Að sá efasemdarfræjum í umræðunni til að afvegaleiða hana Siggeir F. Ævarsson skrifar 15. nóvember 2021 09:31 Áður en lengra er haldið vil ég þakka Pétri G. Markan, biskupsritara, kærlega fyrir grein hans, „Gögnin liggja fyrir”, sem hann birti í kjölfarið á minni grein um sama efni, en það er nokkuð óvanalegt að kirkjunnar fólk sé tilbúið að taka svona opna og hreinskipta umræðu um kirkjujarðasamkomulagið og forsendur þess. Í útvarpsviðtali í Reykjavík síðdegis um grein mína tók ég sérstaklega fram að það mætti ekki blanda saman umræðunni um þá tæpa fjóra milljarða sem ríkið greiðir árlega til Þjóðkirkjunnar fyrir kirkjujarðasamkomulagið annars vegar, og sóknargjöldin hins vegar, sem öll trú- og lífsskoðunarfélög fá, útreiknað miðað við skráningu í félögin hjá Þjóðskrá. Biskupsritari gat nú samt ekki setið á sér og hóf svargrein sína á að blanda þessu öllu saman í einn graut, en tók svo reyndar fram síðar í greininni að sóknargjöldin væru allt annar handleggur. Efasemdarfræin liggja víða í umræðunni. En það er nú einu sinni svo að fyrir öll trú- og lífsskoðunarfélög í landinu, að Þjóðkirkjunni undanskilinni, eru sóknargjöldin þeirra stærsta og jafnvel eina tekjulind. Ef allir myndu hætta í Siðmennt á morgun þyrfti ég væntanlega bara að vinna minn uppsagnarfrest og starfsemi Siðmenntar myndi leggjast af í núverandi mynd. En ef félagatal Þjóðkirkjunnar myndi tæmast á morgun væri Pétur áfram með trygga vinnu næstu 13 árin, ásamt öllum prestum landsins. Aðstöðumunur félaganna er augljóslega gríðarlegur. Mér þykir þó afar áhugavert að sjá fulltrúa Þjóðkirkjunnar kalla sóknargjöldin „fjármagn beint úr ríkissjóði”, en ekki félagsgjöld. Þetta hefur Siðmennt bent á árum saman. Sóknargjöldin eru ekki félagsgjöld, heldur fjármagn úr ríkissjóði, sem allir skattgreiðendur standa undir, líka þeir sem standa utan trúfélaga. Á vefsíðu Þjóðkirkjunnar stendur svart á hvítu: „...innheimtir ríkið fyrir kirkjuna sóknargjöld, sem eru einskonar félagsgjöld” - Ég fagna þessari áherslubreytingu kirkjunnar, og reikna með að heimasíða hennar verði fljótlega uppfærð í kjölfarið. Gögnin lágu ekki fyrir Pétur fullyrðir einnig að það hafi alltaf legið skýrt fyrir hvaða jarðir tilheyra kirkjujaraðsamkomulaginu. Vísar hann m.a. í skýrslu kirkjueignarnefndar en þar er einmitt fjallað um fjölda kirkjujarða sem voru seldar eftir 1907. í óbirtri skrá eftir séra Gísla Brynjólfsson, um „seldar kirkjujarðir 1876-1974“, sem hann tók saman eftir beiðni biskups segir: „Eftir gildistöku laganna 1908-1923 voru seldar hvorki meira né minna en 355 jarðir” - Það er því algjör markleysa að tala um allar jarðirnar frá 1907 sem einhvern grundvöll fyrir umræðuna um virði þeirra sem eftir standa 2021. Þar fyrir utan þá hefur ríkið hingað til ekki getað svarað afgerandi hvaða jarðir tilheyra samkomulaginu. Það er auðvitað algjörlega ótækt, að binda ríkið til tugmilljarða greiðslna út á eitthvað afskaplega óljóst og loðið. Í svari fjármálaráðherra til Birgittu Jónsdóttur árið 2014 segir: „Enginn ákveðinn listi liggur fyrir yfir þær jarðir og kirkjueignir sem urðu eftir hjá íslenska ríkinu og ríkið fékk við samning sinn við þjóðkirkjuna sem undirritaður var 10. janúar 1997, þótt vísa megi í umfjöllun í áliti kirkjueignanefndar um kirkjujarðir. Þar sem ekki er hægt að skoða tilteknar eignir eða jarðir sem ákveðið eignasafn er óhjákvæmilega ekki hægt að svara efni 1.–7. tölul. fyrirspurnar þessarar.” Kirkjan sjálf viðurkennir að forsendur samningsins séu óljósar, en á vef Kirkjunnar segir að lögin um launagreiðslur presta og starfsmanna biskupsembættisins séu: „sett fram á táknrænan hátt frekar en að nákvæmir útreikningar liggi á bak við”. Staðreyndirnar tala sínu máli Forsendur kirkjujarðasamkomulagsins eru þó óðum að skýrast þessa dagana. Nokkrir hlutir eru nú algjörlega skýrir: Ábati af eignasafni kirkjunnar 1907 stóð ekki undir launagreiðslum og fóru allir sjóðir á hausinn 1919. Það er gengur einfaldlega ekki upp að eignasafn sem stóð ekki undir launum færri og fátækari presta árið 1907 muni geta staðið undir launum fleiri og betur launaðra presta árið 2021. Fjölmargar jarðir hafa gengið kaupum og sölum síðustu 100 árin, og því marklaust að telja þær með í dag Virði jarðar sem selt var 1907, t.d. Garðabæjar, er augljóslega ekki hægt að uppreikna til ársins 2021. Óbyggð sveit og mýrar er einfaldlega ekki sama eign og stórt sveitarfélag. Virði eignasafsins þyrfti að vera um 115 milljarðar ef ávöxtunin væri 3,5% Virði kirkjujarðanna frá nýjustu samningum er 7 milljarðar Ríkið er að ofborga fyrir þessar jarðir í kringum 100 milljarða. Pétur veltir upp þeirri spurningu hvort að samningarnir séu í raun óhagstæðir fyrir kirkjuna. Ef honum og öðru kirkjunnar fólki finnst það í alvörunni hvet ég hann til að ganga á fund dómsmálaðráðherra strax í dag og fá þessum samningum rift. Það er það eina sanngjarna í stöðunni og mér sýnist við báðir vera sammála um það. Höfundur er framkvæmdastjóri Siðmenntar, félags siðrænna húmanista á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Siggeir F. Ævarsson Trúmál Þjóðkirkjan Mest lesið Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson Skoðun Skoðun Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Sjá meira
Áður en lengra er haldið vil ég þakka Pétri G. Markan, biskupsritara, kærlega fyrir grein hans, „Gögnin liggja fyrir”, sem hann birti í kjölfarið á minni grein um sama efni, en það er nokkuð óvanalegt að kirkjunnar fólk sé tilbúið að taka svona opna og hreinskipta umræðu um kirkjujarðasamkomulagið og forsendur þess. Í útvarpsviðtali í Reykjavík síðdegis um grein mína tók ég sérstaklega fram að það mætti ekki blanda saman umræðunni um þá tæpa fjóra milljarða sem ríkið greiðir árlega til Þjóðkirkjunnar fyrir kirkjujarðasamkomulagið annars vegar, og sóknargjöldin hins vegar, sem öll trú- og lífsskoðunarfélög fá, útreiknað miðað við skráningu í félögin hjá Þjóðskrá. Biskupsritari gat nú samt ekki setið á sér og hóf svargrein sína á að blanda þessu öllu saman í einn graut, en tók svo reyndar fram síðar í greininni að sóknargjöldin væru allt annar handleggur. Efasemdarfræin liggja víða í umræðunni. En það er nú einu sinni svo að fyrir öll trú- og lífsskoðunarfélög í landinu, að Þjóðkirkjunni undanskilinni, eru sóknargjöldin þeirra stærsta og jafnvel eina tekjulind. Ef allir myndu hætta í Siðmennt á morgun þyrfti ég væntanlega bara að vinna minn uppsagnarfrest og starfsemi Siðmenntar myndi leggjast af í núverandi mynd. En ef félagatal Þjóðkirkjunnar myndi tæmast á morgun væri Pétur áfram með trygga vinnu næstu 13 árin, ásamt öllum prestum landsins. Aðstöðumunur félaganna er augljóslega gríðarlegur. Mér þykir þó afar áhugavert að sjá fulltrúa Þjóðkirkjunnar kalla sóknargjöldin „fjármagn beint úr ríkissjóði”, en ekki félagsgjöld. Þetta hefur Siðmennt bent á árum saman. Sóknargjöldin eru ekki félagsgjöld, heldur fjármagn úr ríkissjóði, sem allir skattgreiðendur standa undir, líka þeir sem standa utan trúfélaga. Á vefsíðu Þjóðkirkjunnar stendur svart á hvítu: „...innheimtir ríkið fyrir kirkjuna sóknargjöld, sem eru einskonar félagsgjöld” - Ég fagna þessari áherslubreytingu kirkjunnar, og reikna með að heimasíða hennar verði fljótlega uppfærð í kjölfarið. Gögnin lágu ekki fyrir Pétur fullyrðir einnig að það hafi alltaf legið skýrt fyrir hvaða jarðir tilheyra kirkjujaraðsamkomulaginu. Vísar hann m.a. í skýrslu kirkjueignarnefndar en þar er einmitt fjallað um fjölda kirkjujarða sem voru seldar eftir 1907. í óbirtri skrá eftir séra Gísla Brynjólfsson, um „seldar kirkjujarðir 1876-1974“, sem hann tók saman eftir beiðni biskups segir: „Eftir gildistöku laganna 1908-1923 voru seldar hvorki meira né minna en 355 jarðir” - Það er því algjör markleysa að tala um allar jarðirnar frá 1907 sem einhvern grundvöll fyrir umræðuna um virði þeirra sem eftir standa 2021. Þar fyrir utan þá hefur ríkið hingað til ekki getað svarað afgerandi hvaða jarðir tilheyra samkomulaginu. Það er auðvitað algjörlega ótækt, að binda ríkið til tugmilljarða greiðslna út á eitthvað afskaplega óljóst og loðið. Í svari fjármálaráðherra til Birgittu Jónsdóttur árið 2014 segir: „Enginn ákveðinn listi liggur fyrir yfir þær jarðir og kirkjueignir sem urðu eftir hjá íslenska ríkinu og ríkið fékk við samning sinn við þjóðkirkjuna sem undirritaður var 10. janúar 1997, þótt vísa megi í umfjöllun í áliti kirkjueignanefndar um kirkjujarðir. Þar sem ekki er hægt að skoða tilteknar eignir eða jarðir sem ákveðið eignasafn er óhjákvæmilega ekki hægt að svara efni 1.–7. tölul. fyrirspurnar þessarar.” Kirkjan sjálf viðurkennir að forsendur samningsins séu óljósar, en á vef Kirkjunnar segir að lögin um launagreiðslur presta og starfsmanna biskupsembættisins séu: „sett fram á táknrænan hátt frekar en að nákvæmir útreikningar liggi á bak við”. Staðreyndirnar tala sínu máli Forsendur kirkjujarðasamkomulagsins eru þó óðum að skýrast þessa dagana. Nokkrir hlutir eru nú algjörlega skýrir: Ábati af eignasafni kirkjunnar 1907 stóð ekki undir launagreiðslum og fóru allir sjóðir á hausinn 1919. Það er gengur einfaldlega ekki upp að eignasafn sem stóð ekki undir launum færri og fátækari presta árið 1907 muni geta staðið undir launum fleiri og betur launaðra presta árið 2021. Fjölmargar jarðir hafa gengið kaupum og sölum síðustu 100 árin, og því marklaust að telja þær með í dag Virði jarðar sem selt var 1907, t.d. Garðabæjar, er augljóslega ekki hægt að uppreikna til ársins 2021. Óbyggð sveit og mýrar er einfaldlega ekki sama eign og stórt sveitarfélag. Virði eignasafsins þyrfti að vera um 115 milljarðar ef ávöxtunin væri 3,5% Virði kirkjujarðanna frá nýjustu samningum er 7 milljarðar Ríkið er að ofborga fyrir þessar jarðir í kringum 100 milljarða. Pétur veltir upp þeirri spurningu hvort að samningarnir séu í raun óhagstæðir fyrir kirkjuna. Ef honum og öðru kirkjunnar fólki finnst það í alvörunni hvet ég hann til að ganga á fund dómsmálaðráðherra strax í dag og fá þessum samningum rift. Það er það eina sanngjarna í stöðunni og mér sýnist við báðir vera sammála um það. Höfundur er framkvæmdastjóri Siðmenntar, félags siðrænna húmanista á Íslandi.
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun