Að vilja ekki fá frítt í sund Arnór Bragi Elvarsson skrifar 2. desember 2020 07:30 Í Sviss er iðulega kosið um lagabreytingar, gjaldskrárbreytingar og skattahækkanir í þjóðaratkvæðagreiðslu. Ekki allar tillögur eru samþykktar. Hver og ein hækkun þarf að vera þrædd í gegnum hið pólitíska nálarauga. Um nýliðna helgi gengu Zürich-búar að kjörkassanum og höfnuðu því að fá frítt í sund. Ótrúlegt. Ef farið hefði að ráðum Jóns Gnarr frá 2010 og fríum handklæðum hefði verið lofað í viðbót hefði tillagan jafnvel verið samþykkt. Að öllu grínu slepptu var hún þó heldur göfugri, þjóðaratkvæðagreiðslan um ábyrgð fyrirtækja gagnvart samfélagi og umhverfinu. Meirihluti kjósenda studdu tillöguna um síðastliðna helgi en hún var heldur umdeild. Svisslendingar rökræddu málið í þaula í fjallgöngum meðal vina eða hengdu upp appelsínugula fána á svölum sínum til að sýna málinu stuðning. Hér verður stiklað á stóru um málið. Að draga réttan aðila til ábyrgðar Ákallið til þjóðaratkvæðagreiðslu um ábyrgð fyrirtækja (þ. Konzernverantwortungsinitiative) var stofnað til af um 60 góðgerðar- og félagasamtökum sem öll vildu draga stórfyrirtæki til ábyrgðar fyrir gjörðir sínar – ekki einungis í Sviss heldur líka í öðrum löndum sem þau starfa. Samkvæmt stofnendum gengur það ekki til lengdar að námufyrirtækið Glencore eitri fyrir ám [sic] eða eyðileggji heilu landsvæðin [sic]. Fleiri dæmi voru nefnd og fleiri fyrirtæki í fleiri geirum dregin inn í sviðsljósið, t.d. Nestlé (matvæli), LafargeHolcim (byggingarvörur) og IXM (hrávörumiðlun). Bent var á það að svissnesk stórfyrirtæki virtust svífast einskis til þess að bæta seðlum í veskið sitt, þó það væri á kostnað líffræðilegs fjölbreytileika, velferðar fólks eða jafnvel mannréttinda barna utan Sviss. Lausnartillagan var sett fram sem einföld. Svissnesk fyrirtæki myndu bera ábyrgð á öllum þeim gjörðum og misgjörðum sinna auk allra þeirra fyrirtækja og birgja sem þau stunduðu viðskipti við erlendis. Því væri hægt að sækja bætur til svissneskra fyrirtækja fyrir niðurníðslu regnskóga á kostnað nýtanlegra pálmaolíuakra í Borneó ef rekja mætti svissnesk útgjöld til slíkrar starfsemi. Að veikja atvinnulífið: svissneski vasahnífur mótraka Andstæðingar framtaksins bentu á að lausn sem þessi hefði ekki verið innleidd neins staðar annars staðar. Hvorki hafi verið sannreynt að ný sér-svissnesk lög myndu standast alþjóðalög, né væru til nokkur fordæmi um hvernig sönnunarbyrði yrði háttað í slíkum málum. Ennfremur myndi tillögð lagasetning ekki styrkja löndin sem svissnesk fyrirtæki væru í viðskiptum við, heldur veikja þau. Svissnesku fyrirtækin myndu einmitt draga úr starfsemi sinni erlendis. Innanlands væri afar íþyngjandi fyrir fyrirtæki að kynna sér starfsemi allra birgja til hlítar, sérstaklega fyrir lítil og meðalstór fyrirtæki, sem andstæðingar bentu á að væru ekki útilokuð frá tillögunni. Þegar leið á, bentu andstæðingar sérstaklega á misræmi í orðalagi innan tillögunnar. Svissneski meðalvegurinn Samtök fyrirtækja komu með móttillögu: Ákveðin stórfyrirtæki í alþjóðastarfsemi þurfa að skila skýrslu um samfélags- og umhverfisáhrif starfsemi þeirra. Tillaga þessi myndi vera leidd í lög ef þjóðaratkvæðagreiðslan myndi ekki ganga í gegn. Samkvæmt tillögunni, sem samþykkt var í svissneska þinginu í sumar, bera fyrirtækin þó enn enga ábyrgð á erlendum dótturfyrirtækjum eða birgjum. Andstæðingum finnst þessi móttillaga ekki ganga nógu langt. Meirihluti kaus með, en tillagan samt felld Öldungadeild Sviss, mynduð af 46 fulltrúum 26 kantóna Sviss þarf samkvæmt stjórnarskrá einnig að samþykkja allar þjóðaratkvæðagreiðslur. Þessa tillögu um ábyrgð fyrirtækja samþykktu þau ekki. Þó knappur meirihluti kjósenda, um 51%, hafi kosið með tillögunni voru kjörnir fulltrúar Kantónanna ekki sammála að það væri rétt skref að fyrirtæki beri ábyrgð á starfsemi allra gjörða viðskiptafélaga sinna utan landsteina Sviss. Því verður móttillaga fyrirtækjanna að lögum. Ruedi Noser, öldungardeildarþingmaður Zürich-kantónu, hafði orð á því að þingið hugi að mannréttindum og að texti nýju löggjafarinnar væri allavega með skýr fyrirmæli um hvernig megi vinna að úrbótum á því sviði. Niðurstaðan er súrsæt fyrir þá sem stóðu á bakvið framtakið. Meirihluti fékkst fyrir atkvæðagreiðslunni sem er valdeflandi þó tillagan hafi að lokum verið felld. En fyrirtækin hafa samt lofað að bæta sig. Nestlé segist t.d. á heimasíðu sinni ætla að geta tryggt uppruna allrar pálmaolíu sem keypt er árið 2020. Erum við að gera nóg? Á sama tíma og erfitt er að vera mótfallinn því að uppræta mannréttindabrot og stíga skref til að bjarga regnskógunum stendur enn sú spurning hvort upprunaleg tillaga gæti meðalhófs um rannsóknarskyldu fyrirtækja á viðskiptafélögum sínum. Tillagan og umræðan hefur þó vissulega hvatt fyrirtæki til að bæta sig. Það er vel. Það má þó vissulega halda þeirri spurningu á lofti hvort gengið sé nógu langt í þeim úrbótum. Glencore hefur ítrekað bent á að málflutningur framtaksfólksins stæði á brauðfótum. En að ýmsu leyti hefur markmiði framtaksfólksins verið náð með því að færa sviðsljósið að starfsemi fyrirtækjanna erlendis. Með þessu eykst þrýstingur á fyrirtæki að halda viðskiptaháttum sínum réttu megin við siðferðimörk samlanda þeirra. Alls ólíklegt er að ein árleg skýrsla um samfélagsáhrif fyrirtækja muni fyllilega upplýsa um téða viðskiptahætti. Eitt er víst að svisslendingar virðast orðnir þreyttir á þjóðaratkvæðagreiðslum. Kjörsókn fer minnkandi og tillögur almennings til lagasetningar hafa ekki verið samþykktar síðan 2014. Ekki einu sinni tillaga um að fá frítt í sund! Höfundur er samgönguverkfræðingur. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Rómur Mest lesið Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Skoðun Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason skrifar Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson skrifar Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon skrifar Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal skrifar Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Sjá meira
Í Sviss er iðulega kosið um lagabreytingar, gjaldskrárbreytingar og skattahækkanir í þjóðaratkvæðagreiðslu. Ekki allar tillögur eru samþykktar. Hver og ein hækkun þarf að vera þrædd í gegnum hið pólitíska nálarauga. Um nýliðna helgi gengu Zürich-búar að kjörkassanum og höfnuðu því að fá frítt í sund. Ótrúlegt. Ef farið hefði að ráðum Jóns Gnarr frá 2010 og fríum handklæðum hefði verið lofað í viðbót hefði tillagan jafnvel verið samþykkt. Að öllu grínu slepptu var hún þó heldur göfugri, þjóðaratkvæðagreiðslan um ábyrgð fyrirtækja gagnvart samfélagi og umhverfinu. Meirihluti kjósenda studdu tillöguna um síðastliðna helgi en hún var heldur umdeild. Svisslendingar rökræddu málið í þaula í fjallgöngum meðal vina eða hengdu upp appelsínugula fána á svölum sínum til að sýna málinu stuðning. Hér verður stiklað á stóru um málið. Að draga réttan aðila til ábyrgðar Ákallið til þjóðaratkvæðagreiðslu um ábyrgð fyrirtækja (þ. Konzernverantwortungsinitiative) var stofnað til af um 60 góðgerðar- og félagasamtökum sem öll vildu draga stórfyrirtæki til ábyrgðar fyrir gjörðir sínar – ekki einungis í Sviss heldur líka í öðrum löndum sem þau starfa. Samkvæmt stofnendum gengur það ekki til lengdar að námufyrirtækið Glencore eitri fyrir ám [sic] eða eyðileggji heilu landsvæðin [sic]. Fleiri dæmi voru nefnd og fleiri fyrirtæki í fleiri geirum dregin inn í sviðsljósið, t.d. Nestlé (matvæli), LafargeHolcim (byggingarvörur) og IXM (hrávörumiðlun). Bent var á það að svissnesk stórfyrirtæki virtust svífast einskis til þess að bæta seðlum í veskið sitt, þó það væri á kostnað líffræðilegs fjölbreytileika, velferðar fólks eða jafnvel mannréttinda barna utan Sviss. Lausnartillagan var sett fram sem einföld. Svissnesk fyrirtæki myndu bera ábyrgð á öllum þeim gjörðum og misgjörðum sinna auk allra þeirra fyrirtækja og birgja sem þau stunduðu viðskipti við erlendis. Því væri hægt að sækja bætur til svissneskra fyrirtækja fyrir niðurníðslu regnskóga á kostnað nýtanlegra pálmaolíuakra í Borneó ef rekja mætti svissnesk útgjöld til slíkrar starfsemi. Að veikja atvinnulífið: svissneski vasahnífur mótraka Andstæðingar framtaksins bentu á að lausn sem þessi hefði ekki verið innleidd neins staðar annars staðar. Hvorki hafi verið sannreynt að ný sér-svissnesk lög myndu standast alþjóðalög, né væru til nokkur fordæmi um hvernig sönnunarbyrði yrði háttað í slíkum málum. Ennfremur myndi tillögð lagasetning ekki styrkja löndin sem svissnesk fyrirtæki væru í viðskiptum við, heldur veikja þau. Svissnesku fyrirtækin myndu einmitt draga úr starfsemi sinni erlendis. Innanlands væri afar íþyngjandi fyrir fyrirtæki að kynna sér starfsemi allra birgja til hlítar, sérstaklega fyrir lítil og meðalstór fyrirtæki, sem andstæðingar bentu á að væru ekki útilokuð frá tillögunni. Þegar leið á, bentu andstæðingar sérstaklega á misræmi í orðalagi innan tillögunnar. Svissneski meðalvegurinn Samtök fyrirtækja komu með móttillögu: Ákveðin stórfyrirtæki í alþjóðastarfsemi þurfa að skila skýrslu um samfélags- og umhverfisáhrif starfsemi þeirra. Tillaga þessi myndi vera leidd í lög ef þjóðaratkvæðagreiðslan myndi ekki ganga í gegn. Samkvæmt tillögunni, sem samþykkt var í svissneska þinginu í sumar, bera fyrirtækin þó enn enga ábyrgð á erlendum dótturfyrirtækjum eða birgjum. Andstæðingum finnst þessi móttillaga ekki ganga nógu langt. Meirihluti kaus með, en tillagan samt felld Öldungadeild Sviss, mynduð af 46 fulltrúum 26 kantóna Sviss þarf samkvæmt stjórnarskrá einnig að samþykkja allar þjóðaratkvæðagreiðslur. Þessa tillögu um ábyrgð fyrirtækja samþykktu þau ekki. Þó knappur meirihluti kjósenda, um 51%, hafi kosið með tillögunni voru kjörnir fulltrúar Kantónanna ekki sammála að það væri rétt skref að fyrirtæki beri ábyrgð á starfsemi allra gjörða viðskiptafélaga sinna utan landsteina Sviss. Því verður móttillaga fyrirtækjanna að lögum. Ruedi Noser, öldungardeildarþingmaður Zürich-kantónu, hafði orð á því að þingið hugi að mannréttindum og að texti nýju löggjafarinnar væri allavega með skýr fyrirmæli um hvernig megi vinna að úrbótum á því sviði. Niðurstaðan er súrsæt fyrir þá sem stóðu á bakvið framtakið. Meirihluti fékkst fyrir atkvæðagreiðslunni sem er valdeflandi þó tillagan hafi að lokum verið felld. En fyrirtækin hafa samt lofað að bæta sig. Nestlé segist t.d. á heimasíðu sinni ætla að geta tryggt uppruna allrar pálmaolíu sem keypt er árið 2020. Erum við að gera nóg? Á sama tíma og erfitt er að vera mótfallinn því að uppræta mannréttindabrot og stíga skref til að bjarga regnskógunum stendur enn sú spurning hvort upprunaleg tillaga gæti meðalhófs um rannsóknarskyldu fyrirtækja á viðskiptafélögum sínum. Tillagan og umræðan hefur þó vissulega hvatt fyrirtæki til að bæta sig. Það er vel. Það má þó vissulega halda þeirri spurningu á lofti hvort gengið sé nógu langt í þeim úrbótum. Glencore hefur ítrekað bent á að málflutningur framtaksfólksins stæði á brauðfótum. En að ýmsu leyti hefur markmiði framtaksfólksins verið náð með því að færa sviðsljósið að starfsemi fyrirtækjanna erlendis. Með þessu eykst þrýstingur á fyrirtæki að halda viðskiptaháttum sínum réttu megin við siðferðimörk samlanda þeirra. Alls ólíklegt er að ein árleg skýrsla um samfélagsáhrif fyrirtækja muni fyllilega upplýsa um téða viðskiptahætti. Eitt er víst að svisslendingar virðast orðnir þreyttir á þjóðaratkvæðagreiðslum. Kjörsókn fer minnkandi og tillögur almennings til lagasetningar hafa ekki verið samþykktar síðan 2014. Ekki einu sinni tillaga um að fá frítt í sund! Höfundur er samgönguverkfræðingur. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun
Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun