Brauðmolum kastað inn í framtíðina Sif Sigmarsdóttir skrifar 8. maí 2013 07:00 „Sagan mun fara um mig mjúkum höndum því ég hyggst skrifa hana sjálfur.“ Tilvitnun þessi, sem gjarnan er eignuð Winston Churchill, virðist mörgum mektarmönnum hugleikin nú í umróti eftirhrunsáranna. Fyrrverandi forsætisráðherra og seðlabankastjóri situr í hásæti sínu í Hádegismóum og endurskrifar söguna skorpnum áskrifendahópi Morgunblaðsins til mismikillar skemmtunar, almannatenglar og lögfræðingar reyna að endurbyggja orðstír útrásarvíkinga eins og háhýsi úr Legókubbum um leið og forseti Íslands endurhannar ímynd sína jafnoft og aðrir skipta um sokka. Sá sögulegi atburður á sér nú stað að fyrsti kvenforsætisráðherra landsins lætur af störfum. Jóhanna Sigurðardóttir settist á þing sama ár og ég fæddist og þekki ég því ekki Alþingi án glóandi kolls hennar og stálharðrar einurðarinnar. Síðan ég lærði að sitja á koppi hef ég fylgst með Jóhönnu skjóta karlkyns kollegum ref fyrir rass. Viðtal við Jóhönnu í Sjónvarpinu á kosninganótt varð þó til þess að ég hóf að velta fyrir mér hvort nú, við sögulok, væri körlunum loks að takast að hafa hana undir.Annie Leifs Fyrir rúmum tíu árum skrifaði ég lokaritgerð í sagnfræði sem fjallaði um hið umdeilda tónskáld Jón Leifs. Við ritgerðarsmíðina vakti þó meiri áhuga minn saga fyrstu eiginkonu Jóns, Anniear Leifs, hámenntaðrar evrópskrar tónlistarkonu af auðugu fólki. Í kjölfar hjónabands hennar og Jóns dagaði hana uppi blásnauða á Íslandi eftir að hafa misst manninn sem hún elskaði, dætur sínar tvær – aðra í hafið, hina í svartnætti geðsjúkdóms – fjölskyldu sína í gyðingaofsóknum nasista, heimkynni, eigur og loks ástkæran píanóleikinn er hún hlaut skaða á hendi. Mér fannst þurfa að gera ævi þessarar merku konu skil í ævisögu. Í rykmettuðu herbergi handritadeildar Landsbókasafnsins varð mér hins vegar fljótt ljóst að svo mætti líklega aldrei verða.Snara fyrir bráð Eitt þeirra vandamála er þeir sem fást við kvennasögu standa andspænis varðar heimildirnar. Heimildir um líf, atferli og skoðanir kvenna eru oft af skornum skammti. Ástæðurnar eru margar. Ein skýringin er vafalítið hugarfar viðfangsefnanna sjálfra eins og sést glögglega þegar saga hjónanna Anniear og Jóns Leifs er skoðuð. Jón fer ungur að leggja heimildir fyrir sagnfræðinga framtíðarinnar eins og veiðimaður snöru fyrir bráð. Í formála dagbókar sem hann hóf að halda á sextánda aldursári ritar hann: „Þetta, sem eg hér mun skrifa, ætlast eg ekki til að nokkur maður sjái. … [Þ]að sem hér er ritað er frá mér og til mín … En þegar dagar mínir eru liðnir, kunna, ef til vill, einhverjir að „gægjast inn í hið allra helgasta“.“ Eftir Jón liggur mikið af persónulegum heimildum sem hann hélt sjálfur til haga af mikilli natni. Hann passaði vel upp á öll bréf sem honum bárust og tók afrit af bréfum til varðveislu sem hann sjálfur skrifaði öðrum. Hann bað foreldra sína um að geyma bréfin sem hann sendi þeim er hann var í námi í Leipzig og lagði mikið á sig til að endurheimta kistil sem innihélt heimildir um líf hans eftir að hann yfirgaf Þýskaland í síðari heimsstyrjöld. Segja má að Jón Leifs hafi greypt sig inn í söguna með því að sjá til þess að nægar heimildir væru til um hann. Því er hins vegar öfugt farið með Annie. Þótt á heimili hjónanna hafi ríkt kúltúr „sjálfsvarðveislu“ þegar kom að Jóni virðist ekki hafa verið talin þörf á því að varðveita sögu Anniear. Þau tiltölulega fáu bréf til Anniear sem til eru á Landsbókasafni tengjast flest störfum Jóns og eru viðbrögð við tilraunum hennar til að koma honum og list hans á framfæri. Í ævisögu sinni um Jón Leifs vekur sænski tónlistarblaðamaðurinn Carl-Gunnar Åhlén jafnframt máls á úrklippubók tónskáldsins sem geymd er á Landsbókasafni. Hann segir „leiðinlegt að sjá leifarnar af þeim fáu umsögnum sem Annie fékk um tónleikana [í Magdeburg árið 1923]. Þær hafa verið klipptar niður og fátt eitt geymt nema það sem sagt var um tónlist Jóns. … [Tónleikahaldi hennar var] gjörsamlega ýtt til hliðar miðað við hve gríðarlega umfangsmikil heimildasöfnunin var um iðju Jóns.“Kvenleg heimildahógværð Mér varð hugsað til skortsins á heimildum um líf Anniear Leifs sem veldur því að ævisaga hennar verður sennilega aldrei rituð þegar ég sá Jóhönnu Sigurðardóttur í fyrrnefndu viðtali á kosninganótt. Í viðtalinu virtist Jóhanna ekki á þeim buxunum að upphefja og endurskrifa hlutverk sitt eftir á líkt og aðrar persónur og leikendur í þeim epíska farsa sem fyrsti áratugur 21. aldarinnar er. „Þjóðin hefur valið,“ sagði hún einfaldlega þegar ljóst var að flokkur hennar hafði goldið afhroð í kosningunum, rétt eins og hún hygðist möglunarlaust láta dóm þjóðarinnar og sögunnar yfir sig ganga. Þótt sagnfræðingurinn í mér sé lítt hrifinn af sögulegum endurskoðunartilburðum á við þá sem skuggaformaðurinn í Hádegismóum og sá þaulsetni á Bessastöðum stunda vona ég að Jóhanna láti ekki sitt eftir liggja. Jóhanna lét þessa ágætu herramenn ekki vaða yfir sig á Alþingi. Ég neita að trúa því að hún hyggist taka upp á kvenlegri hógværð þegar kemur að keppninni um að kasta brauðmolum fyrir sagnfræðinga framtíðarinnar. Sem stjórnmálamaður hefur Jóhanna Sigurðardóttir verið mörgum konum fyrirmynd – óháð því hvar þær stóðu í pólitík. Sagnfræðingurinn í mér gefur lítið fyrir sjálfsævisögur og rýrt heimildargildi þeirra. En sem ein þeirra kvenna sem ötul framganga Jóhönnu Sigurðardóttur veitti innblástur vildi ég enga bók heldur lesa um næstu jól en brauðmola þann sem sjálfsævisaga fráfarandi forsætisráðherra væri. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sif Sigmarsdóttir Mest lesið Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir Skoðun Halldór 28.06.2025 Halldór Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason skrifar Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
„Sagan mun fara um mig mjúkum höndum því ég hyggst skrifa hana sjálfur.“ Tilvitnun þessi, sem gjarnan er eignuð Winston Churchill, virðist mörgum mektarmönnum hugleikin nú í umróti eftirhrunsáranna. Fyrrverandi forsætisráðherra og seðlabankastjóri situr í hásæti sínu í Hádegismóum og endurskrifar söguna skorpnum áskrifendahópi Morgunblaðsins til mismikillar skemmtunar, almannatenglar og lögfræðingar reyna að endurbyggja orðstír útrásarvíkinga eins og háhýsi úr Legókubbum um leið og forseti Íslands endurhannar ímynd sína jafnoft og aðrir skipta um sokka. Sá sögulegi atburður á sér nú stað að fyrsti kvenforsætisráðherra landsins lætur af störfum. Jóhanna Sigurðardóttir settist á þing sama ár og ég fæddist og þekki ég því ekki Alþingi án glóandi kolls hennar og stálharðrar einurðarinnar. Síðan ég lærði að sitja á koppi hef ég fylgst með Jóhönnu skjóta karlkyns kollegum ref fyrir rass. Viðtal við Jóhönnu í Sjónvarpinu á kosninganótt varð þó til þess að ég hóf að velta fyrir mér hvort nú, við sögulok, væri körlunum loks að takast að hafa hana undir.Annie Leifs Fyrir rúmum tíu árum skrifaði ég lokaritgerð í sagnfræði sem fjallaði um hið umdeilda tónskáld Jón Leifs. Við ritgerðarsmíðina vakti þó meiri áhuga minn saga fyrstu eiginkonu Jóns, Anniear Leifs, hámenntaðrar evrópskrar tónlistarkonu af auðugu fólki. Í kjölfar hjónabands hennar og Jóns dagaði hana uppi blásnauða á Íslandi eftir að hafa misst manninn sem hún elskaði, dætur sínar tvær – aðra í hafið, hina í svartnætti geðsjúkdóms – fjölskyldu sína í gyðingaofsóknum nasista, heimkynni, eigur og loks ástkæran píanóleikinn er hún hlaut skaða á hendi. Mér fannst þurfa að gera ævi þessarar merku konu skil í ævisögu. Í rykmettuðu herbergi handritadeildar Landsbókasafnsins varð mér hins vegar fljótt ljóst að svo mætti líklega aldrei verða.Snara fyrir bráð Eitt þeirra vandamála er þeir sem fást við kvennasögu standa andspænis varðar heimildirnar. Heimildir um líf, atferli og skoðanir kvenna eru oft af skornum skammti. Ástæðurnar eru margar. Ein skýringin er vafalítið hugarfar viðfangsefnanna sjálfra eins og sést glögglega þegar saga hjónanna Anniear og Jóns Leifs er skoðuð. Jón fer ungur að leggja heimildir fyrir sagnfræðinga framtíðarinnar eins og veiðimaður snöru fyrir bráð. Í formála dagbókar sem hann hóf að halda á sextánda aldursári ritar hann: „Þetta, sem eg hér mun skrifa, ætlast eg ekki til að nokkur maður sjái. … [Þ]að sem hér er ritað er frá mér og til mín … En þegar dagar mínir eru liðnir, kunna, ef til vill, einhverjir að „gægjast inn í hið allra helgasta“.“ Eftir Jón liggur mikið af persónulegum heimildum sem hann hélt sjálfur til haga af mikilli natni. Hann passaði vel upp á öll bréf sem honum bárust og tók afrit af bréfum til varðveislu sem hann sjálfur skrifaði öðrum. Hann bað foreldra sína um að geyma bréfin sem hann sendi þeim er hann var í námi í Leipzig og lagði mikið á sig til að endurheimta kistil sem innihélt heimildir um líf hans eftir að hann yfirgaf Þýskaland í síðari heimsstyrjöld. Segja má að Jón Leifs hafi greypt sig inn í söguna með því að sjá til þess að nægar heimildir væru til um hann. Því er hins vegar öfugt farið með Annie. Þótt á heimili hjónanna hafi ríkt kúltúr „sjálfsvarðveislu“ þegar kom að Jóni virðist ekki hafa verið talin þörf á því að varðveita sögu Anniear. Þau tiltölulega fáu bréf til Anniear sem til eru á Landsbókasafni tengjast flest störfum Jóns og eru viðbrögð við tilraunum hennar til að koma honum og list hans á framfæri. Í ævisögu sinni um Jón Leifs vekur sænski tónlistarblaðamaðurinn Carl-Gunnar Åhlén jafnframt máls á úrklippubók tónskáldsins sem geymd er á Landsbókasafni. Hann segir „leiðinlegt að sjá leifarnar af þeim fáu umsögnum sem Annie fékk um tónleikana [í Magdeburg árið 1923]. Þær hafa verið klipptar niður og fátt eitt geymt nema það sem sagt var um tónlist Jóns. … [Tónleikahaldi hennar var] gjörsamlega ýtt til hliðar miðað við hve gríðarlega umfangsmikil heimildasöfnunin var um iðju Jóns.“Kvenleg heimildahógværð Mér varð hugsað til skortsins á heimildum um líf Anniear Leifs sem veldur því að ævisaga hennar verður sennilega aldrei rituð þegar ég sá Jóhönnu Sigurðardóttur í fyrrnefndu viðtali á kosninganótt. Í viðtalinu virtist Jóhanna ekki á þeim buxunum að upphefja og endurskrifa hlutverk sitt eftir á líkt og aðrar persónur og leikendur í þeim epíska farsa sem fyrsti áratugur 21. aldarinnar er. „Þjóðin hefur valið,“ sagði hún einfaldlega þegar ljóst var að flokkur hennar hafði goldið afhroð í kosningunum, rétt eins og hún hygðist möglunarlaust láta dóm þjóðarinnar og sögunnar yfir sig ganga. Þótt sagnfræðingurinn í mér sé lítt hrifinn af sögulegum endurskoðunartilburðum á við þá sem skuggaformaðurinn í Hádegismóum og sá þaulsetni á Bessastöðum stunda vona ég að Jóhanna láti ekki sitt eftir liggja. Jóhanna lét þessa ágætu herramenn ekki vaða yfir sig á Alþingi. Ég neita að trúa því að hún hyggist taka upp á kvenlegri hógværð þegar kemur að keppninni um að kasta brauðmolum fyrir sagnfræðinga framtíðarinnar. Sem stjórnmálamaður hefur Jóhanna Sigurðardóttir verið mörgum konum fyrirmynd – óháð því hvar þær stóðu í pólitík. Sagnfræðingurinn í mér gefur lítið fyrir sjálfsævisögur og rýrt heimildargildi þeirra. En sem ein þeirra kvenna sem ötul framganga Jóhönnu Sigurðardóttur veitti innblástur vildi ég enga bók heldur lesa um næstu jól en brauðmola þann sem sjálfsævisaga fráfarandi forsætisráðherra væri.
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar