Átta óþægilegar staðreyndir um fjárlögin Jóhann Páll Jóhannsson skrifar 13. desember 2021 14:32 Fyrstu fjárlög endurnýjaðrar ríkisstjórnar bera þess merki að lögð er ofuráhersla á að draga hratt úr umfangi ríkisins í hagkerfinu á komandi árum. Í lok kjörtímabilsins á hlutfall ríkisútgjalda af vergri landsframleiðslu að vera orðið lægra heldur en sést hefur á þessari öld og hið sama gildir um umfang hins opinbera í heild. Þetta kallar á niðurskurð mikilvægrar grunnþjónustu og sú stefna birtist strax í fjárlagafrumvarpi næsta árs. 1. Biðlistar barna eftir greiningum og nauðsynlegri þjónustu hafa lengst verulega á undanförnum árum. Nýlega var greint frá því að 343 börn biðu eftir að komast að hjá Greiningar- og ráðgjafarstöð ríkisins þar sem börnum með víðtæka þroskaskerðingu er sinnt. Þar er biðtíminn allt að 24 mánuðir. „Markmiðum um að bæta snemmtækan stuðning verður ekki náð án þess að biðlistum verði útrýmt en slíkt átak krefst aukinna fjárveitinga til Greiningar- og ráðgjafarstöðvar ríkisins,“ sagði umboðsmaður barna nýlega í umsögn um lagabreytingar er vörðuðu stofnunina. Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur er ósammála og vill skera niður fjárframlög til stofnunarinnar á kjörtímabilinu sem nú er að hefjast, um 52 milljónir árið 2022 og áfram næstu ár á eftir. Þá ber fjárlagafrumvarpið ekki með sér að gripið verði til neinna afgerandi aðgerða til að stytta biðlista hjá t.d. Þroska- og hegðunarstöð og Barna- og unglingageðdeild Landspítala. Langir biðlistar eru komnir til að vera. 2. Í fjárlagafrumvarpinu er gert ráð fyrir að fjárframlög ríkisins vegna málefna fatlaðs fólks dragist saman um rúmlega 300 milljónir króna á næsta ári. Síðan þjónusta við fólk með fötlun var færð frá ríki til sveitarfélaga árið 2011 hefur kostnaður verið langt umfram það sem viðbótarútsvar og framlög úr jöfnunarsjóði sveitarfélaga standa undir og óvissa er um fjármögnun þjónustunnar næstu árin. Formaður NPA-miðstöðvarinnar hefur bent á að með þessu áframhaldi kunni samningum um notendastýrða persónulega aðstoð að fækka árið 2022. 3. Fjárlögin fela í sér áframhaldandi kjaragliðnun milli lífeyris og launa. Ríkisstjórnin ætlar að tvöfalda frítekjumark atvinnutekna hjá eldra fólki, hækka það úr 100 þúsund krónum á mánuði upp í 200 þúsund krónur. Sú aðgerð kostar um hálfan milljarð og nær ekki til nema um 1.500 manns. Almenna frítekjumarkið sem tekur til lífeyristekna mun hins vegar áfram standa í 25 þúsund krónum og frítekjumark atvinnutekna hjá öryrkjum, sem hefur ekki hreyfst í tíu ár, verðuráfram aðeins 109.600 krónur. Þannig eru viðkvæmustu hóparnir sem reiða sig á greiðslur frá Tryggingastofnun og úr lífeyrissjóðum látnir sitja eftir. Þetta er sérstaklega kaldranalegt þegar haft er í huga að um 14 þúsund lífeyrisþegar lifa á minna en 300 þúsund krónum á mánuði fyrir skatt og 80% öryrkja eiga erfitt með að ná endum saman samkvæmt könnun Vörðu, rannsóknarstofnunar vinnumarkaðarins. 4. ASÍ hefur lýst því yfir að stuðningur stjórnvalda við húsnæðisöryggi og tilfærslukerfi launafólks muni ráða úrslitum í kröfum verkalýðshreyfingarinnar í aðdraganda kjarasamninga 2022 og 2023. Nærtæk leið til að draga úr spennu og undirbyggja farsæla lendingu á vinnumarkaði væri að setja aukna fjármuni inn í barnabótakerfið og auka framboð af hagkvæmu íbúðarhúsnæði með hærri stofnframlögum ríkisins til almenna íbúðakerfisins. Hvorugt stendur til samkvæmt fjárlagafrumvarpi ríkisstjórnarinnar og enn bólar ekkert á því að loforð sem stjórnvöld gáfu við undirritun Lífskjarasamningsins um aukin réttindi leigjenda og aðgerðir gegn launaþjófnaði verði efnd. Þetta er ekki gott veganesti inn í kjaraviðræðurnar. 5. Veiðigjöld lækka milli ára, úr 7,7 milljörðum í 6,3 milljarða. Þetta gerist á sama tíma og arðgreiðslur sjávarútvegsfyrirtækja ná sögulegu hámarki á Íslandi. Í fyrra fengu eigendur útgerðarfyrirtækja meira en 21 milljarð króna í arð sem er fjórum sinnum hærri upphæð heldur en skilaði sér til almennings í formi veiðigjalds. Af stjórnarsáttmála og fjárlagafrumvarpi ríkisstjórnarinnar má ráða að ofurarðurinn í sjávarútvegi muni renna að mestu til eigenda stórútgerðarfyrirtækja næstu árin og að ákvæði fiskveiðistjórnarlaga um að nytjastofnar á Íslandsmiðum séu sameign íslensku þjóðarinnar verði áfram orðin tóm. Þá gera fjárlögin ekki ráð fyrir að tekjuhæstu og eignamestu hóparnir greiði meira til samneyslunnar eða að unnið verði gegn tekjutilflutningi þar sem launatekjur eru ranglega skráðar sem fjármagnstekjur. 6. Framlög til loftslagsmála verða rúmir 13 milljarðar árið 2022, 0,3% af vergri landsframleiðslu (sem er álíka há fjárhæð og ríkið ver til nautgripaframleiðslu og sauðfjárræktar) en eiga svo að lækka á hverju einasta fjárlagaári kjörtímabilsins á sama tíma og ríkisstjórnin segist vilja ná fram 55 prósenta samdrætti í losun gróðurhúsalofttegunda. Þá er því hvergi svarað í fjárlagafrumvarpi, fjármálaáætlun eða stjórnarsáttmála hvernig grænni gjaldtöku og ívilnunum verði beitt til að hraða orkuskiptum á kjörtímabilinu. 7. Ríkisstjórnin ætlar að lækka framlög til menntamála og menningarstarfsemi. Heildarútgjöld til framhaldsskólastigsins dragast saman um 2,2 milljarða milli ára og boðuð er „umtalsverð lækkun á rekstrarframlögum og fjárfestingarframlögum til háskóla og rannsóknarstarfsemi“. Hið sama er uppi á teningnum þegar kemur að verkefnum ríkisins er varða leikskóla- og grunnskólastigið. Þá vekur athygli að framlög til framhaldsfræðslukerfisins halda áfram að dragast saman á tímum mikils langtímaatvinnuleysis þegar hið opinbera ætti einmitt að leggja áherslu á að valdefla og styðja við aukna menntun og færni fólks sem hefur misst vinnuna. Hvað með listir, menningu, íþrótta- og æskulýðsmál? Jú, ríkisstjórnin ætlar líka að lækka framlögin til þessa málefnasviðs um 646 milljónir á næsta ári og þar af dragast framlög til menningarsjóða saman um 454 milljónir. Þetta gerist meðan enn eru í gildi samkomutakmarkanir og skert starfsumhverfi í lista- og menningargeiranum vegna heimsfaraldurs. 8. Útgjöld til sérhæfðrar sjúkrahúsþjónustu aukast um 7,6 milljarða milli ára en sú aukning er að mestu vegna viðbragða við heimsfaraldri og uppbyggingar nýs Landspítala. Áfram ríkir kyrrstaða þegar kemur að stóru áskorununum í heilbrigðiskerfinu, svo sem mönnunarvandanum, útskriftarvanda Landspítala og vanfjármögnun öldrunarþjónustu og hjúkrunarheimila. Framlög til almennrar heilbrigðisþjónustu dragast saman milli ára, skorið er niður til lýðheilsumála og forvarna og ekki virðist gert ráð fyrir að lögin frá 2020 um að almenn sálfræðiþjónusta falli undir greiðsluþátttökukerfi Sjúkratrygginga komi til framkvæmda. Áskoranir okkar daga og þau risavöxnu samfélagsverkefni sem við stöndum frammi fyrir kalla á kraftmikið ríkisvald, ekki að hið opinbera dragi saman seglin; slíkt er ávísun á veikara samfélag og heldur aftur af verðmætasköpun til langs tíma. Við í Samfylkingunni munum halda áfram að leggja til lausnir og beita okkur af alefli fyrir manneskjulegri forgangsröðun í ríkisfjármálum og skattamálum. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar og fulltrúi í efnahags- og viðskiptanefnd Alþingis. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jóhann Páll Jóhannsson Samfylkingin Fjárlagafrumvarp 2022 Alþingi Mest lesið Mamma er gulur góð einkunn? Díana Dögg Víglundsdóttir Skoðun Halldór 07.06.2025 Halldór Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson Skoðun Faglegt mat eða lukka? II. Viðurkenning og höfnun Bogi Ragnarsson Skoðun Engu slaufað Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Brottvísanir sem öllum var sama um Finnur Thorlacius Eiríksson Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Krabbameinsfélagið í stafni í aðdraganda storms Halla Þorvaldsdóttir Skoðun Kolbrún og Kafka Pétur Orri Pétursson Skoðun Gervigreind í vinnunni: Frá hamri til heilabús Björgmundur Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Kolbrún og Kafka Pétur Orri Pétursson skrifar Skoðun Brottvísanir sem öllum var sama um Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Mamma er gulur góð einkunn? Díana Dögg Víglundsdóttir skrifar Skoðun Gervigreind í vinnunni: Frá hamri til heilabús Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Engu slaufað Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? II. Viðurkenning og höfnun Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Krabbameinsfélagið í stafni í aðdraganda storms Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lénsherratímabilið er hafið Einar G Harðarson skrifar Skoðun Þéttur eða þríklofinn Sjálfstæðisflokkur Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Bras og brall við gerð Brákarborgar Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Auðlindarentan heim í hérað Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Héraðsvötn og Kjalölduveitu í nýtingarflokk Jens Garðar Helgason,Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar Skoðun Hvað kosta mannréttindi? Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? I: Frá kennslustofu til stafbókar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Hvers vegna ekki bókun 35? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 1 stk. ísl. ríkisborgararéttur - kr. 1,600 Róbert Björnsson skrifar Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Setjum kraft í íslenskukennslu fullorðinna Anna Linda Sigurðardóttir skrifar Skoðun Áhrif veiðigjalda ná út fyrir atvinnugreinina Ásgerður Kristín Gylfadóttir skrifar Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar Skoðun RÚV - ljósritunarstofa ríkisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Að vera hvítur og kristinn Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta í heimabyggð – loksins orðin að veruleika Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Komum heil heim eftir hvítasunnuhelgina Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Leiðin til Parísar (bókstaflega) Ólafur St. Arnarsson skrifar Sjá meira
Fyrstu fjárlög endurnýjaðrar ríkisstjórnar bera þess merki að lögð er ofuráhersla á að draga hratt úr umfangi ríkisins í hagkerfinu á komandi árum. Í lok kjörtímabilsins á hlutfall ríkisútgjalda af vergri landsframleiðslu að vera orðið lægra heldur en sést hefur á þessari öld og hið sama gildir um umfang hins opinbera í heild. Þetta kallar á niðurskurð mikilvægrar grunnþjónustu og sú stefna birtist strax í fjárlagafrumvarpi næsta árs. 1. Biðlistar barna eftir greiningum og nauðsynlegri þjónustu hafa lengst verulega á undanförnum árum. Nýlega var greint frá því að 343 börn biðu eftir að komast að hjá Greiningar- og ráðgjafarstöð ríkisins þar sem börnum með víðtæka þroskaskerðingu er sinnt. Þar er biðtíminn allt að 24 mánuðir. „Markmiðum um að bæta snemmtækan stuðning verður ekki náð án þess að biðlistum verði útrýmt en slíkt átak krefst aukinna fjárveitinga til Greiningar- og ráðgjafarstöðvar ríkisins,“ sagði umboðsmaður barna nýlega í umsögn um lagabreytingar er vörðuðu stofnunina. Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur er ósammála og vill skera niður fjárframlög til stofnunarinnar á kjörtímabilinu sem nú er að hefjast, um 52 milljónir árið 2022 og áfram næstu ár á eftir. Þá ber fjárlagafrumvarpið ekki með sér að gripið verði til neinna afgerandi aðgerða til að stytta biðlista hjá t.d. Þroska- og hegðunarstöð og Barna- og unglingageðdeild Landspítala. Langir biðlistar eru komnir til að vera. 2. Í fjárlagafrumvarpinu er gert ráð fyrir að fjárframlög ríkisins vegna málefna fatlaðs fólks dragist saman um rúmlega 300 milljónir króna á næsta ári. Síðan þjónusta við fólk með fötlun var færð frá ríki til sveitarfélaga árið 2011 hefur kostnaður verið langt umfram það sem viðbótarútsvar og framlög úr jöfnunarsjóði sveitarfélaga standa undir og óvissa er um fjármögnun þjónustunnar næstu árin. Formaður NPA-miðstöðvarinnar hefur bent á að með þessu áframhaldi kunni samningum um notendastýrða persónulega aðstoð að fækka árið 2022. 3. Fjárlögin fela í sér áframhaldandi kjaragliðnun milli lífeyris og launa. Ríkisstjórnin ætlar að tvöfalda frítekjumark atvinnutekna hjá eldra fólki, hækka það úr 100 þúsund krónum á mánuði upp í 200 þúsund krónur. Sú aðgerð kostar um hálfan milljarð og nær ekki til nema um 1.500 manns. Almenna frítekjumarkið sem tekur til lífeyristekna mun hins vegar áfram standa í 25 þúsund krónum og frítekjumark atvinnutekna hjá öryrkjum, sem hefur ekki hreyfst í tíu ár, verðuráfram aðeins 109.600 krónur. Þannig eru viðkvæmustu hóparnir sem reiða sig á greiðslur frá Tryggingastofnun og úr lífeyrissjóðum látnir sitja eftir. Þetta er sérstaklega kaldranalegt þegar haft er í huga að um 14 þúsund lífeyrisþegar lifa á minna en 300 þúsund krónum á mánuði fyrir skatt og 80% öryrkja eiga erfitt með að ná endum saman samkvæmt könnun Vörðu, rannsóknarstofnunar vinnumarkaðarins. 4. ASÍ hefur lýst því yfir að stuðningur stjórnvalda við húsnæðisöryggi og tilfærslukerfi launafólks muni ráða úrslitum í kröfum verkalýðshreyfingarinnar í aðdraganda kjarasamninga 2022 og 2023. Nærtæk leið til að draga úr spennu og undirbyggja farsæla lendingu á vinnumarkaði væri að setja aukna fjármuni inn í barnabótakerfið og auka framboð af hagkvæmu íbúðarhúsnæði með hærri stofnframlögum ríkisins til almenna íbúðakerfisins. Hvorugt stendur til samkvæmt fjárlagafrumvarpi ríkisstjórnarinnar og enn bólar ekkert á því að loforð sem stjórnvöld gáfu við undirritun Lífskjarasamningsins um aukin réttindi leigjenda og aðgerðir gegn launaþjófnaði verði efnd. Þetta er ekki gott veganesti inn í kjaraviðræðurnar. 5. Veiðigjöld lækka milli ára, úr 7,7 milljörðum í 6,3 milljarða. Þetta gerist á sama tíma og arðgreiðslur sjávarútvegsfyrirtækja ná sögulegu hámarki á Íslandi. Í fyrra fengu eigendur útgerðarfyrirtækja meira en 21 milljarð króna í arð sem er fjórum sinnum hærri upphæð heldur en skilaði sér til almennings í formi veiðigjalds. Af stjórnarsáttmála og fjárlagafrumvarpi ríkisstjórnarinnar má ráða að ofurarðurinn í sjávarútvegi muni renna að mestu til eigenda stórútgerðarfyrirtækja næstu árin og að ákvæði fiskveiðistjórnarlaga um að nytjastofnar á Íslandsmiðum séu sameign íslensku þjóðarinnar verði áfram orðin tóm. Þá gera fjárlögin ekki ráð fyrir að tekjuhæstu og eignamestu hóparnir greiði meira til samneyslunnar eða að unnið verði gegn tekjutilflutningi þar sem launatekjur eru ranglega skráðar sem fjármagnstekjur. 6. Framlög til loftslagsmála verða rúmir 13 milljarðar árið 2022, 0,3% af vergri landsframleiðslu (sem er álíka há fjárhæð og ríkið ver til nautgripaframleiðslu og sauðfjárræktar) en eiga svo að lækka á hverju einasta fjárlagaári kjörtímabilsins á sama tíma og ríkisstjórnin segist vilja ná fram 55 prósenta samdrætti í losun gróðurhúsalofttegunda. Þá er því hvergi svarað í fjárlagafrumvarpi, fjármálaáætlun eða stjórnarsáttmála hvernig grænni gjaldtöku og ívilnunum verði beitt til að hraða orkuskiptum á kjörtímabilinu. 7. Ríkisstjórnin ætlar að lækka framlög til menntamála og menningarstarfsemi. Heildarútgjöld til framhaldsskólastigsins dragast saman um 2,2 milljarða milli ára og boðuð er „umtalsverð lækkun á rekstrarframlögum og fjárfestingarframlögum til háskóla og rannsóknarstarfsemi“. Hið sama er uppi á teningnum þegar kemur að verkefnum ríkisins er varða leikskóla- og grunnskólastigið. Þá vekur athygli að framlög til framhaldsfræðslukerfisins halda áfram að dragast saman á tímum mikils langtímaatvinnuleysis þegar hið opinbera ætti einmitt að leggja áherslu á að valdefla og styðja við aukna menntun og færni fólks sem hefur misst vinnuna. Hvað með listir, menningu, íþrótta- og æskulýðsmál? Jú, ríkisstjórnin ætlar líka að lækka framlögin til þessa málefnasviðs um 646 milljónir á næsta ári og þar af dragast framlög til menningarsjóða saman um 454 milljónir. Þetta gerist meðan enn eru í gildi samkomutakmarkanir og skert starfsumhverfi í lista- og menningargeiranum vegna heimsfaraldurs. 8. Útgjöld til sérhæfðrar sjúkrahúsþjónustu aukast um 7,6 milljarða milli ára en sú aukning er að mestu vegna viðbragða við heimsfaraldri og uppbyggingar nýs Landspítala. Áfram ríkir kyrrstaða þegar kemur að stóru áskorununum í heilbrigðiskerfinu, svo sem mönnunarvandanum, útskriftarvanda Landspítala og vanfjármögnun öldrunarþjónustu og hjúkrunarheimila. Framlög til almennrar heilbrigðisþjónustu dragast saman milli ára, skorið er niður til lýðheilsumála og forvarna og ekki virðist gert ráð fyrir að lögin frá 2020 um að almenn sálfræðiþjónusta falli undir greiðsluþátttökukerfi Sjúkratrygginga komi til framkvæmda. Áskoranir okkar daga og þau risavöxnu samfélagsverkefni sem við stöndum frammi fyrir kalla á kraftmikið ríkisvald, ekki að hið opinbera dragi saman seglin; slíkt er ávísun á veikara samfélag og heldur aftur af verðmætasköpun til langs tíma. Við í Samfylkingunni munum halda áfram að leggja til lausnir og beita okkur af alefli fyrir manneskjulegri forgangsröðun í ríkisfjármálum og skattamálum. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar og fulltrúi í efnahags- og viðskiptanefnd Alþingis.
Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson Skoðun
Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar
Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar
Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar
Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar
Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson Skoðun