7 símtöl í röð - en ekkert fer í gegn Gró Einarsdóttir skrifar 8. september 2025 08:00 Um þessar mundir er „7 símtöl“ með JóaPé, Króla, og Ussel eitt vinsælasta lag landsins samkvæmt lista Rásar 2. Margir gætu haldið að þeir félagar séu að velta fyrir sér tilvistinni, með kvíðahnút í maganum og í leit að tengingu – en mér finnst mun líklegra að þeir séu einfaldlega að lýsa reynslu sinni af því að reyna að komast í gegnum heilbrigðiskerfið.Þegar Króli syngur „7 símtöl í röð, en ekkert fer í gegn“, fer hugurinn minn ósjálfrátt að seinustu sjö símtölum sem ég þurfti að eiga til að bóka tíma hjá sérfræðingi á Landspítalanum. Símtal 1 Ég hringi til að bóka tíma. „Læknirinn er í fríi. Við vitum ekki hvort hann snýr aftur eða ekki.“ „Get ég fengið tíma hjá öðrum lækni?“ „Nei. Reyndu aftur, þegar fríið er liðið.“ Símtal 2 Ég hringi aftur. „Hann er ekki að bóka tíma. Ég set þig á lista. Hann mun hringja í þig.“ Símtal 3 Dagarnir líða, enginn hringir. Ég hringi aftur. „Ég set þig á listann aftur.“ Símtal 4 Ég hringi aftur. „Hann náði ekki að klára listann. Þú ert þó enn á listanum.“ Símtal 5 Að lokum hringir læknirinn sjálfur. „Við skulum hittast eftir tvær vikur. Þær munu hafa samband.“ Þær? Engar nánari útskýringar fylgja. Símtal 6 Ég hringi aftur. „Hann sagði mér að fá tíma, en ég fékk engan.“ „Hann er yfirbókaður. Ég get sett þig á tíma sem er þegar fullur.“ Símtal 7 „Við þurfum að færa þig. Hentar þessi tími?“ Svarið er nei, en ég samþykki. Það er engin önnur leið. Tilgangur símtalshringekjunnar Tilgangurinn með þessum Kafkíska leikþætti er ekki að kvarta eða biðja um vorkunn vegna þess að ég þurfti að hringja sjö símtöl til að bóka tíma. Ég er fullfær um að hringja sjö símtöl í röð – og get meira að segja gert grín að því. En mér er hugsað til þeirra sem slíkt símtalamaraþon er raunveruleg hindrun í aðgengi að heilbrigðisþjónustu. Eftir þessa símtalahrinu rann það upp fyrir mér að markmiðið var ekki að aðstoða mig við að bóka tíma, heldur að stýra aðgangi að sérfræðilækni. Sem er að hluta til eðlilegt, rökrétt og sanngjarnt – í kerfi þar sem þörfin er meiri en þjónustan, þarf að forgangsraða eftir alvarleika. En í bland við þessa faglegu síu virðist kerfið líka reiða sig á brottfall – þar sem þeir sem ekki komast í gegnum símtalahringekjuna detta einfaldlega út. Kerfi sem síar með þögninni En hvað er svo sem að smá brotfalli? Kannski er það bara náttúruval– sá sem virkilega þarf á tímanum að halda gefst ekki upp, og hinir voru þá kannski ekkert svo veikir. Eða hvað? Mér er það satt best að segja til efs að úthald og veikindi fari alltaf saman. Ég hugsa oft til þeirra sem glíma við athyglisbrest, eru í óreglu, eiga við elliglöp að stríða, eru með símafóbíu, seinfærni eða skilja illa kerfið vegna tungumálaörðugleika. Hvernig gengur þessum aðilum að fá sínum þörfum mætt? Þegar verst lætur detta kannski þeir fyrst út sem þurfa á mestri þjónustu að halda. Er notendamiðuð þjónusta bara lúxus? En hvaða máli skiptir ein tímabókun þegar heilbrigðiskerfið glímir við mun stærri vandamál? Að tala um notendamiðaða þjónustu getur hljómað eins og lúxus þegar krabbameinssjúklingar komast ekki í geislameðferð vegna skorts á tækjum og sérhæfðu starfsfólki. En vandinn við faldar aðgengishindranir – eins og brotfallssíu sem myndast við lélega þjónustu – er sá að ef um raunverulega þörf er að ræða, þá versnar vandinn bara með tímanum. Og kostnaðurinn líka. Þó að biðlistinn styttist og kerfið geti hrósað happi yfir því að verkefnin virðist færri, þá er það blekking. Kostnaðurinn birtist bara annars staðar: í flakki milli lækna, dýrari meðferðum þegar sjúkdómur hefur versnað, tæmdum veikindarétti og sjúkrasjóðum verkalýðsfélaga, endurhæfingarlífeyri, virkniúrræðum, örorkubótum – og í verstu tilfellum, dauða. Heilsuhagfræðin segir sitt En ekki treysta bara á mín orð - heilsuhagfræðingar hafa ítrekað sýnt fram á að fjárfesting í snemmtækri heilbrigðisþjónustu sparar peninga. Til dæmis er ljóst að fjárfesting í snemmtækri þjónustu dregur úr þörf fyrir dýra meðferð síðar meir. Hagfræðilíkön hafa sýnt að inngrip inn í alzheimer sjúkdóm allt að 8 árum fyrr en venjulega skilar mestum efnhagslegum ávinningi, sem minnkar um 17% fyrir hvert ár sem íhlutun seinkar. Í samantekt á 122 rannsóknum kom fram að snemmtæk íhlutin við sykursýki er oft hagkvæm, sparar kostnað með því að draga úr líkunum á dýrum fyglikvillum eins og nýrnabilun og hjartaáföllum. Hér er aðeins verið að horfa á beinan kostnað innan heilbrigðiskerfisins, en margir hafa bent á nauðsyn þess að taka tillit til óbeinna áhrifa líka. Til dæmis sýna rannsóknir að fyrir hvern dollara sem fjárfest er í snemmtækri íhlutun vegna geðrænna vandamála sparast 2 til 10 dollarar – og sá sparnaður birtist ekki aðeins í heilbrigðiskerfinu, heldur einnig í dómskerfinu og á vinnumarkaði. Eitt símtal - og bókunin fer í gegn Snemmtæk inngrip í heilbrigðisþjónustu má útfæra á ýmsa vegu, en ein leið sem oft gleymist er að gera þjónustuna notendamiðaðri. Með því að fjarlægja óréttlátar aðgengishindranir – eins og faldar brottfallsíur sem myndast við lélega þjónustu – má tryggja að þeir sem raunverulega þurfa þjónustuna komist að. Eitt símtal, og bókunin fer í gegn. Bjargráð fyrir notendur En á meðan kerfið er eins og það er, leyfi ég mér að mæla með nokkrum bjargarráðum fyrir notendur heilbrigðisþjónustunnar: Treystu ekki á að haft verði samband við þig – fylgdu alltaf öllu eftir. Þetta á við um bæði tímabókanir og niðurstöður rannsókna. Ef þú heyrir ekkert, þá er það ekki merki um að allt sé í lagi – það er bara kerfið að taka sér smá hvíld. Gakktu ekki út frá því að læknirinn hafi lesið sjúkraskrána þína. Komdu með eigin tilgátur, smá PowerPoint ef þarf, og vertu með hugmynd um hvaða þjónustu þú þarft næst. Þú ert þinnar heilsu smiður. Gerðu ekki ráð fyrir að þú sért á réttri biðstofu. Spurðu einhvern. Ef enginn kemur eftir 10 mínútur, spurðu aftur. Endurtaktu eftir þörfum þar til þú kemst að því að þú ert á biðstofu fyrir augnlækni – en þú ert með verk í mjóbaki. Gerðu ekki ráð fyrir að þú fáir upplýsingar um hvar gagnlegar notendaupplýsingar eru. Sæktu Landspítala-appið. Það er fullt af góðum upplýsingum – en enginn mun segja þér að það sé til. Það er eins og leyniklúbbur fyrir sjúklinga. Höfundur er doktor í félagssálfræði og notandi heilbrigðisþjónustu Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gró Einarsdóttir Mest lesið Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir Skoðun Villta vestur ólöglegra veðmálaauglýsinga á Íslandi Skúli Bragi Geirdal Skoðun Skoðun Skoðun Eflum geðheilsu alla daga Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Getur fólk með gigt látið drauma sína rætast? Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Drifkraftur bata – Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Lordinn lýgur! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að þykjast með líf barnanna okkar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson skrifar Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar Skoðun Varasjóður eða hefðbundið styrkjakerfi? Birgitta Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Geðheilsa á tímum óvissu og áskorana María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir skrifar Skoðun Villta vestur ólöglegra veðmálaauglýsinga á Íslandi Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson skrifar Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Um þessar mundir er „7 símtöl“ með JóaPé, Króla, og Ussel eitt vinsælasta lag landsins samkvæmt lista Rásar 2. Margir gætu haldið að þeir félagar séu að velta fyrir sér tilvistinni, með kvíðahnút í maganum og í leit að tengingu – en mér finnst mun líklegra að þeir séu einfaldlega að lýsa reynslu sinni af því að reyna að komast í gegnum heilbrigðiskerfið.Þegar Króli syngur „7 símtöl í röð, en ekkert fer í gegn“, fer hugurinn minn ósjálfrátt að seinustu sjö símtölum sem ég þurfti að eiga til að bóka tíma hjá sérfræðingi á Landspítalanum. Símtal 1 Ég hringi til að bóka tíma. „Læknirinn er í fríi. Við vitum ekki hvort hann snýr aftur eða ekki.“ „Get ég fengið tíma hjá öðrum lækni?“ „Nei. Reyndu aftur, þegar fríið er liðið.“ Símtal 2 Ég hringi aftur. „Hann er ekki að bóka tíma. Ég set þig á lista. Hann mun hringja í þig.“ Símtal 3 Dagarnir líða, enginn hringir. Ég hringi aftur. „Ég set þig á listann aftur.“ Símtal 4 Ég hringi aftur. „Hann náði ekki að klára listann. Þú ert þó enn á listanum.“ Símtal 5 Að lokum hringir læknirinn sjálfur. „Við skulum hittast eftir tvær vikur. Þær munu hafa samband.“ Þær? Engar nánari útskýringar fylgja. Símtal 6 Ég hringi aftur. „Hann sagði mér að fá tíma, en ég fékk engan.“ „Hann er yfirbókaður. Ég get sett þig á tíma sem er þegar fullur.“ Símtal 7 „Við þurfum að færa þig. Hentar þessi tími?“ Svarið er nei, en ég samþykki. Það er engin önnur leið. Tilgangur símtalshringekjunnar Tilgangurinn með þessum Kafkíska leikþætti er ekki að kvarta eða biðja um vorkunn vegna þess að ég þurfti að hringja sjö símtöl til að bóka tíma. Ég er fullfær um að hringja sjö símtöl í röð – og get meira að segja gert grín að því. En mér er hugsað til þeirra sem slíkt símtalamaraþon er raunveruleg hindrun í aðgengi að heilbrigðisþjónustu. Eftir þessa símtalahrinu rann það upp fyrir mér að markmiðið var ekki að aðstoða mig við að bóka tíma, heldur að stýra aðgangi að sérfræðilækni. Sem er að hluta til eðlilegt, rökrétt og sanngjarnt – í kerfi þar sem þörfin er meiri en þjónustan, þarf að forgangsraða eftir alvarleika. En í bland við þessa faglegu síu virðist kerfið líka reiða sig á brottfall – þar sem þeir sem ekki komast í gegnum símtalahringekjuna detta einfaldlega út. Kerfi sem síar með þögninni En hvað er svo sem að smá brotfalli? Kannski er það bara náttúruval– sá sem virkilega þarf á tímanum að halda gefst ekki upp, og hinir voru þá kannski ekkert svo veikir. Eða hvað? Mér er það satt best að segja til efs að úthald og veikindi fari alltaf saman. Ég hugsa oft til þeirra sem glíma við athyglisbrest, eru í óreglu, eiga við elliglöp að stríða, eru með símafóbíu, seinfærni eða skilja illa kerfið vegna tungumálaörðugleika. Hvernig gengur þessum aðilum að fá sínum þörfum mætt? Þegar verst lætur detta kannski þeir fyrst út sem þurfa á mestri þjónustu að halda. Er notendamiðuð þjónusta bara lúxus? En hvaða máli skiptir ein tímabókun þegar heilbrigðiskerfið glímir við mun stærri vandamál? Að tala um notendamiðaða þjónustu getur hljómað eins og lúxus þegar krabbameinssjúklingar komast ekki í geislameðferð vegna skorts á tækjum og sérhæfðu starfsfólki. En vandinn við faldar aðgengishindranir – eins og brotfallssíu sem myndast við lélega þjónustu – er sá að ef um raunverulega þörf er að ræða, þá versnar vandinn bara með tímanum. Og kostnaðurinn líka. Þó að biðlistinn styttist og kerfið geti hrósað happi yfir því að verkefnin virðist færri, þá er það blekking. Kostnaðurinn birtist bara annars staðar: í flakki milli lækna, dýrari meðferðum þegar sjúkdómur hefur versnað, tæmdum veikindarétti og sjúkrasjóðum verkalýðsfélaga, endurhæfingarlífeyri, virkniúrræðum, örorkubótum – og í verstu tilfellum, dauða. Heilsuhagfræðin segir sitt En ekki treysta bara á mín orð - heilsuhagfræðingar hafa ítrekað sýnt fram á að fjárfesting í snemmtækri heilbrigðisþjónustu sparar peninga. Til dæmis er ljóst að fjárfesting í snemmtækri þjónustu dregur úr þörf fyrir dýra meðferð síðar meir. Hagfræðilíkön hafa sýnt að inngrip inn í alzheimer sjúkdóm allt að 8 árum fyrr en venjulega skilar mestum efnhagslegum ávinningi, sem minnkar um 17% fyrir hvert ár sem íhlutun seinkar. Í samantekt á 122 rannsóknum kom fram að snemmtæk íhlutin við sykursýki er oft hagkvæm, sparar kostnað með því að draga úr líkunum á dýrum fyglikvillum eins og nýrnabilun og hjartaáföllum. Hér er aðeins verið að horfa á beinan kostnað innan heilbrigðiskerfisins, en margir hafa bent á nauðsyn þess að taka tillit til óbeinna áhrifa líka. Til dæmis sýna rannsóknir að fyrir hvern dollara sem fjárfest er í snemmtækri íhlutun vegna geðrænna vandamála sparast 2 til 10 dollarar – og sá sparnaður birtist ekki aðeins í heilbrigðiskerfinu, heldur einnig í dómskerfinu og á vinnumarkaði. Eitt símtal - og bókunin fer í gegn Snemmtæk inngrip í heilbrigðisþjónustu má útfæra á ýmsa vegu, en ein leið sem oft gleymist er að gera þjónustuna notendamiðaðri. Með því að fjarlægja óréttlátar aðgengishindranir – eins og faldar brottfallsíur sem myndast við lélega þjónustu – má tryggja að þeir sem raunverulega þurfa þjónustuna komist að. Eitt símtal, og bókunin fer í gegn. Bjargráð fyrir notendur En á meðan kerfið er eins og það er, leyfi ég mér að mæla með nokkrum bjargarráðum fyrir notendur heilbrigðisþjónustunnar: Treystu ekki á að haft verði samband við þig – fylgdu alltaf öllu eftir. Þetta á við um bæði tímabókanir og niðurstöður rannsókna. Ef þú heyrir ekkert, þá er það ekki merki um að allt sé í lagi – það er bara kerfið að taka sér smá hvíld. Gakktu ekki út frá því að læknirinn hafi lesið sjúkraskrána þína. Komdu með eigin tilgátur, smá PowerPoint ef þarf, og vertu með hugmynd um hvaða þjónustu þú þarft næst. Þú ert þinnar heilsu smiður. Gerðu ekki ráð fyrir að þú sért á réttri biðstofu. Spurðu einhvern. Ef enginn kemur eftir 10 mínútur, spurðu aftur. Endurtaktu eftir þörfum þar til þú kemst að því að þú ert á biðstofu fyrir augnlækni – en þú ert með verk í mjóbaki. Gerðu ekki ráð fyrir að þú fáir upplýsingar um hvar gagnlegar notendaupplýsingar eru. Sæktu Landspítala-appið. Það er fullt af góðum upplýsingum – en enginn mun segja þér að það sé til. Það er eins og leyniklúbbur fyrir sjúklinga. Höfundur er doktor í félagssálfræði og notandi heilbrigðisþjónustu
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun
Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar
Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar
Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun