Uppgötvun íslenskra vísindamanna gæti bætt viðbrögð við náttúruvá Jón Þór Stefánsson skrifar 25. apríl 2025 10:26 Með ljósleiðaraaðferðinni er hægt að skoða hreyfingarnar í hærri tímaupplausn og mæla minni hreyfingar en áður. Vísir/Vilhelm Íslenskt vísindafólk og erlent samstarfsfólk hefur sýnt fram á hvernig hægt er að nota lágtíðnimerki í venjulegum ljósleiðarakapli til að kortleggja kvikuhreyfingar í jarðskorpunni á Reykjanesi. Þetta er niðurstaða úr nýrri rannsókn sem birtist í vísindatímaritinu Science, en uppgötvunin er sögð vera mikilvæg fyrir viðbrögð við náttúruvá. „Um er að ræða venjulegan kapal sem er samskonar þeim sem flytur internetið inn á íslensk heimili,“ segir í tilkynningu frá Háskóla Íslands. Þar kemur fram að með þessari ljósleiðaraaðferð sé hægt að skoða hreyfingarnar í hærri tímaupplausn og mæla minni hreyfingar en áður hafi verið hægt með aðferðum eins og GPS og svokölluðum gervihnattabylgjuvíxlmyndum, eða InSAR. Þetta sé í fyrsta skipti sem lágtíðnimerki af þessum toga finnist á hefðbundnum ljósleiðara í tengslum við eldvirkni í heiminum. Merkin í ljóðsleiðaranum hafi nýst til að mæla aðlögun, sambærilegt því sem þekkist með GPS-tækni eða með myndum úr gervihnöttum. „Ljósleiðarinn hefur meiri næmni en til dæmis GPS mælingarnar. Kvikuinnskot sem áður voru ekki greinileg í mæligögnum koma nú glögglega fram auk þess sem rauntímaupplausn gerir okkur kleift að fylgjast með myndun kvikuganga nánast jafnskjótt og hún á sér stað,“ er haft eftir Elíasi Rafni Heimissyni, sérfræðingi við Jarðvísindastofnun Háskóla Íslands, en hann er einn af höfundum greinarinnar. Hamfarirnar í Grindavík skoðaðar Fram kemur að þegar horft sé til hamfaranna við Grindavík hafi þessi nýja aðferð gefið skýrari mynd af kvikugöngum undir Svartsengi og atburðarásinni eftir atburðinn í nóvember 2023 sem leiddi til sprunguhreyfinga í Grindavík. Niðurstaða rannsóknarinnar, að sögn Elíasar, er sú að sá viðburður hafi að hluta ákveðið spennusvið svæðisins og mótað síðari innskot. Hann segir að á síðustu árum hafi ljósleiðarar, sem eru notaðir í svokallaðri DAS‑tækni, verið það heitasta í jarðskjálftafræði. „Þetta er meðal annars vegna þess að það er hægt að breyta um hundrað kílómetrum af ljósleiðara í um tíu þúsund jarðskjálftamæla sem nema hvernig kapallinn þenst út eða dregst saman. Enn er þó margt sem menn reyna að skilja varðandi þessi gögn, hvernig á að túlka þau og nota í hefðbundnum aðferðum jarðskjálftafræðinnar, til dæmis við að staðsetja jarðskjálfta,“ segir Elías. Nýja aðferðin er sögð hafa gefið skýrari mynd af kvikugöngum undir Svartsengi og atburðarásinni eftir atburðinn í nóvember 2023 Vísir/Vilhelm Hópur frá Caltech-háskólanum í Bandaríkjunum hafi ásamt Theódóri Gunnarssyni, starfsmanni Google á Íslandi, komið fyrir svokölluðu interrogator‑tæki til að breyta einum slíkum ljósleiðarakapli í skjálftamæli. Sá kapall liggur meðfram Suðurstrandarveginum í gegnum Grindavík. „Það kom í ljós að kapallinn greindi ekki aðeins hefðbundin hátíðnimerki jarðskjálfta heldur líka lágtíðnimerki sem í fyrstu var ekki auðvelt að skilja eða vita hvort væru raunveruleg. Í samstarfi við Caltech bjuggum við til fyrsta líkanið sem sýndi að merkin mætti útskýra sem aflögun vegna myndunar kvikugangs, og þannig þróaðist verkefnið áfram. Núna er þetta merki notað hjá Veðurstofunni til að spá fyrir um gos, þar sem kapallinn sér kvikuganginn fyrr en önnur mælitæki og hjálpar til við að greina á milli einfaldrar skjálftahrinu og hrinu sem stafar af kvikugangi sem er að myndast og gæti náð yfirborðinu.“ Mikilvæg uppgötvun vegna viðbragða við náttúruvá Í tilkynningu háskólans segir að ekki þurfi að fjölyrða um hversu miklvæg þessi uppgötvun sé varðandi hugsanleg viðbrögð við náttúruvá. Vala Hjörleifsdóttir dósent við verkfræðideild HR, hafi unnið að þróun hagnýtingar þessarra mælinga til eldgosaviðvarana. Í greininni komi fram að lágtíðniniðurstöður úr ljósleiðaramælingunum hafi sýnt níu kvikuinnskot og sex þeirra hafi leitt af sér sprungugos. Elías segir að aflögunarlíkönin sem hagnýti sér lágtíðnimerkin sýni í raun nákvæma myndun innskota þar sem rúmmálsaukning er hæst 15 til 22 mínútum fyrir byrjun hvers goss. „Niðurstöðurnar sýna möguleikann á að nota ljósleiðara sem þétt net aflögunarmæla og þannig fá í nærri rauntíma myndir af aflögunarferlum undir yfirborði jarðar, í hærri upplausn en áður. Á eldvirkum svæðum getur lágtíðnimerki boðið upp á nýja innsýn í þróun kvikuferla, bætt spár fyrir um eldgos og um leið bætt áhættumat,“ segir Elías. Vísindi Eldgos og jarðhræringar Eldgos á Reykjanesskaga Háskólar Mest lesið Óku á yfir 60 og missa ökuréttindin Innlent Hreinsanir hafnar í Íran Erlent Twitter-morðinginn tekinn af lífi Erlent Málið týndist í kerfinu og reyndist á endanum fyrnt Innlent Steini frá Straumnesi látinn Innlent Stjúpsonur norska krónprinsins grunaður um nauðganir Erlent Sagði Sean Combs ekki virða svarið „Nei“ Erlent Standa saman gegn „óskiljanlegri“ ósk Vegagerðarinnar Innlent Ákærð fyrir að frelsissvipta dreng eftir dyraat Innlent Svona verða bílastæðagjöldin hjá Háskóla Íslands Innlent Fleiri fréttir Málið rannsakað sem tilraun til manndráps Telja Múmínlundinn klárt brot á höfundarétti Glænýr leikskóli í Mosfellsbæ heitir Sumarhús Verðbólguvonbrigði, hraðakstur og kokkur með keppnisskap Málið týndist í kerfinu og reyndist á endanum fyrnt Segulómtækið enn óvirkt og beðið eftir þúsund lítrum af helíni „Allar kannanir eru með einhverja óvissu“ Steini frá Straumnesi látinn Áfram frestað meðan formenn funda Birgir Ármannsson kominn með málflutningsréttindi Þingmenn ekki svo heppnir að fá tvöföld laun Standa saman gegn „óskiljanlegri“ ósk Vegagerðarinnar Helgi leiðir nefnd um atvinnumál í Norðurþingi Nú má heita Kareem Link Baggio og Anóra Vava Star Kerfið bilaði og atkvæði greidd upp á gamla mátann Ánægja með gjaldfrjálsar skólamáltíðir en fjármögnunin áskorun Verðbólga eykst og Alþingi í óvissu Gerðu úttekt á skrifstofu Ríkissáttasemjara Stærsti árgangur sögunnar fer í framhaldsskóla: „Það verður þétt setið í skólastofunni“ Flakk á fylginu og brunamótamatið vanáætlað Lögregla varar við „Nígeríubréfum“ og öðrum netglæpum Veita engar upplýsingar um tilboðið í Háholt Nýju tilboði í Háholt svarað með gagntilboði Tilkynningum til barnaverndar fjölgaði um tíu prósent árið 2024 Tveir skjálftar úti á Reykjaneshrygg Innbrot á veitingastað og grunur um íkveikju í bifreið Veik stofnun skaði fjárhag ríkissjóðs Barnasáttmálinn verið þverbrotinn í barnvænu sveitarfélagi Þorgerður niðurlægi konur með því að kalla Trump heillandi „Menn eru alla vega að vinna með sömu tölu“ Sjá meira
Þetta er niðurstaða úr nýrri rannsókn sem birtist í vísindatímaritinu Science, en uppgötvunin er sögð vera mikilvæg fyrir viðbrögð við náttúruvá. „Um er að ræða venjulegan kapal sem er samskonar þeim sem flytur internetið inn á íslensk heimili,“ segir í tilkynningu frá Háskóla Íslands. Þar kemur fram að með þessari ljósleiðaraaðferð sé hægt að skoða hreyfingarnar í hærri tímaupplausn og mæla minni hreyfingar en áður hafi verið hægt með aðferðum eins og GPS og svokölluðum gervihnattabylgjuvíxlmyndum, eða InSAR. Þetta sé í fyrsta skipti sem lágtíðnimerki af þessum toga finnist á hefðbundnum ljósleiðara í tengslum við eldvirkni í heiminum. Merkin í ljóðsleiðaranum hafi nýst til að mæla aðlögun, sambærilegt því sem þekkist með GPS-tækni eða með myndum úr gervihnöttum. „Ljósleiðarinn hefur meiri næmni en til dæmis GPS mælingarnar. Kvikuinnskot sem áður voru ekki greinileg í mæligögnum koma nú glögglega fram auk þess sem rauntímaupplausn gerir okkur kleift að fylgjast með myndun kvikuganga nánast jafnskjótt og hún á sér stað,“ er haft eftir Elíasi Rafni Heimissyni, sérfræðingi við Jarðvísindastofnun Háskóla Íslands, en hann er einn af höfundum greinarinnar. Hamfarirnar í Grindavík skoðaðar Fram kemur að þegar horft sé til hamfaranna við Grindavík hafi þessi nýja aðferð gefið skýrari mynd af kvikugöngum undir Svartsengi og atburðarásinni eftir atburðinn í nóvember 2023 sem leiddi til sprunguhreyfinga í Grindavík. Niðurstaða rannsóknarinnar, að sögn Elíasar, er sú að sá viðburður hafi að hluta ákveðið spennusvið svæðisins og mótað síðari innskot. Hann segir að á síðustu árum hafi ljósleiðarar, sem eru notaðir í svokallaðri DAS‑tækni, verið það heitasta í jarðskjálftafræði. „Þetta er meðal annars vegna þess að það er hægt að breyta um hundrað kílómetrum af ljósleiðara í um tíu þúsund jarðskjálftamæla sem nema hvernig kapallinn þenst út eða dregst saman. Enn er þó margt sem menn reyna að skilja varðandi þessi gögn, hvernig á að túlka þau og nota í hefðbundnum aðferðum jarðskjálftafræðinnar, til dæmis við að staðsetja jarðskjálfta,“ segir Elías. Nýja aðferðin er sögð hafa gefið skýrari mynd af kvikugöngum undir Svartsengi og atburðarásinni eftir atburðinn í nóvember 2023 Vísir/Vilhelm Hópur frá Caltech-háskólanum í Bandaríkjunum hafi ásamt Theódóri Gunnarssyni, starfsmanni Google á Íslandi, komið fyrir svokölluðu interrogator‑tæki til að breyta einum slíkum ljósleiðarakapli í skjálftamæli. Sá kapall liggur meðfram Suðurstrandarveginum í gegnum Grindavík. „Það kom í ljós að kapallinn greindi ekki aðeins hefðbundin hátíðnimerki jarðskjálfta heldur líka lágtíðnimerki sem í fyrstu var ekki auðvelt að skilja eða vita hvort væru raunveruleg. Í samstarfi við Caltech bjuggum við til fyrsta líkanið sem sýndi að merkin mætti útskýra sem aflögun vegna myndunar kvikugangs, og þannig þróaðist verkefnið áfram. Núna er þetta merki notað hjá Veðurstofunni til að spá fyrir um gos, þar sem kapallinn sér kvikuganginn fyrr en önnur mælitæki og hjálpar til við að greina á milli einfaldrar skjálftahrinu og hrinu sem stafar af kvikugangi sem er að myndast og gæti náð yfirborðinu.“ Mikilvæg uppgötvun vegna viðbragða við náttúruvá Í tilkynningu háskólans segir að ekki þurfi að fjölyrða um hversu miklvæg þessi uppgötvun sé varðandi hugsanleg viðbrögð við náttúruvá. Vala Hjörleifsdóttir dósent við verkfræðideild HR, hafi unnið að þróun hagnýtingar þessarra mælinga til eldgosaviðvarana. Í greininni komi fram að lágtíðniniðurstöður úr ljósleiðaramælingunum hafi sýnt níu kvikuinnskot og sex þeirra hafi leitt af sér sprungugos. Elías segir að aflögunarlíkönin sem hagnýti sér lágtíðnimerkin sýni í raun nákvæma myndun innskota þar sem rúmmálsaukning er hæst 15 til 22 mínútum fyrir byrjun hvers goss. „Niðurstöðurnar sýna möguleikann á að nota ljósleiðara sem þétt net aflögunarmæla og þannig fá í nærri rauntíma myndir af aflögunarferlum undir yfirborði jarðar, í hærri upplausn en áður. Á eldvirkum svæðum getur lágtíðnimerki boðið upp á nýja innsýn í þróun kvikuferla, bætt spár fyrir um eldgos og um leið bætt áhættumat,“ segir Elías.
Vísindi Eldgos og jarðhræringar Eldgos á Reykjanesskaga Háskólar Mest lesið Óku á yfir 60 og missa ökuréttindin Innlent Hreinsanir hafnar í Íran Erlent Twitter-morðinginn tekinn af lífi Erlent Málið týndist í kerfinu og reyndist á endanum fyrnt Innlent Steini frá Straumnesi látinn Innlent Stjúpsonur norska krónprinsins grunaður um nauðganir Erlent Sagði Sean Combs ekki virða svarið „Nei“ Erlent Standa saman gegn „óskiljanlegri“ ósk Vegagerðarinnar Innlent Ákærð fyrir að frelsissvipta dreng eftir dyraat Innlent Svona verða bílastæðagjöldin hjá Háskóla Íslands Innlent Fleiri fréttir Málið rannsakað sem tilraun til manndráps Telja Múmínlundinn klárt brot á höfundarétti Glænýr leikskóli í Mosfellsbæ heitir Sumarhús Verðbólguvonbrigði, hraðakstur og kokkur með keppnisskap Málið týndist í kerfinu og reyndist á endanum fyrnt Segulómtækið enn óvirkt og beðið eftir þúsund lítrum af helíni „Allar kannanir eru með einhverja óvissu“ Steini frá Straumnesi látinn Áfram frestað meðan formenn funda Birgir Ármannsson kominn með málflutningsréttindi Þingmenn ekki svo heppnir að fá tvöföld laun Standa saman gegn „óskiljanlegri“ ósk Vegagerðarinnar Helgi leiðir nefnd um atvinnumál í Norðurþingi Nú má heita Kareem Link Baggio og Anóra Vava Star Kerfið bilaði og atkvæði greidd upp á gamla mátann Ánægja með gjaldfrjálsar skólamáltíðir en fjármögnunin áskorun Verðbólga eykst og Alþingi í óvissu Gerðu úttekt á skrifstofu Ríkissáttasemjara Stærsti árgangur sögunnar fer í framhaldsskóla: „Það verður þétt setið í skólastofunni“ Flakk á fylginu og brunamótamatið vanáætlað Lögregla varar við „Nígeríubréfum“ og öðrum netglæpum Veita engar upplýsingar um tilboðið í Háholt Nýju tilboði í Háholt svarað með gagntilboði Tilkynningum til barnaverndar fjölgaði um tíu prósent árið 2024 Tveir skjálftar úti á Reykjaneshrygg Innbrot á veitingastað og grunur um íkveikju í bifreið Veik stofnun skaði fjárhag ríkissjóðs Barnasáttmálinn verið þverbrotinn í barnvænu sveitarfélagi Þorgerður niðurlægi konur með því að kalla Trump heillandi „Menn eru alla vega að vinna með sömu tölu“ Sjá meira