Fortíðarþrá skáldskaparins Þórarinn Þórarinsson skrifar 21. október 2004 00:01 Þegar natúralistarnir stilltu raunsæisbókmenntum upp gegn rómantíkinni gerðu þeir þá kröfu að bókmenntir hefðu beinan félagslegan tilgang og að skáldin ættu að vera einhvers konar læknar samfélagsins. Franski rithöfundurinn Emile Zola vildi að skáldin ynnu eins og náttúruvísindamenn, gerðu tilraunir með sýni úr mannlífinu og finndu orsakasamhengi. Höfundar áttu að sundurgreina mannlegar tilfinningar og eiginleika líkt og efnafræðingar á rannsóknarstofu.Raunsæishöfundar töldu af og frá að skáldlegir draumar og hugarflug væru leiðir að leyndardómsfullum sannindum og töldu nær að fólk horfðist óhikað í augu við ófegraðan veruleikan. Í stað dýrkunnar hins fjarlæga í tíma og rúmi lögðu raunsæishöfundar áhersluna á samtíð sína og með þessari félagslegu sýn hvarf einstaklingshyggja rómantíkurinnar. Nú skyldi samfélagið krufið og tekið á meinsemdum þess.Aftur til fortíðar, út í geim Ég er satt best að segja hálf gáttaður á því að rómantískur sveimhugi eins og ég skuli taka upp á því að dusta rykið af þessum gömlu kröfum og gera þá kröfu til íslenskra bókmennta að þær sjúkdómsgreini samfélagið. Nútíminn virðist samt einhverra hluta vegna vera orðinn svo skelfilegur eða óspennandi að ríkrar tilhneigingar gætir í öllum listgreinum að snúa baki við honum og helst láta eins og hann sé ekki til. Margir helstu rithöfundar okkar hafa komið sér notalega fyrir í fortíðinni; Ólafur Gunnarsson gerði aftöku Jóns Arasonar góð skil í Öxinni og jörðinni í fyrra, Einar Kárason fann sig vel á Sturlungaöld í Óvinafagnaði árið 2001 en sneri aftur til okkar tíma í Stormi í fyrra og Einar Már Guðmundsson hefur að mestu haldið sig á fyrri hluta 20. aldar undanfarin ár.Andri Snær Magnason og Hallgrímur Helgason hafa stigið skrefi lengra og leitað á náðir fantasíu og vísindaskáldskapar. Andri Snær hefur að vísu deilt á samtímamein í Bláa hnettinum og LoveStar og himintunglaópera Hallgríms Helgasonar, Herra Alheimur, bauð upp á ýmsar túlkanir. Á meðan þessir heiðursmenn hafa verið skýjum ofar, aftur í öldum eða í myrkri framtíð hefur Vigdís Grímsdóttir svo verið á óræðu og draumkenndu róli á Suður-Amerískum slóðum.Skrifandi læknar gegn samfélagsmeinum Allt er þetta gott og blessað og vissulega hljótum við alltaf að spegla samtíma okkar að einhverju leyti í skáldverkum hvar svo sem atburðarásin á sér stað. Það stingur samt í augu að rithöfundar virðast forðast það að staðsetja sig í þessum samtíma en það má vel færa fyrir því rök að þörfin fyrir að samtími okkar verði krufinn inn að beini hafi sjaldan verið meiri. Hún er í það minnsta ekki minni en þegar natúralistarnir risu upp gegn rómantíkinni. Við lifum á tímum þar sem peningadýrkun er orðin að merkingarmiðju og menn eru ekki lengur metnir eftir mannkostum heldur því hversu stjarnfræðilegum upphæðum þeir velta og hversu mörg fyrirtæki þeir kaupa á viku. Mannjöfnuðir ganga út á það hver eigi stærsta fyrirtækið og flest hlutabréf. Æska landsins situr fyrir framan tölvur og safnar spiki og lætur sig dreyma um að eignast allt sem hugurinn girnist. Það er að vísu bara merkjavara og alls konar dót enn þá. Fyrirtækin og hlutabréfin koma inn á óskalistana síðar.Óskrifaðar sögur úr samtímanum Það er því ýmislegt að og af nógu að taka fyrir skáld sem vilja reyna að vekja lesendur sína og hafa áhrif á framvindu sögunnar og þetta eru óneitanlega spennandi tímar. Viðskiptalífið og pólitíkin eru svo reyfarakennd að í hverjum fréttatíma leynast örugglega hugmyndir að nokkrum krassandi skáldsögum. Það segir sína sögu að fyrir nokkrum árum þótti það nánast vonlaust að finna glæpasögum stað í íslenskum veruleika en nú finna engir rithöfundar sig betur í samtímanum en reyfarahöfundarnir. Það er hins vegar af nógu að taka fyrir hina og það leynast ábyggilega nokkrar stórar, óskrifaðar skáldsögur í íslenskum samtíma.Þórarinn Þórarinsson - thorarinn@frettabladid.is Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Í brennidepli Þórarinn Þórarinsson Mest lesið Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson Skoðun Skoðun Skoðun Eflum geðheilsu alla daga Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Getur fólk með gigt látið drauma sína rætast? Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Drifkraftur bata – Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Lordinn lýgur! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að þykjast með líf barnanna okkar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson skrifar Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar Skoðun Varasjóður eða hefðbundið styrkjakerfi? Birgitta Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Geðheilsa á tímum óvissu og áskorana María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir skrifar Skoðun Villta vestur ólöglegra veðmálaauglýsinga á Íslandi Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson skrifar Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Þegar natúralistarnir stilltu raunsæisbókmenntum upp gegn rómantíkinni gerðu þeir þá kröfu að bókmenntir hefðu beinan félagslegan tilgang og að skáldin ættu að vera einhvers konar læknar samfélagsins. Franski rithöfundurinn Emile Zola vildi að skáldin ynnu eins og náttúruvísindamenn, gerðu tilraunir með sýni úr mannlífinu og finndu orsakasamhengi. Höfundar áttu að sundurgreina mannlegar tilfinningar og eiginleika líkt og efnafræðingar á rannsóknarstofu.Raunsæishöfundar töldu af og frá að skáldlegir draumar og hugarflug væru leiðir að leyndardómsfullum sannindum og töldu nær að fólk horfðist óhikað í augu við ófegraðan veruleikan. Í stað dýrkunnar hins fjarlæga í tíma og rúmi lögðu raunsæishöfundar áhersluna á samtíð sína og með þessari félagslegu sýn hvarf einstaklingshyggja rómantíkurinnar. Nú skyldi samfélagið krufið og tekið á meinsemdum þess.Aftur til fortíðar, út í geim Ég er satt best að segja hálf gáttaður á því að rómantískur sveimhugi eins og ég skuli taka upp á því að dusta rykið af þessum gömlu kröfum og gera þá kröfu til íslenskra bókmennta að þær sjúkdómsgreini samfélagið. Nútíminn virðist samt einhverra hluta vegna vera orðinn svo skelfilegur eða óspennandi að ríkrar tilhneigingar gætir í öllum listgreinum að snúa baki við honum og helst láta eins og hann sé ekki til. Margir helstu rithöfundar okkar hafa komið sér notalega fyrir í fortíðinni; Ólafur Gunnarsson gerði aftöku Jóns Arasonar góð skil í Öxinni og jörðinni í fyrra, Einar Kárason fann sig vel á Sturlungaöld í Óvinafagnaði árið 2001 en sneri aftur til okkar tíma í Stormi í fyrra og Einar Már Guðmundsson hefur að mestu haldið sig á fyrri hluta 20. aldar undanfarin ár.Andri Snær Magnason og Hallgrímur Helgason hafa stigið skrefi lengra og leitað á náðir fantasíu og vísindaskáldskapar. Andri Snær hefur að vísu deilt á samtímamein í Bláa hnettinum og LoveStar og himintunglaópera Hallgríms Helgasonar, Herra Alheimur, bauð upp á ýmsar túlkanir. Á meðan þessir heiðursmenn hafa verið skýjum ofar, aftur í öldum eða í myrkri framtíð hefur Vigdís Grímsdóttir svo verið á óræðu og draumkenndu róli á Suður-Amerískum slóðum.Skrifandi læknar gegn samfélagsmeinum Allt er þetta gott og blessað og vissulega hljótum við alltaf að spegla samtíma okkar að einhverju leyti í skáldverkum hvar svo sem atburðarásin á sér stað. Það stingur samt í augu að rithöfundar virðast forðast það að staðsetja sig í þessum samtíma en það má vel færa fyrir því rök að þörfin fyrir að samtími okkar verði krufinn inn að beini hafi sjaldan verið meiri. Hún er í það minnsta ekki minni en þegar natúralistarnir risu upp gegn rómantíkinni. Við lifum á tímum þar sem peningadýrkun er orðin að merkingarmiðju og menn eru ekki lengur metnir eftir mannkostum heldur því hversu stjarnfræðilegum upphæðum þeir velta og hversu mörg fyrirtæki þeir kaupa á viku. Mannjöfnuðir ganga út á það hver eigi stærsta fyrirtækið og flest hlutabréf. Æska landsins situr fyrir framan tölvur og safnar spiki og lætur sig dreyma um að eignast allt sem hugurinn girnist. Það er að vísu bara merkjavara og alls konar dót enn þá. Fyrirtækin og hlutabréfin koma inn á óskalistana síðar.Óskrifaðar sögur úr samtímanum Það er því ýmislegt að og af nógu að taka fyrir skáld sem vilja reyna að vekja lesendur sína og hafa áhrif á framvindu sögunnar og þetta eru óneitanlega spennandi tímar. Viðskiptalífið og pólitíkin eru svo reyfarakennd að í hverjum fréttatíma leynast örugglega hugmyndir að nokkrum krassandi skáldsögum. Það segir sína sögu að fyrir nokkrum árum þótti það nánast vonlaust að finna glæpasögum stað í íslenskum veruleika en nú finna engir rithöfundar sig betur í samtímanum en reyfarahöfundarnir. Það er hins vegar af nógu að taka fyrir hina og það leynast ábyggilega nokkrar stórar, óskrifaðar skáldsögur í íslenskum samtíma.Þórarinn Þórarinsson - thorarinn@frettabladid.is
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar
Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar
Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun