„Spilaborgin hrynur einn daginn“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar 12. september 2024 08:02 „Horft raunsætt á málið mun þetta snúast um það að reyna að halda sjó og ströggla frá einni krísu til þeirrar næstu. Það er erfitt að spá fyrir um það hversu lengi þetta mun halda áfram með þeim hætti en það getur ekki gengið þannig endalaust,“ sagði dr. Otmar Issing, fyrrverandi aðalhagfræðingur Seðlabanka Evrópusambandsins, í samtali við brezka dagblaðið Daily Telegraph í október 2016. Skírskotaði hann þar til evrusvæðisins og alvarlegra veikleika í umgjörðinni í kringum evruna sem enn hafa ekki verið lagfærðir. „Spilaborgin hrynur einn daginn,“ sagði Issing enn fremur en sjálfur er hann mikill Evrópusambandssinni og var einn af þeim sem komu að því að leggja drögin að evruvæðinu á sínum tíma. Þannig hefði verið staðið með röngum hætti að tilurð svæðisins í byrjun og allar götur síðan hafi leiðin legið niður á við. Evran hefði einfaldlega verið svikin af stjórnmálunum. Hefði hagfræði ráðið ferðinni en ekki pólitíkin hefði evrusvæðið í mesta lagi náð til ríkja sem ættu næga efnahagslega samleið til þess að mynda eitt myntbandalag. Hins vegar réð sú pólitík förinni að að evran væri stórt skref í áttina að því lokamarkmiði samrunaþróunarinnar innan Evrópusambandsins allt frá upphafi að til verði eitt sambandsríki. Til dæmis kom fram í Schuman-ávarpinu 1950, sem markaði upphaf samrunans, að fyrsta skrefið væri að koma kola- og stálframleiðslu Evrópuríkja undir eina stjórn en lokaskrefið sambandsríki. Síðan hafa jafnt og þétt verið tekin fleiri skref í þá átt. Nú síðast var til dæmis lögð áherzla á lokamarkmiðið í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Þýzkalands. Meingallað allt frá byrjun Margoft hefur verið bent á þá staðreynd að ekkert myntbandalag í sögunni hafi lifað af til lengri tíma án þess að vera tengt einu ríki. Innan evrusvæðisins er ein peningastefna en tuttugu oft á tíðum afar ólíkar efnahagsstefnur. Venjulega þykir það nógu snúið verkefni að samræma eina peningastefnu og eina efnahagsstefnu. Ófáir virtir hagfræðingar hafa lýst þeirri skoðun sinni að eina leiðin til þess að evrusvæðið eins og það var hannað eigi einhverja framtíðarmöguleika sé að Evrópusambandið verði endanlega að einu ríki. Til dæmis hefur evrusvæðið aldrei uppfyllt þau fjögur skilyrði sem lögð eru til grundvallar kenningar kanadíska hagfræðingsins og nóbelsverðlaunahafans Roberts Mundell um hið hagkvæma myntsvæði sem það er þó sagt reist á. Skilyrðin eru hliðstæð hagsveifla, mikill hreyfanleiki vinnuafls, sveigjanleg laun og sameiginlegt kerfi til þess að flytja fé þangað sem þess er þörf. Yfirleitt í formi skattheimtu. Mundell hefur sagt nægjanlegt að uppfylla einungis eitt af skilyrðunum en evrusvæðið hefur til þessa ekki einu sinni gert það. Fleiri fyrrverandi forystumenn innan Evrópusambandsins hafa lýst áhyggjum af framtíð evrusvæðisins. Þar á meðal Jacques Delors sem var forseti framkvæmdastjórnar sambandsins þegar grunnurinn var lagður að svæðinu. Delors sagði þannig í viðtali við Daily Telegraph í desember 2011 að evrusvæðið hefði verið meingallað frá upphafi og að evrópskir stjórnmálamenn hefðu ekki viljað horfast í augu við það. „Fjármálaráðherrarnir vildu ekki sjá neitt sem þeim líkaði ekki og sem þeir myndu neyðast til þess að taka á.“ Líkt við slæmt hjónaband Tekið er undir sjónarmið Delors um að evrusvæðið hafi verið gallað frá fæðingu í grein sem birtist á fréttavef brezka dagblaðsins Guardian 10. ágúst 2016 og er úrdráttur úr bók Josephs Stiglitz, hagfræðings og nóbelsverðlaunahafa, The Euro and Its Threat to the Future of Europe en hann verður seint vændur um það að vera andstæðingur evrunnar. Segir þar að umgjörð evrunnar væri ástæðan fyrir slæmri efnahagslegri frammistöðu evrusvæðisins og margvíslegum krísum sem orðið hefðu innan þess. „Fjölbreytileiki Evrópu hafði verið styrkur álfunnar. Það er ekki auðvelt að láta sameiginlegan gjaldmiðill virka fyrir svæði sem er gríðarlega ólíkt efnahagslega og pólitískt. Sameiginlegur gjaldmiðill felur í sér fast gengi fyrir öll ríkin sem og vexti. Jafnvel þó það endurspeglaði aðstæður í meirihluta ríkjanna með tilliti til efnahagslegs fjölbreytileika svæðisins þarf að vera til staðar fjöldi stofnana sem geta aðstoðað þau ríki sem stefnan hentar ekki,“ segir enn fremur í greininni. Slíkar stofnanir hefðu ekki verið settar á laggirnar. Forystumenn Evrópusambandsins eru gagnrýndir í greininni fyrir það að kenna ríkjunum alfarið um ástandið á evrusvæðinu og neita að horfa í eigin barm. Þá segir að evrusvæðinu hafi oft verið líkt við slæmt hjónaband sem aldrei hefði átt að stofna til. Hér áður hafi hjónabandsráðgjafar lagt áherzlu á að bjarga hjónabandinu en í dag væri fyrst spurt hvort rétt væri að gera það. „Kostnaður við skilnað, bæði fjárhagslegur og tilfinningalegur, kann að vera mjög mikill. En kostnaðurinn við að vera áfram saman getur verið enn meiri.“ Heitir réttu nafni stöðnun Mjög langur vegur er þannig frá því að þeir einu sem hafi varað við því að evrusvæðið stæði á brauðfótum og gæti fyrir vikið liðið undir lok hafi verið einhverjir sem eru andvígir evrunni. Þvert á móti hefur enginn skortur verið á Evrópusambandssinnum sem varað hafa við því sama. Einfaldlega vegna þess að það er rétt. Evran sem slík er ekki vandamálið frekar en krónan heldur sú efnahagslega umgjörð sem henni hefur verið sköpuð. Einkum sá veruleiki að hún nær til ríkja sem engan veginn eiga næga samleið efnahagslega til þess. Vonbrigði með evrusvæðið hafa verið mikil eins og komið er til að mynda bæði inn á í máli Issings og Stiglitz enda hefur það ekki staðið undir væntingum nema að mjög takmörkuðu leyti. Þannig hefur efnahagsástandið víðast hvar innan svæðisins á undanförnum árum einkennzt af litlum sem engum hagvexti, viðvarandi miklu atvinnuleysi, lítilli framleiðni og takmarkaðri nýsköpun. Jafnvel á uppgangstímum í heiminum hefur efnahagsleg stöðun einkennt svæðið. Stöðugleiki evrusvæðisins heitir þannig réttu nafni stöðnun. Fyrir vikið er skiljanlegt að talsmenn inngöngu í Evrópusambandið tali svo gott sem eingöngu um vaxtastigið á evrusvæðinu þegar efnahagsmál þess eru annars vegar. Ástæðan er einfaldlega sú að fæstar hagtölur innan svæðisins eru eitthvað til þess að hrópa húrra yfir. Þvert á móti. Raunar eru vextirnir það ekki heldur enda alls ekki birtingarmynd heilbrigðs efnahagsástands heldur sem fyrr segir viðvarandi efnahagslegrar stöðnunar. Tilgangur lágra vaxta er jú einkum sá að reyna að koma hjólum atvinnulífsins af stað. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hjörtur J. Guðmundsson Mest lesið Þeir sem verja stórútgerðina – og heimsvaldastefnuna Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Gervigreindin beisluð Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson Skoðun Á jaðrinum með Jesú Daníel Ágúst Gautason Skoðun Er handahlaup valdeflandi? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Lík brennd í Grafarvogi Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason Skoðun Kúnstin að vera ósammála sjálfum sér Heiða Ingimarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Lík brennd í Grafarvogi Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Er handahlaup valdeflandi? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Á jaðrinum með Jesú Daníel Ágúst Gautason skrifar Skoðun Þeir sem verja stórútgerðina – og heimsvaldastefnuna Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Gervigreindin beisluð Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Kúnstin að vera ósammála sjálfum sér Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason skrifar Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson skrifar Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon skrifar Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal skrifar Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Sjá meira
„Horft raunsætt á málið mun þetta snúast um það að reyna að halda sjó og ströggla frá einni krísu til þeirrar næstu. Það er erfitt að spá fyrir um það hversu lengi þetta mun halda áfram með þeim hætti en það getur ekki gengið þannig endalaust,“ sagði dr. Otmar Issing, fyrrverandi aðalhagfræðingur Seðlabanka Evrópusambandsins, í samtali við brezka dagblaðið Daily Telegraph í október 2016. Skírskotaði hann þar til evrusvæðisins og alvarlegra veikleika í umgjörðinni í kringum evruna sem enn hafa ekki verið lagfærðir. „Spilaborgin hrynur einn daginn,“ sagði Issing enn fremur en sjálfur er hann mikill Evrópusambandssinni og var einn af þeim sem komu að því að leggja drögin að evruvæðinu á sínum tíma. Þannig hefði verið staðið með röngum hætti að tilurð svæðisins í byrjun og allar götur síðan hafi leiðin legið niður á við. Evran hefði einfaldlega verið svikin af stjórnmálunum. Hefði hagfræði ráðið ferðinni en ekki pólitíkin hefði evrusvæðið í mesta lagi náð til ríkja sem ættu næga efnahagslega samleið til þess að mynda eitt myntbandalag. Hins vegar réð sú pólitík förinni að að evran væri stórt skref í áttina að því lokamarkmiði samrunaþróunarinnar innan Evrópusambandsins allt frá upphafi að til verði eitt sambandsríki. Til dæmis kom fram í Schuman-ávarpinu 1950, sem markaði upphaf samrunans, að fyrsta skrefið væri að koma kola- og stálframleiðslu Evrópuríkja undir eina stjórn en lokaskrefið sambandsríki. Síðan hafa jafnt og þétt verið tekin fleiri skref í þá átt. Nú síðast var til dæmis lögð áherzla á lokamarkmiðið í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Þýzkalands. Meingallað allt frá byrjun Margoft hefur verið bent á þá staðreynd að ekkert myntbandalag í sögunni hafi lifað af til lengri tíma án þess að vera tengt einu ríki. Innan evrusvæðisins er ein peningastefna en tuttugu oft á tíðum afar ólíkar efnahagsstefnur. Venjulega þykir það nógu snúið verkefni að samræma eina peningastefnu og eina efnahagsstefnu. Ófáir virtir hagfræðingar hafa lýst þeirri skoðun sinni að eina leiðin til þess að evrusvæðið eins og það var hannað eigi einhverja framtíðarmöguleika sé að Evrópusambandið verði endanlega að einu ríki. Til dæmis hefur evrusvæðið aldrei uppfyllt þau fjögur skilyrði sem lögð eru til grundvallar kenningar kanadíska hagfræðingsins og nóbelsverðlaunahafans Roberts Mundell um hið hagkvæma myntsvæði sem það er þó sagt reist á. Skilyrðin eru hliðstæð hagsveifla, mikill hreyfanleiki vinnuafls, sveigjanleg laun og sameiginlegt kerfi til þess að flytja fé þangað sem þess er þörf. Yfirleitt í formi skattheimtu. Mundell hefur sagt nægjanlegt að uppfylla einungis eitt af skilyrðunum en evrusvæðið hefur til þessa ekki einu sinni gert það. Fleiri fyrrverandi forystumenn innan Evrópusambandsins hafa lýst áhyggjum af framtíð evrusvæðisins. Þar á meðal Jacques Delors sem var forseti framkvæmdastjórnar sambandsins þegar grunnurinn var lagður að svæðinu. Delors sagði þannig í viðtali við Daily Telegraph í desember 2011 að evrusvæðið hefði verið meingallað frá upphafi og að evrópskir stjórnmálamenn hefðu ekki viljað horfast í augu við það. „Fjármálaráðherrarnir vildu ekki sjá neitt sem þeim líkaði ekki og sem þeir myndu neyðast til þess að taka á.“ Líkt við slæmt hjónaband Tekið er undir sjónarmið Delors um að evrusvæðið hafi verið gallað frá fæðingu í grein sem birtist á fréttavef brezka dagblaðsins Guardian 10. ágúst 2016 og er úrdráttur úr bók Josephs Stiglitz, hagfræðings og nóbelsverðlaunahafa, The Euro and Its Threat to the Future of Europe en hann verður seint vændur um það að vera andstæðingur evrunnar. Segir þar að umgjörð evrunnar væri ástæðan fyrir slæmri efnahagslegri frammistöðu evrusvæðisins og margvíslegum krísum sem orðið hefðu innan þess. „Fjölbreytileiki Evrópu hafði verið styrkur álfunnar. Það er ekki auðvelt að láta sameiginlegan gjaldmiðill virka fyrir svæði sem er gríðarlega ólíkt efnahagslega og pólitískt. Sameiginlegur gjaldmiðill felur í sér fast gengi fyrir öll ríkin sem og vexti. Jafnvel þó það endurspeglaði aðstæður í meirihluta ríkjanna með tilliti til efnahagslegs fjölbreytileika svæðisins þarf að vera til staðar fjöldi stofnana sem geta aðstoðað þau ríki sem stefnan hentar ekki,“ segir enn fremur í greininni. Slíkar stofnanir hefðu ekki verið settar á laggirnar. Forystumenn Evrópusambandsins eru gagnrýndir í greininni fyrir það að kenna ríkjunum alfarið um ástandið á evrusvæðinu og neita að horfa í eigin barm. Þá segir að evrusvæðinu hafi oft verið líkt við slæmt hjónaband sem aldrei hefði átt að stofna til. Hér áður hafi hjónabandsráðgjafar lagt áherzlu á að bjarga hjónabandinu en í dag væri fyrst spurt hvort rétt væri að gera það. „Kostnaður við skilnað, bæði fjárhagslegur og tilfinningalegur, kann að vera mjög mikill. En kostnaðurinn við að vera áfram saman getur verið enn meiri.“ Heitir réttu nafni stöðnun Mjög langur vegur er þannig frá því að þeir einu sem hafi varað við því að evrusvæðið stæði á brauðfótum og gæti fyrir vikið liðið undir lok hafi verið einhverjir sem eru andvígir evrunni. Þvert á móti hefur enginn skortur verið á Evrópusambandssinnum sem varað hafa við því sama. Einfaldlega vegna þess að það er rétt. Evran sem slík er ekki vandamálið frekar en krónan heldur sú efnahagslega umgjörð sem henni hefur verið sköpuð. Einkum sá veruleiki að hún nær til ríkja sem engan veginn eiga næga samleið efnahagslega til þess. Vonbrigði með evrusvæðið hafa verið mikil eins og komið er til að mynda bæði inn á í máli Issings og Stiglitz enda hefur það ekki staðið undir væntingum nema að mjög takmörkuðu leyti. Þannig hefur efnahagsástandið víðast hvar innan svæðisins á undanförnum árum einkennzt af litlum sem engum hagvexti, viðvarandi miklu atvinnuleysi, lítilli framleiðni og takmarkaðri nýsköpun. Jafnvel á uppgangstímum í heiminum hefur efnahagsleg stöðun einkennt svæðið. Stöðugleiki evrusvæðisins heitir þannig réttu nafni stöðnun. Fyrir vikið er skiljanlegt að talsmenn inngöngu í Evrópusambandið tali svo gott sem eingöngu um vaxtastigið á evrusvæðinu þegar efnahagsmál þess eru annars vegar. Ástæðan er einfaldlega sú að fæstar hagtölur innan svæðisins eru eitthvað til þess að hrópa húrra yfir. Þvert á móti. Raunar eru vextirnir það ekki heldur enda alls ekki birtingarmynd heilbrigðs efnahagsástands heldur sem fyrr segir viðvarandi efnahagslegrar stöðnunar. Tilgangur lágra vaxta er jú einkum sá að reyna að koma hjólum atvinnulífsins af stað. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál).
Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson Skoðun
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun
Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar
Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar
Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson Skoðun
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun