Jöklar á hverfanda hveli - Ákall um aðgerðir til þess að takmarka hlýnun Guðfinna Aðalgeirsdóttir, Hrafnhildur Hannesdóttir og Tinna Þórarinsdóttir skrifa 20. mars 2025 09:33 Alls staðar í heiminum bera jöklar þess merki að loftslag er að hlýna vegna athafna mannkyns. Mælingar á magni koltvísýrings í lofti hafa verið gerðar á Mauna Loa á Hawaii síðan 1958 og á Stórhöfða í Vestmannaeyjum frá árinu 1992 og eykst styrkur hans jafnt og þétt. Gildin sem nú mælast eru þau hæstu í að minnsta kosti tvær milljónir ára. Yfirstandandi loftslagsbreytingar eru fordæmalausar og ískjarnarannsóknir á ísbreiðum Suðurskautslandsins og Grænlands sýna það vel. Rýrnun jökla á Íslandi með því mesta sem þekkist Á síðustu áratugum hefur hert á rýrnun jökla um allan heim en mismikið eftir svæðum og er rýrnun jökla á Íslandi með því mesta sem þekkist. Frá aldamótunum 1900 hafa jöklar á Íslandi minnkað um 20% að flatarmáli og nú eru tugir lítilla jökla horfnir. Tæplega helmingur rýrnunarinnar hefur átt sér stað frá aldamótunum 2000. Mælingar á íslensku jöklunum gefa til kynna að þeir hafi rýrnað að meðaltali um 8,3 milljarða tonna á ári frá síðustu aldamótum. Það samsvarar því að þeir hafi þynnst sem nemur um einum metra að meðaltali á ári. Jöklar utan stóru ísbreiðanna á heimskautunum rýrnuðu um 6500 milljarða tonna af ís á árunum 2000 til 2023 sem leiddi til 18 mm hækkunar á sjávarborði heimshafanna. Ef fram heldur sem horfir munu margir jöklar hverfa fyrir lok 21. aldar. Afleiðingar hörfandi jökla Við hörfun jökla stækka jökullón og ný myndast, ár skipta um farvegi og rennsli vatnsfalla breytist, landris eykst í nágrenni jökla, fjallshlíðar verða óstöðugar og hætta á skriðuföllum og aurskriðum eykst. Þessar umhverfisbreytingar hafa áhrif á uppbyggingu innviða og skipulag til framtíðar. Af þessum sökum er nauðsynlegt að fylgjast vel með breytingum á jöklunum og náttúruvá sem kann að skapast, ekki síst vegna þess að jöklarnir og svæðin næst þeim eru vinsælir ferðamannastaðir. Sömuleiðis er orkubúskapur landsins mjög háður afrennsli frá jöklum og mun rýrnun jöklanna hafa veruleg áhrif á vatnsaflsframleiðslu til lengri tíma litið. Á næstu áratugum má búast við auknu afrennsli af þessum sökum sem síðar mun fara minnkandi eftir því sem jöklarnir minnka. Nú er tími til þess að bregðast við Framtíð jökla landsins er mjög háð þróun loftslags og sjávarhita umhverfis Ísland. Útreikningar byggðir á sviðsmyndum um loftslagsbreytingar benda til þess að takist að takmarka hlýnun á 21. öld við 2°C muni rýrnun íslenskra jökla til loka aldarinnar þó verða umtalsverð eða á bilinu 40−50%. Ef hlýnunin verður meiri, verður enn minna eftir af jöklum landsins við lok aldarinnar. Með því að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda og styðja við alþjóðlegar aðgerðir verður hægt að takmarka hlýnun og á sama tíma draga úr massatapi jökla í heiminum. Sameinuðu þjóðirnar hafa helgað árið 2025 jöklum á hverfanda hveli, og ákveðið að 21. mars ár hvert verði héðan í frá sérstakur alþjóðadagur jökla. Alþjóðaárið verður nýtt til þess að vekja athygli á mikilvægi jökla, snævar og íss í vatnafræðilegu og veðurfarslegu samhengi og ekki síður efnahagslegu, samfélagslegu og umhverfislegu tilliti. Að þessu sinni er alþjóðlegur dagur vatns (22. mars) einnig tileinkaður jöklum og varðveislu þeirra. Fyrsti alþjóðadagur jökla Í tilefni þessara alþjóðadaga, jökla og vatns verða haldnir þrír viðburðir föstudaginn 21. mars. Í Grósku verður fundur kl. 10:00 í samstarfi Landsvirkjunar, Jöklarannsóknafélags Íslands og Jarðvísindastofnunar Háskólans sem ber heitið „Jöklar, orka og vísindi“. Eftir hádegið kl. 14:00 verður haldinn viðburður í Veröld – húsi Vigdísar, þar sem flutt verða nokkur erindi um jökla og jöklabreytingar og tilkynnt verður um vinningshafa í samkeppni barna og ungmenna um verk tengd jöklum. Að fundinum standa Jöklarannsóknafélags Íslands, Veðurstofa Íslands, Jarðvísindastofnun Háskólans, Náttúrufræðistofnun, Félag Sameinuðu þjóðanna á Íslandi, Sjálfbærnistofnun Háskóla Íslands, Vatnajökulsþjóðgarður, Náttúruminjasafn Íslands og Íslenska vatnafræðinefndin. Í beinu framhaldi af fundinum í Veröld verður opnuð kl. 15:30 sýningin „Kynslóðir jökla“ í Loftskeytastöðinni við Suðurgötu. Verið öll velkomin. Guðfinna Aðalgeirsdóttir, prófessor við Jarðvísindadeild Háskólans og stjórnarmaður í Jöklarannsóknafélagi Íslands. Hrafnhildur Hannesdóttir, sérfræðingur á Veðurstofu Íslands og varaformaður Jöklarannsóknafélags Íslands. Tinna Þórarinsdóttir, deildarstjóri á Veðurstofu Íslands, f.h. Íslensku vatnafræðinefndarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jöklar á Íslandi Loftslagsmál Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Sjá meira
Alls staðar í heiminum bera jöklar þess merki að loftslag er að hlýna vegna athafna mannkyns. Mælingar á magni koltvísýrings í lofti hafa verið gerðar á Mauna Loa á Hawaii síðan 1958 og á Stórhöfða í Vestmannaeyjum frá árinu 1992 og eykst styrkur hans jafnt og þétt. Gildin sem nú mælast eru þau hæstu í að minnsta kosti tvær milljónir ára. Yfirstandandi loftslagsbreytingar eru fordæmalausar og ískjarnarannsóknir á ísbreiðum Suðurskautslandsins og Grænlands sýna það vel. Rýrnun jökla á Íslandi með því mesta sem þekkist Á síðustu áratugum hefur hert á rýrnun jökla um allan heim en mismikið eftir svæðum og er rýrnun jökla á Íslandi með því mesta sem þekkist. Frá aldamótunum 1900 hafa jöklar á Íslandi minnkað um 20% að flatarmáli og nú eru tugir lítilla jökla horfnir. Tæplega helmingur rýrnunarinnar hefur átt sér stað frá aldamótunum 2000. Mælingar á íslensku jöklunum gefa til kynna að þeir hafi rýrnað að meðaltali um 8,3 milljarða tonna á ári frá síðustu aldamótum. Það samsvarar því að þeir hafi þynnst sem nemur um einum metra að meðaltali á ári. Jöklar utan stóru ísbreiðanna á heimskautunum rýrnuðu um 6500 milljarða tonna af ís á árunum 2000 til 2023 sem leiddi til 18 mm hækkunar á sjávarborði heimshafanna. Ef fram heldur sem horfir munu margir jöklar hverfa fyrir lok 21. aldar. Afleiðingar hörfandi jökla Við hörfun jökla stækka jökullón og ný myndast, ár skipta um farvegi og rennsli vatnsfalla breytist, landris eykst í nágrenni jökla, fjallshlíðar verða óstöðugar og hætta á skriðuföllum og aurskriðum eykst. Þessar umhverfisbreytingar hafa áhrif á uppbyggingu innviða og skipulag til framtíðar. Af þessum sökum er nauðsynlegt að fylgjast vel með breytingum á jöklunum og náttúruvá sem kann að skapast, ekki síst vegna þess að jöklarnir og svæðin næst þeim eru vinsælir ferðamannastaðir. Sömuleiðis er orkubúskapur landsins mjög háður afrennsli frá jöklum og mun rýrnun jöklanna hafa veruleg áhrif á vatnsaflsframleiðslu til lengri tíma litið. Á næstu áratugum má búast við auknu afrennsli af þessum sökum sem síðar mun fara minnkandi eftir því sem jöklarnir minnka. Nú er tími til þess að bregðast við Framtíð jökla landsins er mjög háð þróun loftslags og sjávarhita umhverfis Ísland. Útreikningar byggðir á sviðsmyndum um loftslagsbreytingar benda til þess að takist að takmarka hlýnun á 21. öld við 2°C muni rýrnun íslenskra jökla til loka aldarinnar þó verða umtalsverð eða á bilinu 40−50%. Ef hlýnunin verður meiri, verður enn minna eftir af jöklum landsins við lok aldarinnar. Með því að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda og styðja við alþjóðlegar aðgerðir verður hægt að takmarka hlýnun og á sama tíma draga úr massatapi jökla í heiminum. Sameinuðu þjóðirnar hafa helgað árið 2025 jöklum á hverfanda hveli, og ákveðið að 21. mars ár hvert verði héðan í frá sérstakur alþjóðadagur jökla. Alþjóðaárið verður nýtt til þess að vekja athygli á mikilvægi jökla, snævar og íss í vatnafræðilegu og veðurfarslegu samhengi og ekki síður efnahagslegu, samfélagslegu og umhverfislegu tilliti. Að þessu sinni er alþjóðlegur dagur vatns (22. mars) einnig tileinkaður jöklum og varðveislu þeirra. Fyrsti alþjóðadagur jökla Í tilefni þessara alþjóðadaga, jökla og vatns verða haldnir þrír viðburðir föstudaginn 21. mars. Í Grósku verður fundur kl. 10:00 í samstarfi Landsvirkjunar, Jöklarannsóknafélags Íslands og Jarðvísindastofnunar Háskólans sem ber heitið „Jöklar, orka og vísindi“. Eftir hádegið kl. 14:00 verður haldinn viðburður í Veröld – húsi Vigdísar, þar sem flutt verða nokkur erindi um jökla og jöklabreytingar og tilkynnt verður um vinningshafa í samkeppni barna og ungmenna um verk tengd jöklum. Að fundinum standa Jöklarannsóknafélags Íslands, Veðurstofa Íslands, Jarðvísindastofnun Háskólans, Náttúrufræðistofnun, Félag Sameinuðu þjóðanna á Íslandi, Sjálfbærnistofnun Háskóla Íslands, Vatnajökulsþjóðgarður, Náttúruminjasafn Íslands og Íslenska vatnafræðinefndin. Í beinu framhaldi af fundinum í Veröld verður opnuð kl. 15:30 sýningin „Kynslóðir jökla“ í Loftskeytastöðinni við Suðurgötu. Verið öll velkomin. Guðfinna Aðalgeirsdóttir, prófessor við Jarðvísindadeild Háskólans og stjórnarmaður í Jöklarannsóknafélagi Íslands. Hrafnhildur Hannesdóttir, sérfræðingur á Veðurstofu Íslands og varaformaður Jöklarannsóknafélags Íslands. Tinna Þórarinsdóttir, deildarstjóri á Veðurstofu Íslands, f.h. Íslensku vatnafræðinefndarinnar.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun