Leiðin áfram til afnáms hafta Árni Páll Árnason skrifar 22. nóvember 2014 10:00 Við höfum undanfarin misseri reglulega orðið vitni að stórkarlalegum yfirlýsingum formanna stjórnarflokkanna um yfirvofandi stórsigra þeirra í glímunni við afnám hafta. Formaður Sjálfstæðisflokksins hefur í nærri eitt og hálft ár lýst því yfir reglulega að ekkert væri því til fyrirstöðu að afnema höft innan sex mánaða. Þeir sex mánuðir hafa reynst lengi að líða. Formaður Framsóknarflokksins hefur reglulega hótað gjaldþrotaleið, sem Hæstiréttur virðist nú hafa útilokað með nýföllnum dómi. Hann varð frægur að endemum þegar hann lét verða eitt sitt fyrsta verk sem forsætisráðherra að lofa nýrri áætlun um afnám hafta, því hann hefði öll svör um hvernig standa ætti að afnáminu. Sú áætlun átti að birtast fyrir lok september 2013. Tímatalið hjá honum virðist jafn gloppótt og hjá fjármálaráðherranum og jafn djúpt á raunverulegum lausnum á flóknu viðfangsefni. Ekkert pólitískt samráð hefur átt sér stað um leiðir til afnáms hafta í sérstakri samráðsnefnd allra flokka, sem komið var á fót í efnahagsráðherratíð minni árið 2011. Þar fáum við bara fréttir um að allt gangi vel í undirbúningnum og unnið sé af kappi. Um hreint sýndarsamráð er að ræða: Við fáum engar upplýsingar um ólíkar leiðir eða samtal um leiðina áfram. Þvert á móti keppast formenn stjórnarflokkanna við að lýsa væntanlegum snilldarlausnum sem þeir muni tefla fram á síðari stigum. Þess vegna er óhjákvæmilegt að Samfylkingin skýri sína sýn á afnám hafta. Ytri aðstæður eru nú með eindæmum góðar til að stíga alvöru skref. Vextir og hagvöxtur í viðskiptalöndum eru mun lægri en hér á landi og því ekki líkur á að almenn efnahagsleg skilyrði leiði til útflæðis og gengishruns. Áhættan felst fyrst og síðast í því hvort er trú eða vantrú á Íslandi. Forgangsverkefni ætti að vera að skapa traust og samstöðu um verkefnið til að innlendir fjármagnseigendur þori að halda peningum sínum hér á landi og sæki ekki út í meira öryggi, þótt vextir séu lægri og innlendir fjármagnseigendur fari út með þeim hætti að hagkerfið þoli. Í þessu ljósi er verkleysi ríkisstjórnarinnar svo bagalegt. Forsenda árangursríks afnáms hafta er samstaða um nokkur lykilatriði:1. Heildarmyndin þarf að ganga upp og setja þarf hagsmuni íslensks atvinnulífs í öndvegi. Það dugir ekki að einblína á þrotabú og þarfir þeirra eða þörf skuldsettra opinberra aðila til að greiða erlendum kröfuhöfum afborganir. Ekki er hægt að veita einstökum þrotabúum úrlausn sem ekki er hægt að veita almennt öðrum í sambærilegri stöðu. Ekkert skref má stíga til að losa suma út, nema tryggt sé að líka sé hægt að mæta þörfum einstaklinga, lífeyrissjóða og atvinnufyrirtækja í bráð og lengd. Við getum ekki hneppt íslenskt atvinnulíf í hlekki til að þjóna erlendum kröfuhöfum um ókomna tíð.2. Lífeyrissjóðir launafólks geta ekki verið seinastir út. Lífeyriskerfi landsmanna er grundvallarstyrkleikaþáttur efnahagsbyggingar okkar og var okkur máttarstólpi til að skapa tiltrú á íslenskt efnahagslíf í kjölfar hruns. Einkennismerki þess voru fjölbreyttar fjárfestingar, sem dreifðu áhættu út fyrir hið íslenska efnahagskerfi. Þau sérkenni eru nú í hættu, því sjóðirnir hafa ekki getað fjárfest erlendis frá hruni. Ef lífeyrissjóðir landsmanna verða áfram bundnir innan hafta verða fjárfestingarkostir þeirra sífellt einhæfari og hlutur ríkisskuldabréfa í eignasafni þeirra alltof stór. Þá hætta þeir að verða okkur sjálfstæð stoð og breytast í hefðbundna gegnumstreymissjóði.3. Afnám hafta má ekki hafa áhrif á greiðslujöfnuð þjóðarinnar. Við eigum ekki að verja gjaldeyrisforða okkar til að greiða leið erlendra kröfuhafa úr landi eða skuldsetja þjóðina í erlendum gjaldeyri til að losa erlenda kröfuhafa úr landi.4. Afnám hafta má ekki hafa áhrif á greiðslujöfnuð heimilanna. Lykilforsenda er að aðgerðin hafi ekki í för með sér gengiskollsteypur, sem leiði af sér nýja verðbólguhrinu og stökkbreytingu verðtryggðra lána.5. Koma verður á eðlilegu innstæðutryggingakerfi án tafar, til að auka tiltrú á íslensku fjármálakerfi. Innlendir innstæðueigendur þurfa að búa við sambærilegt öryggi fyrir sparifé sitt hér á landi og í nágrannalöndunum. Ef íslenskir innstæðueigendur sjá kost á meira öryggi í nágrannalöndunum mun slík staða ýta undir fjármagnsflótta. Verkleysi ríkisstjórnarinnar í þessu efni er mjög ámælisvert.6. Stugga verður við erlendum innstæðueigendum. Gjaldeyrisútboð Seðlabankans hafa nú þegar skilað þeim árangri að lítill munur er á álands- og aflandsgengi. Markmið gildandi stefnu um afnám hafta hefur verið að minnka hina „gömlu“ snjóhengju, en allt of lítið hefur verið gert til að byggja fullnægjandi hvata í því efni. Enn er í gildi almenn yfirlýsing ríkisins um ábyrgð á innstæðum og henni hefur verið beitt þegar á hefur reynt. Það er löngu tímabært að breyta henni. Takmarka á gildi hennar við innstæður einstaklinga, en undanskilja innstæður lögaðila ríkisábyrgð. Þá verður ólíklegra að erlendir innstæðueigendur kjósi að eiga innstæður í íslenskum bönkum og leiti frekar útgöngu eftir þeim leiðum sem stjórnvöld opna þeim.7. Taka þarf næsta skref með útgönguskatti. Í áætlun um afnám gjaldeyrishafta í mars 2011 var gert ráð fyrir því að þegar gjaldeyrisútboð Seðlabankans hefðu náð að færa aflands- og álandsgengi saman eins og nú hefur gerst, yrði settur á útgönguskattur. Brýnt er að hanna slíkt kerfi sem fyrst.8. Haga verður afnámi hafta í samræmi við alþjóðlega viðurkenndar leikreglur. Mikilvægt er að afnám hafta fari fram af ábyrgð, samningshörku og festu, en án ævintýramennsku. Það getur orðið íslenskri þjóð gríðarlega kostnaðarsamt að leggja upp í óvissuferð þar sem tafir verða við hvern einasta áfanga vegna málaferla. Æskilegast væri að hafa ferlið gagnsætt, leikreglurnar ákveðnar í þágu íslenskra hagsmuna og hafa Alþjóðagjaldeyrissjóðinn með í för. Gjaldeyrishöftin eru alvarleg meinsemd og skapa verulega áhættu fyrir íslenskt efnahagslíf. Leiðin áfram er ekki einföld, en hún er fær. Fyrst á dagskrá hlýtur að vera að leita víðtækrar samstöðu innanlands um leiðina áfram. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Árni Páll Árnason Mest lesið Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir Skoðun Halldór 05.07.2025 Halldór Baldursson Halldór Skoðun Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Sjá meira
Við höfum undanfarin misseri reglulega orðið vitni að stórkarlalegum yfirlýsingum formanna stjórnarflokkanna um yfirvofandi stórsigra þeirra í glímunni við afnám hafta. Formaður Sjálfstæðisflokksins hefur í nærri eitt og hálft ár lýst því yfir reglulega að ekkert væri því til fyrirstöðu að afnema höft innan sex mánaða. Þeir sex mánuðir hafa reynst lengi að líða. Formaður Framsóknarflokksins hefur reglulega hótað gjaldþrotaleið, sem Hæstiréttur virðist nú hafa útilokað með nýföllnum dómi. Hann varð frægur að endemum þegar hann lét verða eitt sitt fyrsta verk sem forsætisráðherra að lofa nýrri áætlun um afnám hafta, því hann hefði öll svör um hvernig standa ætti að afnáminu. Sú áætlun átti að birtast fyrir lok september 2013. Tímatalið hjá honum virðist jafn gloppótt og hjá fjármálaráðherranum og jafn djúpt á raunverulegum lausnum á flóknu viðfangsefni. Ekkert pólitískt samráð hefur átt sér stað um leiðir til afnáms hafta í sérstakri samráðsnefnd allra flokka, sem komið var á fót í efnahagsráðherratíð minni árið 2011. Þar fáum við bara fréttir um að allt gangi vel í undirbúningnum og unnið sé af kappi. Um hreint sýndarsamráð er að ræða: Við fáum engar upplýsingar um ólíkar leiðir eða samtal um leiðina áfram. Þvert á móti keppast formenn stjórnarflokkanna við að lýsa væntanlegum snilldarlausnum sem þeir muni tefla fram á síðari stigum. Þess vegna er óhjákvæmilegt að Samfylkingin skýri sína sýn á afnám hafta. Ytri aðstæður eru nú með eindæmum góðar til að stíga alvöru skref. Vextir og hagvöxtur í viðskiptalöndum eru mun lægri en hér á landi og því ekki líkur á að almenn efnahagsleg skilyrði leiði til útflæðis og gengishruns. Áhættan felst fyrst og síðast í því hvort er trú eða vantrú á Íslandi. Forgangsverkefni ætti að vera að skapa traust og samstöðu um verkefnið til að innlendir fjármagnseigendur þori að halda peningum sínum hér á landi og sæki ekki út í meira öryggi, þótt vextir séu lægri og innlendir fjármagnseigendur fari út með þeim hætti að hagkerfið þoli. Í þessu ljósi er verkleysi ríkisstjórnarinnar svo bagalegt. Forsenda árangursríks afnáms hafta er samstaða um nokkur lykilatriði:1. Heildarmyndin þarf að ganga upp og setja þarf hagsmuni íslensks atvinnulífs í öndvegi. Það dugir ekki að einblína á þrotabú og þarfir þeirra eða þörf skuldsettra opinberra aðila til að greiða erlendum kröfuhöfum afborganir. Ekki er hægt að veita einstökum þrotabúum úrlausn sem ekki er hægt að veita almennt öðrum í sambærilegri stöðu. Ekkert skref má stíga til að losa suma út, nema tryggt sé að líka sé hægt að mæta þörfum einstaklinga, lífeyrissjóða og atvinnufyrirtækja í bráð og lengd. Við getum ekki hneppt íslenskt atvinnulíf í hlekki til að þjóna erlendum kröfuhöfum um ókomna tíð.2. Lífeyrissjóðir launafólks geta ekki verið seinastir út. Lífeyriskerfi landsmanna er grundvallarstyrkleikaþáttur efnahagsbyggingar okkar og var okkur máttarstólpi til að skapa tiltrú á íslenskt efnahagslíf í kjölfar hruns. Einkennismerki þess voru fjölbreyttar fjárfestingar, sem dreifðu áhættu út fyrir hið íslenska efnahagskerfi. Þau sérkenni eru nú í hættu, því sjóðirnir hafa ekki getað fjárfest erlendis frá hruni. Ef lífeyrissjóðir landsmanna verða áfram bundnir innan hafta verða fjárfestingarkostir þeirra sífellt einhæfari og hlutur ríkisskuldabréfa í eignasafni þeirra alltof stór. Þá hætta þeir að verða okkur sjálfstæð stoð og breytast í hefðbundna gegnumstreymissjóði.3. Afnám hafta má ekki hafa áhrif á greiðslujöfnuð þjóðarinnar. Við eigum ekki að verja gjaldeyrisforða okkar til að greiða leið erlendra kröfuhafa úr landi eða skuldsetja þjóðina í erlendum gjaldeyri til að losa erlenda kröfuhafa úr landi.4. Afnám hafta má ekki hafa áhrif á greiðslujöfnuð heimilanna. Lykilforsenda er að aðgerðin hafi ekki í för með sér gengiskollsteypur, sem leiði af sér nýja verðbólguhrinu og stökkbreytingu verðtryggðra lána.5. Koma verður á eðlilegu innstæðutryggingakerfi án tafar, til að auka tiltrú á íslensku fjármálakerfi. Innlendir innstæðueigendur þurfa að búa við sambærilegt öryggi fyrir sparifé sitt hér á landi og í nágrannalöndunum. Ef íslenskir innstæðueigendur sjá kost á meira öryggi í nágrannalöndunum mun slík staða ýta undir fjármagnsflótta. Verkleysi ríkisstjórnarinnar í þessu efni er mjög ámælisvert.6. Stugga verður við erlendum innstæðueigendum. Gjaldeyrisútboð Seðlabankans hafa nú þegar skilað þeim árangri að lítill munur er á álands- og aflandsgengi. Markmið gildandi stefnu um afnám hafta hefur verið að minnka hina „gömlu“ snjóhengju, en allt of lítið hefur verið gert til að byggja fullnægjandi hvata í því efni. Enn er í gildi almenn yfirlýsing ríkisins um ábyrgð á innstæðum og henni hefur verið beitt þegar á hefur reynt. Það er löngu tímabært að breyta henni. Takmarka á gildi hennar við innstæður einstaklinga, en undanskilja innstæður lögaðila ríkisábyrgð. Þá verður ólíklegra að erlendir innstæðueigendur kjósi að eiga innstæður í íslenskum bönkum og leiti frekar útgöngu eftir þeim leiðum sem stjórnvöld opna þeim.7. Taka þarf næsta skref með útgönguskatti. Í áætlun um afnám gjaldeyrishafta í mars 2011 var gert ráð fyrir því að þegar gjaldeyrisútboð Seðlabankans hefðu náð að færa aflands- og álandsgengi saman eins og nú hefur gerst, yrði settur á útgönguskattur. Brýnt er að hanna slíkt kerfi sem fyrst.8. Haga verður afnámi hafta í samræmi við alþjóðlega viðurkenndar leikreglur. Mikilvægt er að afnám hafta fari fram af ábyrgð, samningshörku og festu, en án ævintýramennsku. Það getur orðið íslenskri þjóð gríðarlega kostnaðarsamt að leggja upp í óvissuferð þar sem tafir verða við hvern einasta áfanga vegna málaferla. Æskilegast væri að hafa ferlið gagnsætt, leikreglurnar ákveðnar í þágu íslenskra hagsmuna og hafa Alþjóðagjaldeyrissjóðinn með í för. Gjaldeyrishöftin eru alvarleg meinsemd og skapa verulega áhættu fyrir íslenskt efnahagslíf. Leiðin áfram er ekki einföld, en hún er fær. Fyrst á dagskrá hlýtur að vera að leita víðtækrar samstöðu innanlands um leiðina áfram.
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar