Góðir (leg)hálsar! Hólmfríður Rósa Halldórsdóttir og Sólveig Hlín Brynjólfsdóttir skrifa 18. febrúar 2021 07:00 Íslendingum er öllum mikið niðri fyrir þegar kemur að baráttunni við krabbamein. Við erum lítil þjóð, eigum alltaf að minnsta kosti einn sameiginlegan Facebook-vin og höfum við því langflest einhvers konar persónulega reynslu af þessum ömurlega sjúkdómi. En það þýðir líka að við stöndum saman gegn honum, kaupum bleiku slaufuna, söfnum í marsmottur og hristum rassinn til heiðurs Bláa naglanum. Og svo erum við auðvitað öll dugleg að mæta í skimun! Eðlilega tökum við það því nærri okkur þegar upp kemst að ekki hafi verið nægilega vel staðið að skimun á undanförnum árum og að fleiri tugir kvenna hafi fengið rangar niðurstöður sem í alvarlegustu tilfellum leyfðu ógreindum leghálskrabbameinum að draga ungar konur til dauða. Þennan skandal ber upp á tímamótum í leghálsskimun á Íslandi, þar sem við tókum upp nýtt fyrirkomulag núna um áramótin. Nýja skimunarferlið fylgir danskri fyrirmynd, en það byggir bæði á að nýta nýjustu rannsóknir og þekkingu á leghálskrabbameini ásamt því að reyna að ná til fleiri kvenna en áður! Þannig er nefnilega mál með vexti, að leghálskrabbamein verður eiginlega ekki til nema með aðkomu HPV veirunnar. HPV veiran smitast yfirleitt með kynlífi og yfirgnæfandi meirihluti þeirra sem eru kynferðislega virk smitast af HPV allavega einu sinni. Í dag eru þekkt hátt í 200 afbrigði af HPV veirum, mörg hver eru skaðlaus, nokkur valda kynfæravörtum en þau illvígustu geta hrundið af stað krabbameini. Langoftast hristir líkaminn þessar sýkingar af sér á nokkrum mánuðum en einstaka sinnum er sýkingin viðvarandi og hefur það hættu í för með sér. Leghálskrabbamein er þó almennt seinfarinn sjúkdómur og tekur oft 10 – 15 ár fyrir æxli að myndast. Þó krabbamein sem kynsjúkdómur hljómi eins og eitthvað úr stórslysamynd, er þetta ekki alslæmt. Eins og við þekkjum orðið vel hafa vísindin þróað aðferðir til að bæði greina veirusmit og bólusetja gegn þeim – við ættum því að geta komið í veg fyrir leghálskrabbamein eins og það væri hver önnur flensa! Árið 2011 var byrjað að bólusetja allar íslenskar stelpur við 12 ára aldur en sú bólusetning veitir vörn gegn tveimur algengustu stofnum af krabbameinsvaldandi HPV. Í Danmörku er nýlega hafin bólusetning á 12 ára strákum til að minnka umferð hættulegra HPV sýkinga enn frekar. Næstu ár munu því vonandi sýna okkur stórminnkaða tíðni bæði forstigsbreytinga og leghálskrabbameina. Þessi bóluefni verja þó ekki gegn öllum illvígum HPV stofnum og það verður því áfram mikilvægt að halda úti öflugri skimun til að grípa forstigsbreytingar áður en þær fá að verða alvarlegt vandamál. Nýja skimunin blandar saman frumustrokinu sem við þekkjum og skimun fyrir HPV sýkingu, þar sem konur sem greinast HPV jákvæðar verða sendar áfram í frumustrok. Veiruprófin eru bæði næmari og einfaldari í framkvæmd en frumustrokið og munu vonandi einfalda greiningarferlið. Fyrir HPV prófið þarf ekki að taka sýni úr leghálsinum sjálfum heldur dugir að taka strok úr leggöngunum (svipað og er gert fyrir t.d. klamydíu próf). Í Danmörku var nýlega byrjað að bjóða uppá „heimapróf”, þar sem konur fá einfaldlega sendan sýnatökupinna heim og þær taka svo sýni sjálfar heima í stofu (inni á baði). Sýnið er svo sent til baka í pósti og greint á rannsóknarstofu. Enn sem komið er hefur Ísland ekki sett upp áætlun fyrir að innleiða heimapróf, en þau gætu verið mikilvægur þáttur í að beina konum í skimun sem hafa hingað til ekki getað eða viljað fara í frumustrok. Krabbameinsfélagið hefur sannarlega lyft grettistaki í forvörnum gegn krabbameinum á Íslandi og eiga þau mikið lof skilið, en því miður eru nýliðnir atburðir til þess fallnir að rýra traust kvenna á leghálsskimunum og niðurstöðum þeirra, sem gæti skilað sér í lélegri mætingu. Við vonum innilega að þessar breytingar á skimunarferlinu munu hjálpa til við að byggja aftur upp þetta traust og fái enn fleiri konur til að fylgjast með gangi mála í leghálsinum sínum. Stríðið við krabbamein er langt og strangt og háð á mörgum vígstöðvum – en leghálskrabbamein er sannarlega orrusta sem við ættum að geta unnið ef við leggjumst öll á eitt og skundum í skimun! Hlaðvarpið Vísyndi tekur fyrir stöðuna á leghálsskimun á Íslandi í sínum þriðja þætti. Við förum ofan í saumana á því hvernig leghálskrabbamein verður til, hvað við getum gert til að koma í veg fyrir þau og hvaða hræringar hafa orðið á Íslandi á undanförnum mánuðum. Smelltu hér til að hlusta á Hlaðvarpið. Það má nálgast á öllum helstu hlaðvarpsveitum. Höfundar eru doktorsnemar í krabbameinslíffræði í Kaupmannahöfn. Hólmfríður Rósa Halldórsdóttir vinnur hjá Danska Tækniháskólanum (DTU) og Sólveig Hlín Brynjólfsdóttir hjá Danska Krabbameinsfélaginu (Kræftens Bekæmpelse). Embætti landlæknis, 2016, HPV veiran og bólusetning gegn leghálskrabbameini. World Health Organization, 2020, Human Papillomavirus (HPV) and cervical cancer. Embætti landlæknis, 2021, Skimun fyrir leghálskrabbameini. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Rómur Skimun fyrir krabbameini Heilbrigðismál Mest lesið Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen Skoðun Skoðun Skoðun Kúnstin að vera ósammála sjálfum sér Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason skrifar Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson skrifar Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon skrifar Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal skrifar Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Sjá meira
Íslendingum er öllum mikið niðri fyrir þegar kemur að baráttunni við krabbamein. Við erum lítil þjóð, eigum alltaf að minnsta kosti einn sameiginlegan Facebook-vin og höfum við því langflest einhvers konar persónulega reynslu af þessum ömurlega sjúkdómi. En það þýðir líka að við stöndum saman gegn honum, kaupum bleiku slaufuna, söfnum í marsmottur og hristum rassinn til heiðurs Bláa naglanum. Og svo erum við auðvitað öll dugleg að mæta í skimun! Eðlilega tökum við það því nærri okkur þegar upp kemst að ekki hafi verið nægilega vel staðið að skimun á undanförnum árum og að fleiri tugir kvenna hafi fengið rangar niðurstöður sem í alvarlegustu tilfellum leyfðu ógreindum leghálskrabbameinum að draga ungar konur til dauða. Þennan skandal ber upp á tímamótum í leghálsskimun á Íslandi, þar sem við tókum upp nýtt fyrirkomulag núna um áramótin. Nýja skimunarferlið fylgir danskri fyrirmynd, en það byggir bæði á að nýta nýjustu rannsóknir og þekkingu á leghálskrabbameini ásamt því að reyna að ná til fleiri kvenna en áður! Þannig er nefnilega mál með vexti, að leghálskrabbamein verður eiginlega ekki til nema með aðkomu HPV veirunnar. HPV veiran smitast yfirleitt með kynlífi og yfirgnæfandi meirihluti þeirra sem eru kynferðislega virk smitast af HPV allavega einu sinni. Í dag eru þekkt hátt í 200 afbrigði af HPV veirum, mörg hver eru skaðlaus, nokkur valda kynfæravörtum en þau illvígustu geta hrundið af stað krabbameini. Langoftast hristir líkaminn þessar sýkingar af sér á nokkrum mánuðum en einstaka sinnum er sýkingin viðvarandi og hefur það hættu í för með sér. Leghálskrabbamein er þó almennt seinfarinn sjúkdómur og tekur oft 10 – 15 ár fyrir æxli að myndast. Þó krabbamein sem kynsjúkdómur hljómi eins og eitthvað úr stórslysamynd, er þetta ekki alslæmt. Eins og við þekkjum orðið vel hafa vísindin þróað aðferðir til að bæði greina veirusmit og bólusetja gegn þeim – við ættum því að geta komið í veg fyrir leghálskrabbamein eins og það væri hver önnur flensa! Árið 2011 var byrjað að bólusetja allar íslenskar stelpur við 12 ára aldur en sú bólusetning veitir vörn gegn tveimur algengustu stofnum af krabbameinsvaldandi HPV. Í Danmörku er nýlega hafin bólusetning á 12 ára strákum til að minnka umferð hættulegra HPV sýkinga enn frekar. Næstu ár munu því vonandi sýna okkur stórminnkaða tíðni bæði forstigsbreytinga og leghálskrabbameina. Þessi bóluefni verja þó ekki gegn öllum illvígum HPV stofnum og það verður því áfram mikilvægt að halda úti öflugri skimun til að grípa forstigsbreytingar áður en þær fá að verða alvarlegt vandamál. Nýja skimunin blandar saman frumustrokinu sem við þekkjum og skimun fyrir HPV sýkingu, þar sem konur sem greinast HPV jákvæðar verða sendar áfram í frumustrok. Veiruprófin eru bæði næmari og einfaldari í framkvæmd en frumustrokið og munu vonandi einfalda greiningarferlið. Fyrir HPV prófið þarf ekki að taka sýni úr leghálsinum sjálfum heldur dugir að taka strok úr leggöngunum (svipað og er gert fyrir t.d. klamydíu próf). Í Danmörku var nýlega byrjað að bjóða uppá „heimapróf”, þar sem konur fá einfaldlega sendan sýnatökupinna heim og þær taka svo sýni sjálfar heima í stofu (inni á baði). Sýnið er svo sent til baka í pósti og greint á rannsóknarstofu. Enn sem komið er hefur Ísland ekki sett upp áætlun fyrir að innleiða heimapróf, en þau gætu verið mikilvægur þáttur í að beina konum í skimun sem hafa hingað til ekki getað eða viljað fara í frumustrok. Krabbameinsfélagið hefur sannarlega lyft grettistaki í forvörnum gegn krabbameinum á Íslandi og eiga þau mikið lof skilið, en því miður eru nýliðnir atburðir til þess fallnir að rýra traust kvenna á leghálsskimunum og niðurstöðum þeirra, sem gæti skilað sér í lélegri mætingu. Við vonum innilega að þessar breytingar á skimunarferlinu munu hjálpa til við að byggja aftur upp þetta traust og fái enn fleiri konur til að fylgjast með gangi mála í leghálsinum sínum. Stríðið við krabbamein er langt og strangt og háð á mörgum vígstöðvum – en leghálskrabbamein er sannarlega orrusta sem við ættum að geta unnið ef við leggjumst öll á eitt og skundum í skimun! Hlaðvarpið Vísyndi tekur fyrir stöðuna á leghálsskimun á Íslandi í sínum þriðja þætti. Við förum ofan í saumana á því hvernig leghálskrabbamein verður til, hvað við getum gert til að koma í veg fyrir þau og hvaða hræringar hafa orðið á Íslandi á undanförnum mánuðum. Smelltu hér til að hlusta á Hlaðvarpið. Það má nálgast á öllum helstu hlaðvarpsveitum. Höfundar eru doktorsnemar í krabbameinslíffræði í Kaupmannahöfn. Hólmfríður Rósa Halldórsdóttir vinnur hjá Danska Tækniháskólanum (DTU) og Sólveig Hlín Brynjólfsdóttir hjá Danska Krabbameinsfélaginu (Kræftens Bekæmpelse). Embætti landlæknis, 2016, HPV veiran og bólusetning gegn leghálskrabbameini. World Health Organization, 2020, Human Papillomavirus (HPV) and cervical cancer. Embætti landlæknis, 2021, Skimun fyrir leghálskrabbameini. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun
Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson Skoðun
Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar
Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun
Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson Skoðun