar í samtímanum. Ekkert viðfangsefni stjórnmála, menningar eða atvinnulífs, er brýnna en að bjarga því sem bjargað verður í lífríki jarðar, áður en að flóðið gleypir okkur öll. Nói hlýddi Guði og niðurstaðan var nýtt upphaf. Spámenn okkar daga, vísindasamfélagið, hafa talað skýrt en við þurfum táknsögur til að takast á við þann veruleika og þar er engin táknsaga öflugri en hugmyndin um syndaflóð. Nói og örkin hans Önnur víddin sem ég vil draga fram er persóna Nóa, en sagan segir að „Nói var réttlátur og vandaður maður á sinni tíð. Hann gekk með Guði.“ Mannsskilningur Biblíunnar er sá, að sköpun Guðs sé góð, „Guð skapaði manninn eftir sinni mynd. [...] Hann skapaði þau karl og konu. Guð blessaði þau. Og Guð sagði við þau: „Verið frjósöm, fjölgið ykkur og fyllið jörðina, [...] og sjá, það var harla gott.“ En maðurinn er breyskur, fallinn og hneigist til illsku, haldi hann sér ekki að hinu góða. Það er sagan af syndafalli, af bræðramorði, og af þeirri illsku sem Biblíunni er tíðrætt um að sinna ekki þeim sem þurfa þess við. „Nói var réttlátur og vandaður maður á sinni tíð“ og útvalinn af Guði, en þrátt fyrir það var örkin varla fyrr lent á fjallinu en Nói „varð drukkinn [af víni]“ og gengur fram af fjölskyldu sinni með framferði sínu. Hinn útvaldi maður Guðs var ekki fullkominn maður, frekar en nein okkar erum fullkomin, og því eigum við annarsvegar að hætta leitinni að fullkomnum leiðtogum, og hinsvegar að bera ábyrgð þrátt fyrir breyskleika okkar. Þriðja, og síðasta víddin, sem ég vil benda á er sú von sem sagan af Nóa boðar. Flóðið hopaði og það skjól sem örkin veitti hefur kirkjan tekið upp sem sína táknmynd, þess vegna er kirkjurými kallað kirkjuskip. Guð skilur Nóa eftir með varnaðarorð og fyrirheiti, varnaðarorðin varða illsku mannsins og fyrirheitið: „Verið frjósöm, fjölgið ykkur, verið fjölmenn á jörðinni og margfaldist á henni. Ég stofna nú til sáttmála við ykkur og niðja ykkar og allar lifandi skepnur sem með ykkur eru. Aldrei framar mun flóð koma og eyða jörðina. Boga minn hef ég sett í skýin. Hann skal vera tákn sáttmálans milli mín og jarðarinnar.“ Ábyrgð okkar er að endurheimta samfélag sem lifir í jafnvægi við náttúruna, svo við köllum ekki yfir okkur annað syndaflóð, í þetta sinn af eigin völdum. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigurvin Lárus Jónsson Trúmál Mest lesið Hví borgar útgerðin – ekki malarnáman? Guðmundur Edgarsson Skoðun Vantraust Flokks fólksins á Viðreisn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Hverjir eiga Ísland? Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir Skoðun Ertu nú alveg viss um að hafa læst hurðinni? Sanna Magdalena Mörtudóttir Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald Skoðun 48 daga blekking: Loforð sem leiðir til lögbrota? Svanur Guðmundsson Skoðun Ómeðvituð vörn í orðræðu – þegar vald ver sjálft sig Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun Skoðun Skoðun Enginn skilinn eftir á götunni Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Hví borgar útgerðin – ekki malarnáman? Guðmundur Edgarsson skrifar Skoðun Vantraust Flokks fólksins á Viðreisn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 48 daga blekking: Loforð sem leiðir til lögbrota? Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar Skoðun Málþóf á kostnað ungs fólks Lísa Margrét Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun Ómeðvituð vörn í orðræðu – þegar vald ver sjálft sig Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Við krefjumst sanngirni og aðgerð strax Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Úrsúla og öryggismálin - Stöndum gegn vígvæðingu Guttormur Þorsteinsson skrifar Skoðun Verðmætatap auðlindagjaldanna – Hverra og hvernig? Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Ertu nú alveg viss um að hafa læst hurðinni? Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Sanngirni að brenna 230 milljarða króna? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Strandveiðar eru ekki sóun Örn Pálsson skrifar Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar Skoðun SFS skuldar Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Hvar er hjálpin sem okkur var lofað? Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Áform um fleiri strandveiðidaga: Áhættusöm ákvörðun Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Slítum stjórnmálasambandi við Ísrael! Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Aukið við sóun með einhverjum ráðum Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Kæru valkyrjur, hatrið sigraði líklega í þetta skiptið Arnar Laxdal skrifar Skoðun Vönduð vinnubrögð - alltaf! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórnin stóð af sér áhlaup sérhagsmuna Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þversögn Íslands í Palestínumálinu: Um fullveldi, samsekt og réttarríkið Gína Júlía Waltersdóttir skrifar Sjá meira
Í Ummyndunum Óvíðs, einu höfuðverka latneskra bókmennta, segir frá sköpun heimsins, þar sem Guð skapar reiðu úr óreiðu, og gullöld þar sem náttúran var í jafnvægi. Í þýðingu Kristján Árnasonar hljómar lýsingin þannig: „Áður en haf og hauður og hvelfdur himinninn skildust að, var ásýnd gervallar náttúrunnar ein og hin sama […]. En úr þessari flækju greiddi einhver Guð eða mildari náttúra með því að skilja jörð og haf frá löndum og heiðan upphimin frá gufuhvolfinu.“ Síðan segir: „Í upphafi var gullöld, og þá tíðkuðust engar hefndir, en menn virtu af sjálfsdáðum lög og rétt. […] Þá var eilíft vor, og þýðir vestanvindar blésu hlýju lofti yfir akrana sem höfðu vaxið ósánir. Brátt bar óplægð jörðin ávöxt, og óræktaðir akrarnir urðu hvítir af kornöxum. Mjólk flæddi í stríðum straumum og ódáinsveigar, og gult hunang draup af grænum eikum.“ Stórsaga Óvíðs heldur áfram og fjallar um synd mannanna og það að Júpíter og guðaþingið samþykkja að drekkja mannkyni í syndaflóði. Um afstöðu Guðanna segir „Sumir gerðu góðan róm að þessum orðum Júpíters og kyntu með því undir bræði hans, aðrir samsinntu með lófataki. En að meta mannkynið einskis var þeim þyrnir í augum.“ Úr varð að mannkyni er drekkt í flóði, dýrin spretta aftur upp úr moldinni eins og ekkert væri en mannkynið fær nýtt upphaf í gegnum Devkalíon og Pyrru. Þau bjargast á báti og um þau segir: „þá var ekki uppi neinn betri maður né ráðvandaðri en hann né nokkur guðhræddari kona en hún“. Syndaflóð Ummyndanirnar eru mun yngri en frásagnir Gamla testamentisins og því blasir við sú ályktun að Óvíð hafi þekkt grískar þýðingar þeirra, en fæstir fræðimenn eru þó á því máli. Fleiri hafa bent á Hesíod, einn af höfuðskáldum Grikkja, sem og nærausturlenskar frásagnir sem innihalda frásagnir af flóðum, á borð við Gilgameskviðu, sem segir frá guðþingi er ákvað að drekkja mannkyni vegna þess hávaða sem mannkynið veldur. Hávaði mannkyns eða ófriður er eitt af meginstefjum kviðunnar og í sögunni smíðar Utnapishtim bát ætlað að bjarga „öllum lifandi verum“ á meðan mannkynið allt verður að leir. Utnapishtim og kona hans komast í guðatölu og mannkynið heldur áfram undan þeim. Fleiri sambærilegar sögur hafa varðveist í slitrum frá hinni fornu Mesópótamíu. Hver sem tengsl þessara sagna eru, er ljóst að stefið um syndaflóð var útbreitt í hinum forna heimi og því vaknar spurningin hvað kallar á slíka sögu. Hjá Óvíð er ástæðan „stríð og átök manna á milli“, í Gilgameskviðu ófriður mannanna og í sögunni af Nóa „að illska mannanna var mikil orðin á jörðinni og að allar hneigðir þeirra og langanir snerust ætíð til ills.“ Þó Örkin hans Nóa sé ein þekktasta táknmyndin úr Biblíunni í barnamenningu, með ótal leikföngum og teikningum af Nóa í örkinni, þá er sagan með engum hætti barnasaga: „Þá iðraðist [Guð] þess að hafa skapað mennina á jörðinni og hann hryggðist í hjarta sínu og sagði: ,Ég vil afmá mennina, sem ég skapaði, af jörðinni, bæði menn og kvikfé, skriðdýr og fugla himins, því að mig iðrar þess að hafa gert þá.‘“ Sú guðsmynd og sá mannskilningur sem hér er dreginn upp er sláandi, en ég vil draga fram þrjár víddir í þessari táknsögu sem eiga erindi inn í okkar samtíma. Umhverfisvernd og syndaflóð Sú fyrsta snertir það samband sem allar þessar sögur segja vera á milli hegðunar mannkyns og náttúruhamfara. Samhengi biblíusögunnar hefst með sköpuninni, „Í upphafi skapaði Guð himin og jörð [...] en andi Guðs sveif yfir vötnunum.“ Þá var maðurinn settur „í aldingarðinn Eden til að yrkja hann og gæta hans“, en hann bregst hlutverki sínu og við tekur saga sem einkennist af syndafalli, bræðramorði og illsku. Þegar kemur að flóðinu hefur illskan tekið yfir og afleiðingin eru hamfarir: „Jörðin var spillt í augum Guðs og full ranglætis. [...] Guð sagði við Nóa: ,Ég hef ákveðið endalok allra manna á jörðinni því að jörðin er full orðin af ranglæti þeirra vegna.‘“ Þessi táknsaga hefur aldrei átt meira erindi en sökum ágangs okkar og græðgi, fjölgar flóðum um allan heim með tilheyrandi þjáningu. Mannkynið hefur á tveimur öldum valdið því að yfir milljón tegunda er í útrýmingarhættu og lífmassi villtra dýra hefur fallið um 90% á jörðinni. Nóaflóðið er tilraun til að endurheimta þann aldingarð sköpunarinnar sem lýst er í upphafi 1. Mósebókar og það er brýnasta erindi okkar í samtímanum. Ekkert viðfangsefni stjórnmála, menningar eða atvinnulífs, er brýnna en að bjarga því sem bjargað verður í lífríki jarðar, áður en að flóðið gleypir okkur öll. Nói hlýddi Guði og niðurstaðan var nýtt upphaf. Spámenn okkar daga, vísindasamfélagið, hafa talað skýrt en við þurfum táknsögur til að takast á við þann veruleika og þar er engin táknsaga öflugri en hugmyndin um syndaflóð. Nói og örkin hans Önnur víddin sem ég vil draga fram er persóna Nóa, en sagan segir að „Nói var réttlátur og vandaður maður á sinni tíð. Hann gekk með Guði.“ Mannsskilningur Biblíunnar er sá, að sköpun Guðs sé góð, „Guð skapaði manninn eftir sinni mynd. [...] Hann skapaði þau karl og konu. Guð blessaði þau. Og Guð sagði við þau: „Verið frjósöm, fjölgið ykkur og fyllið jörðina, [...] og sjá, það var harla gott.“ En maðurinn er breyskur, fallinn og hneigist til illsku, haldi hann sér ekki að hinu góða. Það er sagan af syndafalli, af bræðramorði, og af þeirri illsku sem Biblíunni er tíðrætt um að sinna ekki þeim sem þurfa þess við. „Nói var réttlátur og vandaður maður á sinni tíð“ og útvalinn af Guði, en þrátt fyrir það var örkin varla fyrr lent á fjallinu en Nói „varð drukkinn [af víni]“ og gengur fram af fjölskyldu sinni með framferði sínu. Hinn útvaldi maður Guðs var ekki fullkominn maður, frekar en nein okkar erum fullkomin, og því eigum við annarsvegar að hætta leitinni að fullkomnum leiðtogum, og hinsvegar að bera ábyrgð þrátt fyrir breyskleika okkar. Þriðja, og síðasta víddin, sem ég vil benda á er sú von sem sagan af Nóa boðar. Flóðið hopaði og það skjól sem örkin veitti hefur kirkjan tekið upp sem sína táknmynd, þess vegna er kirkjurými kallað kirkjuskip. Guð skilur Nóa eftir með varnaðarorð og fyrirheiti, varnaðarorðin varða illsku mannsins og fyrirheitið: „Verið frjósöm, fjölgið ykkur, verið fjölmenn á jörðinni og margfaldist á henni. Ég stofna nú til sáttmála við ykkur og niðja ykkar og allar lifandi skepnur sem með ykkur eru. Aldrei framar mun flóð koma og eyða jörðina. Boga minn hef ég sett í skýin. Hann skal vera tákn sáttmálans milli mín og jarðarinnar.“ Ábyrgð okkar er að endurheimta samfélag sem lifir í jafnvægi við náttúruna, svo við köllum ekki yfir okkur annað syndaflóð, í þetta sinn af eigin völdum. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ.
Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir Skoðun
Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald Skoðun
Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun
Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun
Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar
Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar
Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar
Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar
Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar
Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson skrifar
Skoðun Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Þversögn Íslands í Palestínumálinu: Um fullveldi, samsekt og réttarríkið Gína Júlía Waltersdóttir skrifar
Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir Skoðun
Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald Skoðun
Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun
Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun