Vongóð um að finna fjársjóð sem sökk fyrir nokkur hundruð árum Elín Margrét Böðvarsdóttir skrifar 7. desember 2024 14:04 Steinunn Kristjánsdóttir fornleifafræðingur leiðir rannsóknarverkefni sem miðar að því að finna skip sem fórst úti fyrir Langanesi á sautjándu öld og talið er geyma verðmæt handrit. Vísir/samsett Undirbúningur er hafinn að leit að flutningaskipi sem fórst í ofsaveðri úti fyrir Langanesi á sautjándu öld og talið er varðveita merkileg handrit og önnur verðmæti. Fornleifafræðingur sem leiðir rannsóknina segist bjartsýn á að skipið finnist en það er sagt kunna að geyma verðmætasta farm sem farið hefur niður á hafsbotn frá Íslandi. Þegar hafa komið fram sterkar vísbendingar um hvar skipið gæti verið að finna. Fjallað er um verkefnið á heimasíðu Háskóla Íslands en það var haustið 1682 sem flutningaskipið Höfðaskip fórst í ofsaveðri úti fyrir Langanesi með alla skipsverja innanborðs. Um borð voru einnig íslensk handrit og aðrir dýrgripir. Skipið var á leið til Kaupmannahafnar en einn skipverja, Hannes Þorleifsson, var handritasafnari og var á leið með gripi og handrit til Danakonungs. Hófst í hálfgerðu gríni en varð að alvöru rannsókn Steinunn Kristinsdóttir, prófessor í fornleifafræði við Háskóla Íslands stýrir rannsókninni við leit að skipinu en hún hefur undanfarin ár verið að vinna á Þingeyrum í Húnaþingi við að grafa upp rústir klaustursins sem þar var en þar fór fram mikil handritagerð. Í ljós kom að handritasafnarinn Hannes bjó á Þingeyrum og var á leið með handrit til konungs þegar siglt var af stað frá Höfðaströnd fyrir rúmum 340 árum síðan. „Skipið komst aldrei til Kaupmannahafnar heldur sökk við Langanes. Þetta er sem sagt áður en Árni Magnússon byrjar að safna handritum þannig að það er mjög merkilegt. Og það eru nú margir sem hafa giskað á hvaða handrit eru þarna. En síðan var það nú hálfpartinn í gríni sem ég fór að segja að það væri nú gaman að leita að þessu skipi, að vera ekki að leita þarna á Þingeyrum heldur að leita að þessu skipi,“ útskýrir Steinnunn um aðdraganda þess ráðist var í verkefnið. „Ég talaði við neðansjávarfornleifafræðing og hann benti mér á að þetta væri mjög vel gerlegt.“ Rannsóknum neðansjávar hafi fleygt mjög fram á undanförnum árum og víða í nágrannalöndum skipsflök neðansjáfar verið rannsökuð með góðum árangri. Getur varðveist vel í hafi Skip á borð við það sem sökk hafi yfirleitt siglt meðfram ströndu og hafi sokkið þar en ekki langt á hafi úti. „Það hefur einmitt komið í ljós að svona skip varðveitast mjög vel og lífrænar leifar, eins og skinnhandritin, þetta er svona eins og eins konar saltpækill þannig það getur vel verið að það hafi varðveist,“ segir Steinunn. Verkefnið hefur hlotið styrk til þriggja ára en fyrsta skrefið að sögn Steinunnar er að kortleggja svæðið við Langanes og búið er þegar að merkja inn lítil svæði sem á að skoða nánar. Næsta sumar á að fara með fjölgeislamæla og skoða svæðið frá yfirborði sjávar en þriðja sumarið er síðan stefnt að því að kafa niður að líklegum skipsflökum. „Markmiðið er að reyna að finna flakið og staðsetja það, og finnist það þá held ég að það sé nú bara sögulegur viðburður. Og í framhaldi af því á að taka ákvörðun um hvort það sé þess virði að grafa það upp. Það er væntanlega á kafi í sandi og þara og þess háttar, og skoða það nánar,“ segir Steinunn. Árni Magnússon sjálfur áhugasamur um handritin Auk skinnhandrita er talið að aðrir gripir um borð. „Það er nú líka sagt að það hafi aldrei eins dýr farmur farið niður á hafsbotn frá Íslandi.“ Nokkrir fræðimenn og handritasérfræðingar hafi reynt að giska á það hvaða handrit kunni að leynast í flakinu. Meðal annars er talið að afrit af Sturlungu hafi farið niður með skipinu en móðir Hannesar átti slík afrit. „En þetta eru örugglega miðaldahandrit og meira að segja Árni Magnússon sjálfur velti því mikið fyrir sér hvaða handrit höfðu tapast þarna. En þau eru væntanlega í kistum, þetta var flutt í stórum koffortum, þannig að þau ættu ekki að vera laus. Þannig ef að skipið finnst og það finnast kistur þá væri alveg rík ástæða finnst mér að skoða það nánar,“ segir Steinunn. Hafa þegar fundið líklegt flak Sjálf segist hún vera nokkuð bjartsýn um að það takist að finna skipið. „Það er eitt flak þarna sem að okkur finnst að gæti komið til greina. Þetta var sennilega skúta, tví- eða þrímastra og það er þarna flak með mastri. Þannig að við erum bjartsýn en við vitum ekki. En vandamálið við eins og Langanes og fleiri svæði á Íslandi, Snæfellsnes og fleiri svæði, er að það eru náttúrlega svo mörg flök. Þetta eru eins og skipakirkjugarðar,“ útskýrir Steinunn. Þess vegna sé meðal annars unnið að því að komast betur að því um hvernig nákvæmlega skipið var. „Það eru til ágætar heimildir um það.“ „Við erum mjög spennt og ánægð,“ segir Steinunn sem fagnar því einnig að Landhelgisgæslan hafi sýnt því áhuga að aðstoða við leitina, en gæslan býr yfir ýmiss konar búnaði sem gæti nýst við leitina til viðbótar við tæki og búnað neðansjávarfornleifafræðingsins Ragnars Edvardssonar hjá Rannsóknarsetri Háskóla Íslands á Vestfjörðum. „Kannski finnum við ekki neitt en mér finnst þetta þess virði, að leita að þessu.“ Fornminjar Langanesbyggð Háskólar Landhelgisgæslan Mest lesið Þjóðhátíðargestum hleypt inn í Herjólfshöll meðan veðrið gengur yfir Innlent „Manneskja sem er komin á þetta plan hlýtur að vera rökþrota“ Innlent Klíndu límmiðum á Ormsson sem versla ekki einu sinni við Rapyd Innlent Breyti engu á jörðu niðri að viðurkenna sjálfstæði Palestínu Erlent Fjölskyldufaðir stunginn meðan sonurinn horfði á Innlent Opnun Samverks á Hellu fagnað Innlent Þjóðarpúls Gallups: Kristrún og Þorgerður gætu myndað meirihluta án Flokks fólksins Innlent Trump ræsir út kjarnorkukafbáta eftir „ögrandi“ ummæli Rússa Erlent Þjóðhátíð í Eyjum: Farþegafjöldi í Herjólfi komi á óvart Innlent Fékk sex milljónum of há laun og neitaði að endurgreiða þau Innlent Fleiri fréttir Þjóðhátíðargestum hleypt inn í Herjólfshöll meðan veðrið gengur yfir Klíndu límmiðum á Ormsson sem versla ekki einu sinni við Rapyd Opnun Samverks á Hellu fagnað „Manneskja sem er komin á þetta plan hlýtur að vera rökþrota“ Þjóðarpúls Gallups: Kristrún og Þorgerður gætu myndað meirihluta án Flokks fólksins „Ég upplifi þetta sem mikinn yfirgang og ofbeldi“ Íbúar við Þjórsá æfir og þrumuveður um Versló Handtekinn með reipi um hálsinn eftir ofsaakstur á flugbraut undir áhrifum fíkniefna Búast við þrumuveðri og vatnavöxtum Ný verðskrá kindakjöts vonbrigði fyrir sauðfjárbændur Sagði foreldrana líklega hafa dottið í aðdraganda andlátsins Fjölskyldufaðir stunginn meðan sonurinn horfði á Fundu engan hvítabjörn Hraunbreiðan þykknar og líkur á framhlaupum aukast „Hann skilar algjörlega auðu í náttúruverndarmálum“ Þjóðhátíð í Eyjum: Farþegafjöldi í Herjólfi komi á óvart Skýrara hvar besta veðrið verður um helgina Vann skemmdir á golfvelli og skildi eftir smokk Trump hækkar tolla á Ísland og viðbúnaður á Þjóðhátíð Þyrlan farin vestur í hvítabjarnareftirlit Fékk sex milljónum of há laun og neitaði að endurgreiða þau Annasamt ár á Bessastöðum: Kóngafólk, keisari, umtöluð undirskrift og brúnir skór Áhrifin af stöðvunarkröfunni óveruleg Mengun gæti borist á Snæfellsnes og Vestfirði Hlutum kastað til í verslun og könnu í bílrúðu Óheppilegt ef fölsk mynd varpar sök á saklausan mann Skiptar skoðanir um umfang og kostnað vegna listaverks Ólafs í Eyjum Sakar sveitastjórann um atvinnuróg og „kæfandi klámhögg“ „Komið nóg af áföllum“ Níu ára og með sitt eigið „Fannars bakarí“ í Njarðvík Sjá meira
Fjallað er um verkefnið á heimasíðu Háskóla Íslands en það var haustið 1682 sem flutningaskipið Höfðaskip fórst í ofsaveðri úti fyrir Langanesi með alla skipsverja innanborðs. Um borð voru einnig íslensk handrit og aðrir dýrgripir. Skipið var á leið til Kaupmannahafnar en einn skipverja, Hannes Þorleifsson, var handritasafnari og var á leið með gripi og handrit til Danakonungs. Hófst í hálfgerðu gríni en varð að alvöru rannsókn Steinunn Kristinsdóttir, prófessor í fornleifafræði við Háskóla Íslands stýrir rannsókninni við leit að skipinu en hún hefur undanfarin ár verið að vinna á Þingeyrum í Húnaþingi við að grafa upp rústir klaustursins sem þar var en þar fór fram mikil handritagerð. Í ljós kom að handritasafnarinn Hannes bjó á Þingeyrum og var á leið með handrit til konungs þegar siglt var af stað frá Höfðaströnd fyrir rúmum 340 árum síðan. „Skipið komst aldrei til Kaupmannahafnar heldur sökk við Langanes. Þetta er sem sagt áður en Árni Magnússon byrjar að safna handritum þannig að það er mjög merkilegt. Og það eru nú margir sem hafa giskað á hvaða handrit eru þarna. En síðan var það nú hálfpartinn í gríni sem ég fór að segja að það væri nú gaman að leita að þessu skipi, að vera ekki að leita þarna á Þingeyrum heldur að leita að þessu skipi,“ útskýrir Steinnunn um aðdraganda þess ráðist var í verkefnið. „Ég talaði við neðansjávarfornleifafræðing og hann benti mér á að þetta væri mjög vel gerlegt.“ Rannsóknum neðansjávar hafi fleygt mjög fram á undanförnum árum og víða í nágrannalöndum skipsflök neðansjáfar verið rannsökuð með góðum árangri. Getur varðveist vel í hafi Skip á borð við það sem sökk hafi yfirleitt siglt meðfram ströndu og hafi sokkið þar en ekki langt á hafi úti. „Það hefur einmitt komið í ljós að svona skip varðveitast mjög vel og lífrænar leifar, eins og skinnhandritin, þetta er svona eins og eins konar saltpækill þannig það getur vel verið að það hafi varðveist,“ segir Steinunn. Verkefnið hefur hlotið styrk til þriggja ára en fyrsta skrefið að sögn Steinunnar er að kortleggja svæðið við Langanes og búið er þegar að merkja inn lítil svæði sem á að skoða nánar. Næsta sumar á að fara með fjölgeislamæla og skoða svæðið frá yfirborði sjávar en þriðja sumarið er síðan stefnt að því að kafa niður að líklegum skipsflökum. „Markmiðið er að reyna að finna flakið og staðsetja það, og finnist það þá held ég að það sé nú bara sögulegur viðburður. Og í framhaldi af því á að taka ákvörðun um hvort það sé þess virði að grafa það upp. Það er væntanlega á kafi í sandi og þara og þess háttar, og skoða það nánar,“ segir Steinunn. Árni Magnússon sjálfur áhugasamur um handritin Auk skinnhandrita er talið að aðrir gripir um borð. „Það er nú líka sagt að það hafi aldrei eins dýr farmur farið niður á hafsbotn frá Íslandi.“ Nokkrir fræðimenn og handritasérfræðingar hafi reynt að giska á það hvaða handrit kunni að leynast í flakinu. Meðal annars er talið að afrit af Sturlungu hafi farið niður með skipinu en móðir Hannesar átti slík afrit. „En þetta eru örugglega miðaldahandrit og meira að segja Árni Magnússon sjálfur velti því mikið fyrir sér hvaða handrit höfðu tapast þarna. En þau eru væntanlega í kistum, þetta var flutt í stórum koffortum, þannig að þau ættu ekki að vera laus. Þannig ef að skipið finnst og það finnast kistur þá væri alveg rík ástæða finnst mér að skoða það nánar,“ segir Steinunn. Hafa þegar fundið líklegt flak Sjálf segist hún vera nokkuð bjartsýn um að það takist að finna skipið. „Það er eitt flak þarna sem að okkur finnst að gæti komið til greina. Þetta var sennilega skúta, tví- eða þrímastra og það er þarna flak með mastri. Þannig að við erum bjartsýn en við vitum ekki. En vandamálið við eins og Langanes og fleiri svæði á Íslandi, Snæfellsnes og fleiri svæði, er að það eru náttúrlega svo mörg flök. Þetta eru eins og skipakirkjugarðar,“ útskýrir Steinunn. Þess vegna sé meðal annars unnið að því að komast betur að því um hvernig nákvæmlega skipið var. „Það eru til ágætar heimildir um það.“ „Við erum mjög spennt og ánægð,“ segir Steinunn sem fagnar því einnig að Landhelgisgæslan hafi sýnt því áhuga að aðstoða við leitina, en gæslan býr yfir ýmiss konar búnaði sem gæti nýst við leitina til viðbótar við tæki og búnað neðansjávarfornleifafræðingsins Ragnars Edvardssonar hjá Rannsóknarsetri Háskóla Íslands á Vestfjörðum. „Kannski finnum við ekki neitt en mér finnst þetta þess virði, að leita að þessu.“
Fornminjar Langanesbyggð Háskólar Landhelgisgæslan Mest lesið Þjóðhátíðargestum hleypt inn í Herjólfshöll meðan veðrið gengur yfir Innlent „Manneskja sem er komin á þetta plan hlýtur að vera rökþrota“ Innlent Klíndu límmiðum á Ormsson sem versla ekki einu sinni við Rapyd Innlent Breyti engu á jörðu niðri að viðurkenna sjálfstæði Palestínu Erlent Fjölskyldufaðir stunginn meðan sonurinn horfði á Innlent Opnun Samverks á Hellu fagnað Innlent Þjóðarpúls Gallups: Kristrún og Þorgerður gætu myndað meirihluta án Flokks fólksins Innlent Trump ræsir út kjarnorkukafbáta eftir „ögrandi“ ummæli Rússa Erlent Þjóðhátíð í Eyjum: Farþegafjöldi í Herjólfi komi á óvart Innlent Fékk sex milljónum of há laun og neitaði að endurgreiða þau Innlent Fleiri fréttir Þjóðhátíðargestum hleypt inn í Herjólfshöll meðan veðrið gengur yfir Klíndu límmiðum á Ormsson sem versla ekki einu sinni við Rapyd Opnun Samverks á Hellu fagnað „Manneskja sem er komin á þetta plan hlýtur að vera rökþrota“ Þjóðarpúls Gallups: Kristrún og Þorgerður gætu myndað meirihluta án Flokks fólksins „Ég upplifi þetta sem mikinn yfirgang og ofbeldi“ Íbúar við Þjórsá æfir og þrumuveður um Versló Handtekinn með reipi um hálsinn eftir ofsaakstur á flugbraut undir áhrifum fíkniefna Búast við þrumuveðri og vatnavöxtum Ný verðskrá kindakjöts vonbrigði fyrir sauðfjárbændur Sagði foreldrana líklega hafa dottið í aðdraganda andlátsins Fjölskyldufaðir stunginn meðan sonurinn horfði á Fundu engan hvítabjörn Hraunbreiðan þykknar og líkur á framhlaupum aukast „Hann skilar algjörlega auðu í náttúruverndarmálum“ Þjóðhátíð í Eyjum: Farþegafjöldi í Herjólfi komi á óvart Skýrara hvar besta veðrið verður um helgina Vann skemmdir á golfvelli og skildi eftir smokk Trump hækkar tolla á Ísland og viðbúnaður á Þjóðhátíð Þyrlan farin vestur í hvítabjarnareftirlit Fékk sex milljónum of há laun og neitaði að endurgreiða þau Annasamt ár á Bessastöðum: Kóngafólk, keisari, umtöluð undirskrift og brúnir skór Áhrifin af stöðvunarkröfunni óveruleg Mengun gæti borist á Snæfellsnes og Vestfirði Hlutum kastað til í verslun og könnu í bílrúðu Óheppilegt ef fölsk mynd varpar sök á saklausan mann Skiptar skoðanir um umfang og kostnað vegna listaverks Ólafs í Eyjum Sakar sveitastjórann um atvinnuróg og „kæfandi klámhögg“ „Komið nóg af áföllum“ Níu ára og með sitt eigið „Fannars bakarí“ í Njarðvík Sjá meira