Hálfnað er verk… Ólafur Þór Gunnarsson skrifar 11. febrúar 2021 16:01 Umræður um stjórnarskrá lýðveldisins eru ekki nýjar af nálinni. Allt frá lýðveldisstofnun hefur fólk haft skoðanir á helstu málum og velt vöngum yfir því hvort stjórnarskráin þjónaði sínum upphaflegu markmiðum, hvort ný markmiðssetning væri tímabær eða hvort allt plaggið ætti að fara í gegnum endurskoðun. Nýir tímar kalla á ný viðhorf og ný viðfangsefni og viðhorf sem þóttu sjálfsögð fyrir einhverjum áratugum þykja úrelt í dag. Verkefni sem engum datt í hug eru verkefni dagsins og verkefni gærdagsins oft úrelt og meira fyrir sagnfræðinga að velta fyrir sér heldur en framsýnt 21. aldar fólk. Við myndun núverandi ríkisstjórnar var ákveðið að fara í það verk að nýju að endurskoða stjórnarskrána. Verkið er viðamikið og því ákveðið að skipta vinnunni á tvö kjörtímabil. Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra hefur nú lagt fram í eigin nafni tillögur til breytinga á nokkrum lykilatriðum í stjórnskipan Íslands, atriðum sem ættu að skipta flesta Íslendinga miklu máli. Sú staðreynd að forsætisráðherra leggur málið fram í eigin nafni breytir ekki því að allir formenn stjórnmálaflokkanna sem sæti eiga á Alþingi hafa setið 25 fundi á kjörtímabilinu þar sem breytingar hafa verið ræddar. Þær tillögur sem nú birtast byggja að mestu leiti á þeirri vinnu sem stjórnlagaráð og stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd unnu á árunum 2011-2013, auk þeirrar vinnu sem unnin hefur verið síðan. Afraksturinn er frumvarp í 23 greinum. Þjóðareign nái yfir allar auðlindir Breytingarnar snúa að nokkrum atriðum. Valdmörk milli forseta og ríkisstjórnar eru skýrð. Breytingar eru lagðar til á kjöri Forseta Íslands. Ríkissaksóknari fær stöðu í stjórnarskrá. Þingræðið er styrkt. Ákvæði um náttúruvernd eru sett inn, einnig ákvæði um auðlindir í þjóðareign og loks ákvæði um stöðu íslenskrar tungu og íslenskt táknmál sem ríkismál og skyldu stjórnvalda til að vernda þau og styrkja. Allar eru þessar breytingar mikilvægar en þær sem mesta umfjöllun hafa fengið eru ákvæðin um náttúruvernd og auðlindir í þjóðareign. Ákvæðið um auðlindir í þjóðareign á að ná yfir allar auðlindir. Bæði þær sem við þekkjum nú, og þær sem kunna að raungerast síðar. Fyrir tuttugu árum sáum við hvorki fyrir að vindorka væri auðlind né aðgangur að hálendinu. Þá kann vel að fara svo að í framtíðinni verði aðrar auðlindir mikilvægar, eins og binding koltvísýrings í bergi. Gerður er greinarmunur á hvort nýting auðlindar sé í hreinu ábataskyni eða hvort um samfélagslega nýtingu sé að ræða. Skylt verður að taka gjald af nýtingu í ábataskyni og engin úthlutun nýtingarréttar verður varanleg. Eins og gefur að skilja geta verið uppi misjöfn sjónarmið á mismunandi tímum um hvað teljist til auðlinda og hvað teljist nýting í ábataskyni, en einmitt þess vegna mikilvægt að taka af tvímæli um að þar á er munur og fela síðan Alþingi á hverjum tíma að ákveða með lögum hver gjaldtakan eigi að vera. Náttúruverndarákvæðið er einnig gríðarlega mikilvægt. Áskilnaður um sjálfbæra þróun kemur inn í stjórnarskrá. Þar er skýrt kveðið á um almannaréttinn, heimild fólks til að fara um landið. Skyldan til að ganga vel um landið er fest í stjórnarskrá og rétturinn til heilnæms umhverfis er tryggður. Efni frekar en form Frumvarpið er nú til umræðu í þinginu og hófst fyrsta umræða 3. febrúar. Frumvarpið er vel unnið og ætti að mínu mati að geta orðið grundvöllur til sátta í langvarandi ágreiningsefnum. Svo kann að fara að við vinnsluna þurfi allir að gefa eitthvað eftir af sínum ýtrustu kröfum og ekki víst að öllum finnist frumvarpið endurspegla þá þörf sem þeir telja fyrir breytingar. Á hinn bóginn tel ég að nú sé tækifæri hjá þinginu að sýna þjóðinni að það sé fært um að tala sig niður á ásættanlega niðurstöðu eftir áratuga skoðun og færa þjóðinni ný ákvæði um mikilvæg réttindamál í stjórnarskrá. Fram til þessa hefur endurskoðun strandað á því að menn hafa ekki verið sammála um umfang eða þörf á verkefninu. En nú er verkið hálfnað. Allir þingmenn á Alþingi þurfa að spyrja sig þeirrar spurningar hvort þeir séu tilbúnir í það verkefni eða hvort menn ætli að halda sig í skotgröfum og ræða fremur um form heldur en efni. Með þessari aðferð leggur Katrín Jakobsdóttir til að við tökum verkefnið í áföngum en af festu, lokum þessum köflum, en tökum svo til við þá næstu. Ég er reiðubúinn í það verkefni. Höfundur er þingmaður Vinstri grænna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólafur Þór Gunnarsson Alþingi Stjórnarskrá Skoðun: Kosningar 2021 Vinstri græn Mest lesið Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Sjá meira
Umræður um stjórnarskrá lýðveldisins eru ekki nýjar af nálinni. Allt frá lýðveldisstofnun hefur fólk haft skoðanir á helstu málum og velt vöngum yfir því hvort stjórnarskráin þjónaði sínum upphaflegu markmiðum, hvort ný markmiðssetning væri tímabær eða hvort allt plaggið ætti að fara í gegnum endurskoðun. Nýir tímar kalla á ný viðhorf og ný viðfangsefni og viðhorf sem þóttu sjálfsögð fyrir einhverjum áratugum þykja úrelt í dag. Verkefni sem engum datt í hug eru verkefni dagsins og verkefni gærdagsins oft úrelt og meira fyrir sagnfræðinga að velta fyrir sér heldur en framsýnt 21. aldar fólk. Við myndun núverandi ríkisstjórnar var ákveðið að fara í það verk að nýju að endurskoða stjórnarskrána. Verkið er viðamikið og því ákveðið að skipta vinnunni á tvö kjörtímabil. Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra hefur nú lagt fram í eigin nafni tillögur til breytinga á nokkrum lykilatriðum í stjórnskipan Íslands, atriðum sem ættu að skipta flesta Íslendinga miklu máli. Sú staðreynd að forsætisráðherra leggur málið fram í eigin nafni breytir ekki því að allir formenn stjórnmálaflokkanna sem sæti eiga á Alþingi hafa setið 25 fundi á kjörtímabilinu þar sem breytingar hafa verið ræddar. Þær tillögur sem nú birtast byggja að mestu leiti á þeirri vinnu sem stjórnlagaráð og stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd unnu á árunum 2011-2013, auk þeirrar vinnu sem unnin hefur verið síðan. Afraksturinn er frumvarp í 23 greinum. Þjóðareign nái yfir allar auðlindir Breytingarnar snúa að nokkrum atriðum. Valdmörk milli forseta og ríkisstjórnar eru skýrð. Breytingar eru lagðar til á kjöri Forseta Íslands. Ríkissaksóknari fær stöðu í stjórnarskrá. Þingræðið er styrkt. Ákvæði um náttúruvernd eru sett inn, einnig ákvæði um auðlindir í þjóðareign og loks ákvæði um stöðu íslenskrar tungu og íslenskt táknmál sem ríkismál og skyldu stjórnvalda til að vernda þau og styrkja. Allar eru þessar breytingar mikilvægar en þær sem mesta umfjöllun hafa fengið eru ákvæðin um náttúruvernd og auðlindir í þjóðareign. Ákvæðið um auðlindir í þjóðareign á að ná yfir allar auðlindir. Bæði þær sem við þekkjum nú, og þær sem kunna að raungerast síðar. Fyrir tuttugu árum sáum við hvorki fyrir að vindorka væri auðlind né aðgangur að hálendinu. Þá kann vel að fara svo að í framtíðinni verði aðrar auðlindir mikilvægar, eins og binding koltvísýrings í bergi. Gerður er greinarmunur á hvort nýting auðlindar sé í hreinu ábataskyni eða hvort um samfélagslega nýtingu sé að ræða. Skylt verður að taka gjald af nýtingu í ábataskyni og engin úthlutun nýtingarréttar verður varanleg. Eins og gefur að skilja geta verið uppi misjöfn sjónarmið á mismunandi tímum um hvað teljist til auðlinda og hvað teljist nýting í ábataskyni, en einmitt þess vegna mikilvægt að taka af tvímæli um að þar á er munur og fela síðan Alþingi á hverjum tíma að ákveða með lögum hver gjaldtakan eigi að vera. Náttúruverndarákvæðið er einnig gríðarlega mikilvægt. Áskilnaður um sjálfbæra þróun kemur inn í stjórnarskrá. Þar er skýrt kveðið á um almannaréttinn, heimild fólks til að fara um landið. Skyldan til að ganga vel um landið er fest í stjórnarskrá og rétturinn til heilnæms umhverfis er tryggður. Efni frekar en form Frumvarpið er nú til umræðu í þinginu og hófst fyrsta umræða 3. febrúar. Frumvarpið er vel unnið og ætti að mínu mati að geta orðið grundvöllur til sátta í langvarandi ágreiningsefnum. Svo kann að fara að við vinnsluna þurfi allir að gefa eitthvað eftir af sínum ýtrustu kröfum og ekki víst að öllum finnist frumvarpið endurspegla þá þörf sem þeir telja fyrir breytingar. Á hinn bóginn tel ég að nú sé tækifæri hjá þinginu að sýna þjóðinni að það sé fært um að tala sig niður á ásættanlega niðurstöðu eftir áratuga skoðun og færa þjóðinni ný ákvæði um mikilvæg réttindamál í stjórnarskrá. Fram til þessa hefur endurskoðun strandað á því að menn hafa ekki verið sammála um umfang eða þörf á verkefninu. En nú er verkið hálfnað. Allir þingmenn á Alþingi þurfa að spyrja sig þeirrar spurningar hvort þeir séu tilbúnir í það verkefni eða hvort menn ætli að halda sig í skotgröfum og ræða fremur um form heldur en efni. Með þessari aðferð leggur Katrín Jakobsdóttir til að við tökum verkefnið í áföngum en af festu, lokum þessum köflum, en tökum svo til við þá næstu. Ég er reiðubúinn í það verkefni. Höfundur er þingmaður Vinstri grænna.
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun