Þegar rafmagn hættir að vera sjálfsagður hlutur Árni B. Möller skrifar 5. maí 2025 08:32 Staða raforkukerfisins á Íslandi hefur sjaldan verið jafn viðkvæm og nú. Samkvæmt nýrri greiningu Landsnets, Kerfisjöfnuður 2025, blasir við okkur sú þróun að orkuskortur verði ekki lengur fræðilegt vandamál í spálíkönum heldur raunveruleg áskorun sem gæti haft áhrif á alla notendur kerfisins. Aukinn þrýstingur á framleiðslugetu, háálagstímabil að vetri til og flöskuhálsar í flutningskerfinu eru meðal þeirra þátta sem gera það að verkum að afhendingaröryggi er nú ógnað, sérstaklega ef áfram dregst að ráðast í brýnar framkvæmdir. Áhrif og afleiðingar rekstrartruflana í raforkukerfinu eru ólík eftir landshlutum þar sem íbúar á suðvesturhorninu verða sjaldnast varir við vandann á meðan íbúar á landsbyggðinni verða frekar fyrir rafmagnsleysi og mögulegu eignatjóni. Árið 2026 er metið að líkur á orkuskorti verði 14% ef ekkert verður að gert. Árið 2029 gæti sú tala orðið allt að 70%. Á bak við þessar tölur býr flókin mynd: aukin eftirspurn vegna orkuskipta og atvinnuuppbyggingar hefur ekki fengið viðeigandi mótvægi í nýrri orkuvinnslu eða styrkingu flutningskerfisins. Þurr vatnsár auka svo enn á hættuna, þar sem rýrnandi innrennsli í miðlunarlón veldur minni orkuvinnslu og eykur líkur á skerðingum, sérstaklega að hávetri. Orkuöryggi snýst þó ekki aðeins um magn orkunnar heldur líka getu kerfisins til að afhenda afl þegar mest á reynir. Flutningskerfið er víða keyrt við þolmörk sín, og þegar hætt er við bilunum eða truflunum getur reynst erfitt að flytja raforku milli landshluta. Flöskuhálsar á borð við snið IIIb milli Suður- og Norðurlands hamla bæði nýrri orkuvinnslu og öruggri orkuafhendingu. Í sumum sviðsmyndum reiknast uppsafnaður orkuskortur yfir tímabilið 2025–2029 í tugum eða hundruðum gígavattstunda, með verulegum áhrifum á notendur. Greining Landsnets sýnir að með markvissri og samstilltri uppbyggingu, bæði í flutningskerfi og nýjum virkjunum, má draga verulega úr þessum áhættum. Meðal framkvæmda sem geta skipt sköpum eru Blöndulína 3, Holtavörðuheiðarlínur og stækkun virkjana á borð við Sigöldu og Hrauneyjafoss. Þær framkvæmdir sem eru þegar á framkvæmdaáætlun næstu ára munu vissulega bæta ástandið, en á sama tíma kemur skýrt fram að þær duga ekki einar og sér til að tryggja viðunandi afhendingargetu þegar horft er til heildarkerfisins. Sveigjanleiki og framtíðarstefna Í umræðunni um lausnir gleymist oft að orkuöryggi byggist ekki eingöngu á nýrri framleiðslu eða flutningslínum. Hegðun notenda og virkni raforkumarkaðar skipta einnig máli. Greiningar sýna að sveigjanleg notkun getur gegnt lykilhlutverki við að jafna álag og bregðast við skammtímafrávikum. Með því að stórir notendur aðlagi orkunotkun sína á háálagstímum má forgangsraða rafmagni þar sem þörfin er mest – og þannig styrkja kerfið án þess að ráðast tafarlaust í gríðarlega fjárfestingu. Stóra myndin er þó sú að kerfið okkar þarf á róttækri endurnýjun og framtíðarhugsun að halda. Innleiðing breytilegra orkugjafa eins og vindorku kallar á nýja nálgun í rekstri kerfisins og fjárfestingar í sveigjanleika, orkugeymslum og tæknilegum lausnum sem stuðla að auknu öryggi. Það er ekki raunhæft að fresta orkuskiptum á meðan beðið er eftir öllum svörum um einstaka virkjanakosti. Því er brýnt að markviss stefna um innleiðingu vindorku verði mótuð samhliða styrkingu flutningskerfisins og þróun raforkumarkaðarins. Innviðir og lærdómur frá nágrönnum Atburðir utan landsteinanna sýna að stöðugleiki raforkukerfa er ekki sjálfgefinn, jafnvel í þróuðum ríkjum. Þann 28. apríl 2025 urðu víðtækar truflanir á Íberíuskaga þegar um 15 gígavött (um sexföld heildaraflgeta íslenska kerfisins) af raforkuframleiðslu hurfu úr spænska raforkukerfinu á aðeins fimm sekúndum. Þetta leiddi til hruns á kerfinu, sem hafði áhrif á Spán og Portúgal, þar sem fjöldi svæða missti rafmagn í lengri tíma. Atvikið varðaði meðal annars flugstöðvar, samgöngur og fjarskiptakerfi, og minnti rækilega á hversu viðkvæm jafnvel háþróuð raforkukerfi geta verið þegar sveiflur eru miklar og innviðir ekki í stakk búnir til að mæta þeim. Orkuöryggi verður að skoða sem hluta af þjóðaröryggi. Ekki aðeins vegna þess að það tryggir heimilum og fyrirtækjum stöðugt rafmagn, heldur einnig vegna þess að það styður við nýsköpun, byggðaþróun og orkuskipti sem eru hornsteinn í sjálfbærri framtíð Íslands. Aðgerðarleysi eða seinkun í innviðauppbyggingu getur haft langtímaafleiðingar á samkeppnishæfni þjóðarinnar og möguleika til atvinnusköpunar. Samstaða þarf að ríkja um að hraða leyfisferlum, bæta samráð við hagaðila og forgangsraða framkvæmdum sem skipta meginmáli fyrir kerfisöryggi og afhendingargetu. Umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið vinnur nú um þessar mundir í samstarfi við Landsnet og Orkustofnun að því að skilgreina viðmið orkuöryggis, mögulegar aðgerðir til að mæta neyðarástandi og ábyrgðarskiptingu aðila raforkukerfisins í slíku ástandi. Skýrslurnar Kerfisjöfnuður 2025 og Kerfisáætlun 2025–2034 veita mikilvæga innsýn í þessar áskoranir og mögulegar lausnir. Þær eru aðgengilegar á heimasíðu Landsnets, www.landsnet.is, og eru mikilvægar lestrar fyrir alla sem vilja taka upplýsta afstöðu til orkuöryggis Íslands í breyttum heimi. Höfundur er raforkuverkfræðingur og sérfræðingur í þróun flutningskerfis raforku hjá Landsneti. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orkumál Mest lesið Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Sjá meira
Staða raforkukerfisins á Íslandi hefur sjaldan verið jafn viðkvæm og nú. Samkvæmt nýrri greiningu Landsnets, Kerfisjöfnuður 2025, blasir við okkur sú þróun að orkuskortur verði ekki lengur fræðilegt vandamál í spálíkönum heldur raunveruleg áskorun sem gæti haft áhrif á alla notendur kerfisins. Aukinn þrýstingur á framleiðslugetu, háálagstímabil að vetri til og flöskuhálsar í flutningskerfinu eru meðal þeirra þátta sem gera það að verkum að afhendingaröryggi er nú ógnað, sérstaklega ef áfram dregst að ráðast í brýnar framkvæmdir. Áhrif og afleiðingar rekstrartruflana í raforkukerfinu eru ólík eftir landshlutum þar sem íbúar á suðvesturhorninu verða sjaldnast varir við vandann á meðan íbúar á landsbyggðinni verða frekar fyrir rafmagnsleysi og mögulegu eignatjóni. Árið 2026 er metið að líkur á orkuskorti verði 14% ef ekkert verður að gert. Árið 2029 gæti sú tala orðið allt að 70%. Á bak við þessar tölur býr flókin mynd: aukin eftirspurn vegna orkuskipta og atvinnuuppbyggingar hefur ekki fengið viðeigandi mótvægi í nýrri orkuvinnslu eða styrkingu flutningskerfisins. Þurr vatnsár auka svo enn á hættuna, þar sem rýrnandi innrennsli í miðlunarlón veldur minni orkuvinnslu og eykur líkur á skerðingum, sérstaklega að hávetri. Orkuöryggi snýst þó ekki aðeins um magn orkunnar heldur líka getu kerfisins til að afhenda afl þegar mest á reynir. Flutningskerfið er víða keyrt við þolmörk sín, og þegar hætt er við bilunum eða truflunum getur reynst erfitt að flytja raforku milli landshluta. Flöskuhálsar á borð við snið IIIb milli Suður- og Norðurlands hamla bæði nýrri orkuvinnslu og öruggri orkuafhendingu. Í sumum sviðsmyndum reiknast uppsafnaður orkuskortur yfir tímabilið 2025–2029 í tugum eða hundruðum gígavattstunda, með verulegum áhrifum á notendur. Greining Landsnets sýnir að með markvissri og samstilltri uppbyggingu, bæði í flutningskerfi og nýjum virkjunum, má draga verulega úr þessum áhættum. Meðal framkvæmda sem geta skipt sköpum eru Blöndulína 3, Holtavörðuheiðarlínur og stækkun virkjana á borð við Sigöldu og Hrauneyjafoss. Þær framkvæmdir sem eru þegar á framkvæmdaáætlun næstu ára munu vissulega bæta ástandið, en á sama tíma kemur skýrt fram að þær duga ekki einar og sér til að tryggja viðunandi afhendingargetu þegar horft er til heildarkerfisins. Sveigjanleiki og framtíðarstefna Í umræðunni um lausnir gleymist oft að orkuöryggi byggist ekki eingöngu á nýrri framleiðslu eða flutningslínum. Hegðun notenda og virkni raforkumarkaðar skipta einnig máli. Greiningar sýna að sveigjanleg notkun getur gegnt lykilhlutverki við að jafna álag og bregðast við skammtímafrávikum. Með því að stórir notendur aðlagi orkunotkun sína á háálagstímum má forgangsraða rafmagni þar sem þörfin er mest – og þannig styrkja kerfið án þess að ráðast tafarlaust í gríðarlega fjárfestingu. Stóra myndin er þó sú að kerfið okkar þarf á róttækri endurnýjun og framtíðarhugsun að halda. Innleiðing breytilegra orkugjafa eins og vindorku kallar á nýja nálgun í rekstri kerfisins og fjárfestingar í sveigjanleika, orkugeymslum og tæknilegum lausnum sem stuðla að auknu öryggi. Það er ekki raunhæft að fresta orkuskiptum á meðan beðið er eftir öllum svörum um einstaka virkjanakosti. Því er brýnt að markviss stefna um innleiðingu vindorku verði mótuð samhliða styrkingu flutningskerfisins og þróun raforkumarkaðarins. Innviðir og lærdómur frá nágrönnum Atburðir utan landsteinanna sýna að stöðugleiki raforkukerfa er ekki sjálfgefinn, jafnvel í þróuðum ríkjum. Þann 28. apríl 2025 urðu víðtækar truflanir á Íberíuskaga þegar um 15 gígavött (um sexföld heildaraflgeta íslenska kerfisins) af raforkuframleiðslu hurfu úr spænska raforkukerfinu á aðeins fimm sekúndum. Þetta leiddi til hruns á kerfinu, sem hafði áhrif á Spán og Portúgal, þar sem fjöldi svæða missti rafmagn í lengri tíma. Atvikið varðaði meðal annars flugstöðvar, samgöngur og fjarskiptakerfi, og minnti rækilega á hversu viðkvæm jafnvel háþróuð raforkukerfi geta verið þegar sveiflur eru miklar og innviðir ekki í stakk búnir til að mæta þeim. Orkuöryggi verður að skoða sem hluta af þjóðaröryggi. Ekki aðeins vegna þess að það tryggir heimilum og fyrirtækjum stöðugt rafmagn, heldur einnig vegna þess að það styður við nýsköpun, byggðaþróun og orkuskipti sem eru hornsteinn í sjálfbærri framtíð Íslands. Aðgerðarleysi eða seinkun í innviðauppbyggingu getur haft langtímaafleiðingar á samkeppnishæfni þjóðarinnar og möguleika til atvinnusköpunar. Samstaða þarf að ríkja um að hraða leyfisferlum, bæta samráð við hagaðila og forgangsraða framkvæmdum sem skipta meginmáli fyrir kerfisöryggi og afhendingargetu. Umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið vinnur nú um þessar mundir í samstarfi við Landsnet og Orkustofnun að því að skilgreina viðmið orkuöryggis, mögulegar aðgerðir til að mæta neyðarástandi og ábyrgðarskiptingu aðila raforkukerfisins í slíku ástandi. Skýrslurnar Kerfisjöfnuður 2025 og Kerfisáætlun 2025–2034 veita mikilvæga innsýn í þessar áskoranir og mögulegar lausnir. Þær eru aðgengilegar á heimasíðu Landsnets, www.landsnet.is, og eru mikilvægar lestrar fyrir alla sem vilja taka upplýsta afstöðu til orkuöryggis Íslands í breyttum heimi. Höfundur er raforkuverkfræðingur og sérfræðingur í þróun flutningskerfis raforku hjá Landsneti.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun