Höfum við efni á þessu? Agla Eir Vilhjálmsdóttir skrifar 21. júní 2023 08:01 Seðlabanki Íslands hefur gefið skýr skilaboð um að tryggja þurfi meira aðhald í ríkisfjármálunum. Á sama tíma er halli á fjárlögum sem nemur um 4% af landsframleiðslu, verðbólga í tæpum 10% og hagvöxtur mælist um 6%. Staðan er ekki beint frábær. Ríkisstjórnin kynnti nýlega tillögur til að vinna gegn verðbólgunni sem miða flestar við tímabilið 2024-2028, og veruleikinn er sá að boðaðar aðgerðir eru fremur smáar í sniðum í stóra samhenginu. Væntingar flestra stóðu til að stigið yrði fast til jarðar samstundis, enda þörfin mikil. Þörfin er raunar mikil óháð núverandi efnahagsástandi, breyttar áherslur í rekstri hins opinbera eru í senn nauðsynlegar og tímabærar, enda þróunin ekki sjálfbær til lengdar. Skilvirkni hins opinbera ekki minni í átta ár Í gær voru birtar niðurstöður úttektar IMD viðskiptaháskólans í Sviss á samkeppnishæfni ríkja. Ísland heldur sæti sínu frá því í fyrra, 16. sæti, en eins og áður erum við neðst Norðurlanda. Matið byggist á mörgum þáttum, en það sem dregur okkur helst niður þetta árið er skilvirkni hins opinbera, þá helst er snýr að stofnanaumgjörð og regluverki atvinnulífsins. Hvað þann mælikvarða varðar, skilvirkni hins opinbera, höfum við ekki mælst lægri í átta ár. Ljóst er að umsvif hins opinbera hafa vaxið hratt á síðustu árum, á skjön við þróun einkageirans. Það er ekkert launungarmál að hið opinbera hefur farið fram úr þeim launahækkunum sem samið hefur verið um á almennum markaði undanfarinn áratug, sem hafa verið langt umfram það sem samrýmist verðbólgumarkmiði og verðmætasköpun. Þannig hafa laun starfsmanna sveitarfélaga hækkað um rúm 40% frá ársbyrjun 2019 og ríkis um tæp 30%. Þessi þróun hefur orðið til þess að Ísland ver tæpum 16% af verðmætasköpun í laun opinberra starfsmanna, samanborið við 11% meðaltal ESB ríkja meðal OECD. Þetta er einnig hærra hlutfall en hjá nokkru öðru þróuðu ríki, líkt og Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hefur bent á. Þá starfrækir íslenska ríkið um 160 opinberar stofnanir, að ótöldum nokkrum hundruðum rekstrareininga á sveitarstjórnarstiginu. Það gefur augaleið að örríki eins og Ísland ber hlutfallslega hærri kostnað af því að halda uppi stofnanakerfi hins opinbera en fjölmennari ríki og því er nær hvergi meiri þörf á að horfa til hagræðingarmöguleika en hér, bæði með sameiningu sveitarfélaga og stofnana. Mikilvægt er þó að hrósa því sem vel er gert, en á síðustu árum hafa nokkrir ráðherrar ráðist í mikilvægar breytingar til þess að auka skilvirkni og hagkvæmni í stofnanakerfinu. Stofnanaumhverfið hérlendis er þó enn fjarri því að uppfylla kröfur um hagkvæman og skilvirkan opinberan rekstur. Betur má ef duga skal, af nægu er að taka. Hvar endar þetta? Mikla skattheimtu þarf til þess að standa undir miklum útgjöldum. Skatttekjur hins opinbera eru um 32% af landsframleiðslu og aðeins Svíar eru með þyngri skattbyrði. Hvar endar þetta? Þjóðin eldist og hið opinbera stendur frammi fyrir enn meiri áskorunum þegar kemur að útgjöldum í framtíðinni. OECD spáir því að útgjöld til heilbrigðismála muni tvöfaldast á næstu áratugum. Gleymum ekki áskorunum sem bíða okkar á öðrum sviðum. Opinber útgjöld og skattheimta eru í hæstu hæðum. Haldi þessi vöxtur umsvifa áfram með sama hætti og verið hefur kemur að þeim tímapunkti að skattgreiðslur standa ekki undir rekstri hins opinbera, eða viðvarandi útþensla mun koma harðar niður á þjónustuhlutverki hins opinbera. Mikilvægasta verkefni stjórnvalda er að skapa sem hagfelldasta umgjörð verðmætasköpunar þannig að lífskjör geti áfram batnað hérlendis. Í því felst meðal annars að fjármunir hins opinbera séu nýttir á skynsamlegan máta. Við höfum einfaldlega ekki efni á öðru en að stjórnvöld sýni stefnufestu og stígi fastar til jarðar. Leita þarf allra leiða til hagræðingar, aukinnar skilvirkni og ekki síst skoða forgangsröðun útgjalda. Í því efnahagsástandi sem nú ríkir er tímabært að ræða þessi sívaxandi umsvif hins opinbera og kalla eftir því að farið sé betur með peninga skattgreiðenda. Höfundur er lögfræðingur Viðskiptaráðs Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Agla Eir Vilhjálmsdóttir Seðlabankinn Efnahagsmál Mest lesið Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson skrifar Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Sjá meira
Seðlabanki Íslands hefur gefið skýr skilaboð um að tryggja þurfi meira aðhald í ríkisfjármálunum. Á sama tíma er halli á fjárlögum sem nemur um 4% af landsframleiðslu, verðbólga í tæpum 10% og hagvöxtur mælist um 6%. Staðan er ekki beint frábær. Ríkisstjórnin kynnti nýlega tillögur til að vinna gegn verðbólgunni sem miða flestar við tímabilið 2024-2028, og veruleikinn er sá að boðaðar aðgerðir eru fremur smáar í sniðum í stóra samhenginu. Væntingar flestra stóðu til að stigið yrði fast til jarðar samstundis, enda þörfin mikil. Þörfin er raunar mikil óháð núverandi efnahagsástandi, breyttar áherslur í rekstri hins opinbera eru í senn nauðsynlegar og tímabærar, enda þróunin ekki sjálfbær til lengdar. Skilvirkni hins opinbera ekki minni í átta ár Í gær voru birtar niðurstöður úttektar IMD viðskiptaháskólans í Sviss á samkeppnishæfni ríkja. Ísland heldur sæti sínu frá því í fyrra, 16. sæti, en eins og áður erum við neðst Norðurlanda. Matið byggist á mörgum þáttum, en það sem dregur okkur helst niður þetta árið er skilvirkni hins opinbera, þá helst er snýr að stofnanaumgjörð og regluverki atvinnulífsins. Hvað þann mælikvarða varðar, skilvirkni hins opinbera, höfum við ekki mælst lægri í átta ár. Ljóst er að umsvif hins opinbera hafa vaxið hratt á síðustu árum, á skjön við þróun einkageirans. Það er ekkert launungarmál að hið opinbera hefur farið fram úr þeim launahækkunum sem samið hefur verið um á almennum markaði undanfarinn áratug, sem hafa verið langt umfram það sem samrýmist verðbólgumarkmiði og verðmætasköpun. Þannig hafa laun starfsmanna sveitarfélaga hækkað um rúm 40% frá ársbyrjun 2019 og ríkis um tæp 30%. Þessi þróun hefur orðið til þess að Ísland ver tæpum 16% af verðmætasköpun í laun opinberra starfsmanna, samanborið við 11% meðaltal ESB ríkja meðal OECD. Þetta er einnig hærra hlutfall en hjá nokkru öðru þróuðu ríki, líkt og Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hefur bent á. Þá starfrækir íslenska ríkið um 160 opinberar stofnanir, að ótöldum nokkrum hundruðum rekstrareininga á sveitarstjórnarstiginu. Það gefur augaleið að örríki eins og Ísland ber hlutfallslega hærri kostnað af því að halda uppi stofnanakerfi hins opinbera en fjölmennari ríki og því er nær hvergi meiri þörf á að horfa til hagræðingarmöguleika en hér, bæði með sameiningu sveitarfélaga og stofnana. Mikilvægt er þó að hrósa því sem vel er gert, en á síðustu árum hafa nokkrir ráðherrar ráðist í mikilvægar breytingar til þess að auka skilvirkni og hagkvæmni í stofnanakerfinu. Stofnanaumhverfið hérlendis er þó enn fjarri því að uppfylla kröfur um hagkvæman og skilvirkan opinberan rekstur. Betur má ef duga skal, af nægu er að taka. Hvar endar þetta? Mikla skattheimtu þarf til þess að standa undir miklum útgjöldum. Skatttekjur hins opinbera eru um 32% af landsframleiðslu og aðeins Svíar eru með þyngri skattbyrði. Hvar endar þetta? Þjóðin eldist og hið opinbera stendur frammi fyrir enn meiri áskorunum þegar kemur að útgjöldum í framtíðinni. OECD spáir því að útgjöld til heilbrigðismála muni tvöfaldast á næstu áratugum. Gleymum ekki áskorunum sem bíða okkar á öðrum sviðum. Opinber útgjöld og skattheimta eru í hæstu hæðum. Haldi þessi vöxtur umsvifa áfram með sama hætti og verið hefur kemur að þeim tímapunkti að skattgreiðslur standa ekki undir rekstri hins opinbera, eða viðvarandi útþensla mun koma harðar niður á þjónustuhlutverki hins opinbera. Mikilvægasta verkefni stjórnvalda er að skapa sem hagfelldasta umgjörð verðmætasköpunar þannig að lífskjör geti áfram batnað hérlendis. Í því felst meðal annars að fjármunir hins opinbera séu nýttir á skynsamlegan máta. Við höfum einfaldlega ekki efni á öðru en að stjórnvöld sýni stefnufestu og stígi fastar til jarðar. Leita þarf allra leiða til hagræðingar, aukinnar skilvirkni og ekki síst skoða forgangsröðun útgjalda. Í því efnahagsástandi sem nú ríkir er tímabært að ræða þessi sívaxandi umsvif hins opinbera og kalla eftir því að farið sé betur með peninga skattgreiðenda. Höfundur er lögfræðingur Viðskiptaráðs Íslands.
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun
Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun