Sama tóbakið Skúli S. Ólafsson skrifar 14. janúar 2025 13:00 Mér verður oft hugsað til þeirra ára þegar tóbakið var hér allt um kring, reykjarmökkur mætti manni á ólíklegustu stöðum og þótti eðlilegt. Það var talinn dónaskapur og biðja um að rúður væru dregnar niður þótt kófið væri kæfandi inni í bílum. Allt hafði þetta afleiðingar. Banvænir sjúkdómar plöguðu fólk sem ýmist reykti eða eyddi löngum stundum í reykmettuðu umhverfi. Nú horfir vissulega til betri vegar og miklu færri eru ánetjaðir þessum afurðum. Í þessu tilviki hafði fræðslan áhrif þótt framleiðendur hafi veitt kraftmikið viðnám og haldið vörum sínum að neytendum með beinum og óbeinum auglýsingum. Hvað varð um tóbakið? Ég gerði það fyrir forvitnissakir að kanna hvað hefði eiginlega orðið um þessa tóbaksrisa sem á blómaskeiði sínu, menguðu öll mannamót. Þetta var jú gríðarlegur iðnaður og hagsmunirnir óskaplegir. Viti menn, þeir hafa fundið aðra tekjulind og ekki síður ábatasama: ,,Gerðu tóbaksframleiðendur okkur háð ruslfæði?” spyr greinarhöfundur á því virta viðskiptablaði Forbes. Já, þangað hafa þeir beint kröftum sínum. Þeir hafa keypt matvælafyrirtækin stóru. Vísindamenn sem starfa á þeirra vegum umbreyta hráefninu, spilla því með aukaefnum og hafa gert okkur ánetjuð öllu þessu sulli sem þeir setja í matinn okkar. Með klókustu markaðsmenn gera þeir óspillta gróskuna óspennandi, hið óunna og óspillta fær lítinn gaum. Samkvæmt greininni falla vestanhafs tæp 70% allra matvæla í flokk unninna matvara. Og tollurinn er hár í skertum lífsgæðum og mannslífum að því ógleymdu hversu illa sú vinnsla fer með sjálfa náttúruna. Svo er það annað sem einkennir þessa neysluvöru. Stór hluti þeirra matvæla sem hefur verið breytt með þessum hætti er hannaður með það í huga að fólk snæði í einrúmi, meðan það sýslar við eitthvað annað, til dæmis ekur í bíl eða situr við skjáinn. Það er svo önnur hlið á þeim skaða sem hinar unnu matvörur valda. Máltíð Matarvenjur skipta máli. Þær þjóðir sem njóta lengstrar meðalævi eiga það sameiginlegt að fólk gefur sér góðan tíma við að borða. Máltíðin er þá samfélag þar sem einstaklingar á öllum aldri setjast að snæðingi og deila sögum og reynslu hver með öðrum. Ýmis trúarbrögð gera þeirri iðju hátt undir höfði. Þegar höfundar Biblíunnar reyna til að mynda að koma orðum að „himnaríki“ nota þeir gjarnan líkingu að málsverði. Þar setjast kynslóðirnar saman og yfir öllu er hið ákjósanlega jafnvægi og sátt. Þar er hvorki hungur né einsemd. Hjá fyrstu söfnuðum kristinna manna var máltíðin kennd við kærleika (gr. agape) og hún var ómissandi þáttur í helgihaldinu. Fólk kom með mat að heiman og deildi með öðrum. Það bauð fátækum með og að sumra mati liggur þar skýringin á ótrúlegum vexti kristninnar á fyrstu öldum. Þessi helga stund var staðfesting á því að þau væru öll í sama liðinu ef svo má að orði komast. Altarisgangan, sem fer fram í messunni, á rætur að rekja til þessa borðsamfélags. Sama tóbakið Þegar kemur að grósku og náttúrulegum afurðum er ekki úr vegi að víkja að sjálfum aldingarðinum, þeim sem kallaður var Eden og sagt er frá á fyrstu blaðsíðum Biblíunnar. Sú helgisögn lýsir hinu ákjósanlega ástandi með vísan í garð, fullan af litum og lífi. Líf mannsins kann að vera á köflum þrautarganga en sennilega eigum við einhverja hugmynd um það hvernig lífið ætti að vera. Já það er þessi litríki garður. Svo túlkar Biblían það sem er brotið í tilverunni sem brottrekstur úr þessum fagra aldingarði. Maðurinn átti ekki þangað afturkvæmt þótt vitundin um hann blundaði í hugskotinu. Þar mætir okkur önnur vídd kristinnar trúar, nefnilega að því fer fjarri að allt stefni fram til hins betra. Nei, margt er það í veröldinni sem brýtur niður og skaðar. Sú afstaða birtist okkur með ýmsum hætti. Í þessu sambandi má hugleiða það hvernig hreinar afurðir komnar beint úr moldinni verða alltaf minni og minni hluti af þeim matvælum sem við neytum. Þar skortir næringuna, hvort heldur er til líkama eða samfélags. Já, hvað varð um tóbakið? Það er víst allt í kringum okkur. „Já, þetta er allt sama tóbakið“ eins og við segjum stundum! Við ættum að gefa þessu gaum. Reynsla kynslóðanna talar til okkar og sagan sýnir að við getum komið á breytingum ef viljinn er fyrir hendi. Höfundur er prestur í Neskirkju Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Áfengi og tóbak Matur Skúli S. Ólafsson Mest lesið Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson Skoðun Fé án hirðis Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson Skoðun Goðsögnin um UFS-sjóði sem róttækar „woke"- fjárfestingar Már Wolfgang Mixa Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir Skoðun Framtíð Öskjuhlíðar Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Mannúð og hugrekki - gegn stríðsglæpum og þjóðarmorði Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Framtíð menntunar – byggjum á trausti, ekki tortryggni Helga Kristín Kolbeins skrifar Skoðun Fé án hirðis Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson skrifar Skoðun Gæludýr geta dimmu í dagsljós breytt Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson skrifar Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða skrifar Skoðun Icelandic Learning is a Gendered Health Issue Logan Lee Sigurðsson skrifar Skoðun Goðsögnin um UFS-sjóði sem róttækar „woke"- fjárfestingar Már Wolfgang Mixa skrifar Skoðun Framtíð Öskjuhlíðar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Mælt fyrir miklum kjarabótum öryrkja og aldraðra Inga Sæland skrifar Skoðun Mannréttindabrot og stríðsglæpir Rússa í Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Getur Sturlunga snúið aftur? Leifur B. Dagfinnsson skrifar Skoðun Vaka stendur með Menntavísindasviði í verki Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Vorbókaleysingar Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru umdeild skoðun fámenns hóps? Snorri Másson skrifar Skoðun Liðveisla fyrir öll Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar Skoðun Að standa við stóru orðin Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar Skoðun Ég virði þig og þín mörk, virðir þú mig og mín mörk ? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Sjá meira
Mér verður oft hugsað til þeirra ára þegar tóbakið var hér allt um kring, reykjarmökkur mætti manni á ólíklegustu stöðum og þótti eðlilegt. Það var talinn dónaskapur og biðja um að rúður væru dregnar niður þótt kófið væri kæfandi inni í bílum. Allt hafði þetta afleiðingar. Banvænir sjúkdómar plöguðu fólk sem ýmist reykti eða eyddi löngum stundum í reykmettuðu umhverfi. Nú horfir vissulega til betri vegar og miklu færri eru ánetjaðir þessum afurðum. Í þessu tilviki hafði fræðslan áhrif þótt framleiðendur hafi veitt kraftmikið viðnám og haldið vörum sínum að neytendum með beinum og óbeinum auglýsingum. Hvað varð um tóbakið? Ég gerði það fyrir forvitnissakir að kanna hvað hefði eiginlega orðið um þessa tóbaksrisa sem á blómaskeiði sínu, menguðu öll mannamót. Þetta var jú gríðarlegur iðnaður og hagsmunirnir óskaplegir. Viti menn, þeir hafa fundið aðra tekjulind og ekki síður ábatasama: ,,Gerðu tóbaksframleiðendur okkur háð ruslfæði?” spyr greinarhöfundur á því virta viðskiptablaði Forbes. Já, þangað hafa þeir beint kröftum sínum. Þeir hafa keypt matvælafyrirtækin stóru. Vísindamenn sem starfa á þeirra vegum umbreyta hráefninu, spilla því með aukaefnum og hafa gert okkur ánetjuð öllu þessu sulli sem þeir setja í matinn okkar. Með klókustu markaðsmenn gera þeir óspillta gróskuna óspennandi, hið óunna og óspillta fær lítinn gaum. Samkvæmt greininni falla vestanhafs tæp 70% allra matvæla í flokk unninna matvara. Og tollurinn er hár í skertum lífsgæðum og mannslífum að því ógleymdu hversu illa sú vinnsla fer með sjálfa náttúruna. Svo er það annað sem einkennir þessa neysluvöru. Stór hluti þeirra matvæla sem hefur verið breytt með þessum hætti er hannaður með það í huga að fólk snæði í einrúmi, meðan það sýslar við eitthvað annað, til dæmis ekur í bíl eða situr við skjáinn. Það er svo önnur hlið á þeim skaða sem hinar unnu matvörur valda. Máltíð Matarvenjur skipta máli. Þær þjóðir sem njóta lengstrar meðalævi eiga það sameiginlegt að fólk gefur sér góðan tíma við að borða. Máltíðin er þá samfélag þar sem einstaklingar á öllum aldri setjast að snæðingi og deila sögum og reynslu hver með öðrum. Ýmis trúarbrögð gera þeirri iðju hátt undir höfði. Þegar höfundar Biblíunnar reyna til að mynda að koma orðum að „himnaríki“ nota þeir gjarnan líkingu að málsverði. Þar setjast kynslóðirnar saman og yfir öllu er hið ákjósanlega jafnvægi og sátt. Þar er hvorki hungur né einsemd. Hjá fyrstu söfnuðum kristinna manna var máltíðin kennd við kærleika (gr. agape) og hún var ómissandi þáttur í helgihaldinu. Fólk kom með mat að heiman og deildi með öðrum. Það bauð fátækum með og að sumra mati liggur þar skýringin á ótrúlegum vexti kristninnar á fyrstu öldum. Þessi helga stund var staðfesting á því að þau væru öll í sama liðinu ef svo má að orði komast. Altarisgangan, sem fer fram í messunni, á rætur að rekja til þessa borðsamfélags. Sama tóbakið Þegar kemur að grósku og náttúrulegum afurðum er ekki úr vegi að víkja að sjálfum aldingarðinum, þeim sem kallaður var Eden og sagt er frá á fyrstu blaðsíðum Biblíunnar. Sú helgisögn lýsir hinu ákjósanlega ástandi með vísan í garð, fullan af litum og lífi. Líf mannsins kann að vera á köflum þrautarganga en sennilega eigum við einhverja hugmynd um það hvernig lífið ætti að vera. Já það er þessi litríki garður. Svo túlkar Biblían það sem er brotið í tilverunni sem brottrekstur úr þessum fagra aldingarði. Maðurinn átti ekki þangað afturkvæmt þótt vitundin um hann blundaði í hugskotinu. Þar mætir okkur önnur vídd kristinnar trúar, nefnilega að því fer fjarri að allt stefni fram til hins betra. Nei, margt er það í veröldinni sem brýtur niður og skaðar. Sú afstaða birtist okkur með ýmsum hætti. Í þessu sambandi má hugleiða það hvernig hreinar afurðir komnar beint úr moldinni verða alltaf minni og minni hluti af þeim matvælum sem við neytum. Þar skortir næringuna, hvort heldur er til líkama eða samfélags. Já, hvað varð um tóbakið? Það er víst allt í kringum okkur. „Já, þetta er allt sama tóbakið“ eins og við segjum stundum! Við ættum að gefa þessu gaum. Reynsla kynslóðanna talar til okkar og sagan sýnir að við getum komið á breytingum ef viljinn er fyrir hendi. Höfundur er prestur í Neskirkju
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar
Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar
Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar
Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar
Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun