„Spilaborgin hrynur einn daginn“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar 12. september 2024 08:02 „Horft raunsætt á málið mun þetta snúast um það að reyna að halda sjó og ströggla frá einni krísu til þeirrar næstu. Það er erfitt að spá fyrir um það hversu lengi þetta mun halda áfram með þeim hætti en það getur ekki gengið þannig endalaust,“ sagði dr. Otmar Issing, fyrrverandi aðalhagfræðingur Seðlabanka Evrópusambandsins, í samtali við brezka dagblaðið Daily Telegraph í október 2016. Skírskotaði hann þar til evrusvæðisins og alvarlegra veikleika í umgjörðinni í kringum evruna sem enn hafa ekki verið lagfærðir. „Spilaborgin hrynur einn daginn,“ sagði Issing enn fremur en sjálfur er hann mikill Evrópusambandssinni og var einn af þeim sem komu að því að leggja drögin að evruvæðinu á sínum tíma. Þannig hefði verið staðið með röngum hætti að tilurð svæðisins í byrjun og allar götur síðan hafi leiðin legið niður á við. Evran hefði einfaldlega verið svikin af stjórnmálunum. Hefði hagfræði ráðið ferðinni en ekki pólitíkin hefði evrusvæðið í mesta lagi náð til ríkja sem ættu næga efnahagslega samleið til þess að mynda eitt myntbandalag. Hins vegar réð sú pólitík förinni að að evran væri stórt skref í áttina að því lokamarkmiði samrunaþróunarinnar innan Evrópusambandsins allt frá upphafi að til verði eitt sambandsríki. Til dæmis kom fram í Schuman-ávarpinu 1950, sem markaði upphaf samrunans, að fyrsta skrefið væri að koma kola- og stálframleiðslu Evrópuríkja undir eina stjórn en lokaskrefið sambandsríki. Síðan hafa jafnt og þétt verið tekin fleiri skref í þá átt. Nú síðast var til dæmis lögð áherzla á lokamarkmiðið í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Þýzkalands. Meingallað allt frá byrjun Margoft hefur verið bent á þá staðreynd að ekkert myntbandalag í sögunni hafi lifað af til lengri tíma án þess að vera tengt einu ríki. Innan evrusvæðisins er ein peningastefna en tuttugu oft á tíðum afar ólíkar efnahagsstefnur. Venjulega þykir það nógu snúið verkefni að samræma eina peningastefnu og eina efnahagsstefnu. Ófáir virtir hagfræðingar hafa lýst þeirri skoðun sinni að eina leiðin til þess að evrusvæðið eins og það var hannað eigi einhverja framtíðarmöguleika sé að Evrópusambandið verði endanlega að einu ríki. Til dæmis hefur evrusvæðið aldrei uppfyllt þau fjögur skilyrði sem lögð eru til grundvallar kenningar kanadíska hagfræðingsins og nóbelsverðlaunahafans Roberts Mundell um hið hagkvæma myntsvæði sem það er þó sagt reist á. Skilyrðin eru hliðstæð hagsveifla, mikill hreyfanleiki vinnuafls, sveigjanleg laun og sameiginlegt kerfi til þess að flytja fé þangað sem þess er þörf. Yfirleitt í formi skattheimtu. Mundell hefur sagt nægjanlegt að uppfylla einungis eitt af skilyrðunum en evrusvæðið hefur til þessa ekki einu sinni gert það. Fleiri fyrrverandi forystumenn innan Evrópusambandsins hafa lýst áhyggjum af framtíð evrusvæðisins. Þar á meðal Jacques Delors sem var forseti framkvæmdastjórnar sambandsins þegar grunnurinn var lagður að svæðinu. Delors sagði þannig í viðtali við Daily Telegraph í desember 2011 að evrusvæðið hefði verið meingallað frá upphafi og að evrópskir stjórnmálamenn hefðu ekki viljað horfast í augu við það. „Fjármálaráðherrarnir vildu ekki sjá neitt sem þeim líkaði ekki og sem þeir myndu neyðast til þess að taka á.“ Líkt við slæmt hjónaband Tekið er undir sjónarmið Delors um að evrusvæðið hafi verið gallað frá fæðingu í grein sem birtist á fréttavef brezka dagblaðsins Guardian 10. ágúst 2016 og er úrdráttur úr bók Josephs Stiglitz, hagfræðings og nóbelsverðlaunahafa, The Euro and Its Threat to the Future of Europe en hann verður seint vændur um það að vera andstæðingur evrunnar. Segir þar að umgjörð evrunnar væri ástæðan fyrir slæmri efnahagslegri frammistöðu evrusvæðisins og margvíslegum krísum sem orðið hefðu innan þess. „Fjölbreytileiki Evrópu hafði verið styrkur álfunnar. Það er ekki auðvelt að láta sameiginlegan gjaldmiðill virka fyrir svæði sem er gríðarlega ólíkt efnahagslega og pólitískt. Sameiginlegur gjaldmiðill felur í sér fast gengi fyrir öll ríkin sem og vexti. Jafnvel þó það endurspeglaði aðstæður í meirihluta ríkjanna með tilliti til efnahagslegs fjölbreytileika svæðisins þarf að vera til staðar fjöldi stofnana sem geta aðstoðað þau ríki sem stefnan hentar ekki,“ segir enn fremur í greininni. Slíkar stofnanir hefðu ekki verið settar á laggirnar. Forystumenn Evrópusambandsins eru gagnrýndir í greininni fyrir það að kenna ríkjunum alfarið um ástandið á evrusvæðinu og neita að horfa í eigin barm. Þá segir að evrusvæðinu hafi oft verið líkt við slæmt hjónaband sem aldrei hefði átt að stofna til. Hér áður hafi hjónabandsráðgjafar lagt áherzlu á að bjarga hjónabandinu en í dag væri fyrst spurt hvort rétt væri að gera það. „Kostnaður við skilnað, bæði fjárhagslegur og tilfinningalegur, kann að vera mjög mikill. En kostnaðurinn við að vera áfram saman getur verið enn meiri.“ Heitir réttu nafni stöðnun Mjög langur vegur er þannig frá því að þeir einu sem hafi varað við því að evrusvæðið stæði á brauðfótum og gæti fyrir vikið liðið undir lok hafi verið einhverjir sem eru andvígir evrunni. Þvert á móti hefur enginn skortur verið á Evrópusambandssinnum sem varað hafa við því sama. Einfaldlega vegna þess að það er rétt. Evran sem slík er ekki vandamálið frekar en krónan heldur sú efnahagslega umgjörð sem henni hefur verið sköpuð. Einkum sá veruleiki að hún nær til ríkja sem engan veginn eiga næga samleið efnahagslega til þess. Vonbrigði með evrusvæðið hafa verið mikil eins og komið er til að mynda bæði inn á í máli Issings og Stiglitz enda hefur það ekki staðið undir væntingum nema að mjög takmörkuðu leyti. Þannig hefur efnahagsástandið víðast hvar innan svæðisins á undanförnum árum einkennzt af litlum sem engum hagvexti, viðvarandi miklu atvinnuleysi, lítilli framleiðni og takmarkaðri nýsköpun. Jafnvel á uppgangstímum í heiminum hefur efnahagsleg stöðun einkennt svæðið. Stöðugleiki evrusvæðisins heitir þannig réttu nafni stöðnun. Fyrir vikið er skiljanlegt að talsmenn inngöngu í Evrópusambandið tali svo gott sem eingöngu um vaxtastigið á evrusvæðinu þegar efnahagsmál þess eru annars vegar. Ástæðan er einfaldlega sú að fæstar hagtölur innan svæðisins eru eitthvað til þess að hrópa húrra yfir. Þvert á móti. Raunar eru vextirnir það ekki heldur enda alls ekki birtingarmynd heilbrigðs efnahagsástands heldur sem fyrr segir viðvarandi efnahagslegrar stöðnunar. Tilgangur lágra vaxta er jú einkum sá að reyna að koma hjólum atvinnulífsins af stað. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hjörtur J. Guðmundsson Mest lesið Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Skoðun Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hvað hefur Ísland gert? Katla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Taugatýpísk forréttindi Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er ég og hvert er ég að fara? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Að hjálpa fólki að standa á eigin fótum Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun „Heimferða- og fylgdadeild“ Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Til varnar mennsku kúgarans Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens skrifar Skoðun Engum til sóma Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Vernd náttúrunnar er ákvörðun Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Hver er okkar ábyrgð á ofbeldi meðal barna Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir skrifar Sjá meira
„Horft raunsætt á málið mun þetta snúast um það að reyna að halda sjó og ströggla frá einni krísu til þeirrar næstu. Það er erfitt að spá fyrir um það hversu lengi þetta mun halda áfram með þeim hætti en það getur ekki gengið þannig endalaust,“ sagði dr. Otmar Issing, fyrrverandi aðalhagfræðingur Seðlabanka Evrópusambandsins, í samtali við brezka dagblaðið Daily Telegraph í október 2016. Skírskotaði hann þar til evrusvæðisins og alvarlegra veikleika í umgjörðinni í kringum evruna sem enn hafa ekki verið lagfærðir. „Spilaborgin hrynur einn daginn,“ sagði Issing enn fremur en sjálfur er hann mikill Evrópusambandssinni og var einn af þeim sem komu að því að leggja drögin að evruvæðinu á sínum tíma. Þannig hefði verið staðið með röngum hætti að tilurð svæðisins í byrjun og allar götur síðan hafi leiðin legið niður á við. Evran hefði einfaldlega verið svikin af stjórnmálunum. Hefði hagfræði ráðið ferðinni en ekki pólitíkin hefði evrusvæðið í mesta lagi náð til ríkja sem ættu næga efnahagslega samleið til þess að mynda eitt myntbandalag. Hins vegar réð sú pólitík förinni að að evran væri stórt skref í áttina að því lokamarkmiði samrunaþróunarinnar innan Evrópusambandsins allt frá upphafi að til verði eitt sambandsríki. Til dæmis kom fram í Schuman-ávarpinu 1950, sem markaði upphaf samrunans, að fyrsta skrefið væri að koma kola- og stálframleiðslu Evrópuríkja undir eina stjórn en lokaskrefið sambandsríki. Síðan hafa jafnt og þétt verið tekin fleiri skref í þá átt. Nú síðast var til dæmis lögð áherzla á lokamarkmiðið í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Þýzkalands. Meingallað allt frá byrjun Margoft hefur verið bent á þá staðreynd að ekkert myntbandalag í sögunni hafi lifað af til lengri tíma án þess að vera tengt einu ríki. Innan evrusvæðisins er ein peningastefna en tuttugu oft á tíðum afar ólíkar efnahagsstefnur. Venjulega þykir það nógu snúið verkefni að samræma eina peningastefnu og eina efnahagsstefnu. Ófáir virtir hagfræðingar hafa lýst þeirri skoðun sinni að eina leiðin til þess að evrusvæðið eins og það var hannað eigi einhverja framtíðarmöguleika sé að Evrópusambandið verði endanlega að einu ríki. Til dæmis hefur evrusvæðið aldrei uppfyllt þau fjögur skilyrði sem lögð eru til grundvallar kenningar kanadíska hagfræðingsins og nóbelsverðlaunahafans Roberts Mundell um hið hagkvæma myntsvæði sem það er þó sagt reist á. Skilyrðin eru hliðstæð hagsveifla, mikill hreyfanleiki vinnuafls, sveigjanleg laun og sameiginlegt kerfi til þess að flytja fé þangað sem þess er þörf. Yfirleitt í formi skattheimtu. Mundell hefur sagt nægjanlegt að uppfylla einungis eitt af skilyrðunum en evrusvæðið hefur til þessa ekki einu sinni gert það. Fleiri fyrrverandi forystumenn innan Evrópusambandsins hafa lýst áhyggjum af framtíð evrusvæðisins. Þar á meðal Jacques Delors sem var forseti framkvæmdastjórnar sambandsins þegar grunnurinn var lagður að svæðinu. Delors sagði þannig í viðtali við Daily Telegraph í desember 2011 að evrusvæðið hefði verið meingallað frá upphafi og að evrópskir stjórnmálamenn hefðu ekki viljað horfast í augu við það. „Fjármálaráðherrarnir vildu ekki sjá neitt sem þeim líkaði ekki og sem þeir myndu neyðast til þess að taka á.“ Líkt við slæmt hjónaband Tekið er undir sjónarmið Delors um að evrusvæðið hafi verið gallað frá fæðingu í grein sem birtist á fréttavef brezka dagblaðsins Guardian 10. ágúst 2016 og er úrdráttur úr bók Josephs Stiglitz, hagfræðings og nóbelsverðlaunahafa, The Euro and Its Threat to the Future of Europe en hann verður seint vændur um það að vera andstæðingur evrunnar. Segir þar að umgjörð evrunnar væri ástæðan fyrir slæmri efnahagslegri frammistöðu evrusvæðisins og margvíslegum krísum sem orðið hefðu innan þess. „Fjölbreytileiki Evrópu hafði verið styrkur álfunnar. Það er ekki auðvelt að láta sameiginlegan gjaldmiðill virka fyrir svæði sem er gríðarlega ólíkt efnahagslega og pólitískt. Sameiginlegur gjaldmiðill felur í sér fast gengi fyrir öll ríkin sem og vexti. Jafnvel þó það endurspeglaði aðstæður í meirihluta ríkjanna með tilliti til efnahagslegs fjölbreytileika svæðisins þarf að vera til staðar fjöldi stofnana sem geta aðstoðað þau ríki sem stefnan hentar ekki,“ segir enn fremur í greininni. Slíkar stofnanir hefðu ekki verið settar á laggirnar. Forystumenn Evrópusambandsins eru gagnrýndir í greininni fyrir það að kenna ríkjunum alfarið um ástandið á evrusvæðinu og neita að horfa í eigin barm. Þá segir að evrusvæðinu hafi oft verið líkt við slæmt hjónaband sem aldrei hefði átt að stofna til. Hér áður hafi hjónabandsráðgjafar lagt áherzlu á að bjarga hjónabandinu en í dag væri fyrst spurt hvort rétt væri að gera það. „Kostnaður við skilnað, bæði fjárhagslegur og tilfinningalegur, kann að vera mjög mikill. En kostnaðurinn við að vera áfram saman getur verið enn meiri.“ Heitir réttu nafni stöðnun Mjög langur vegur er þannig frá því að þeir einu sem hafi varað við því að evrusvæðið stæði á brauðfótum og gæti fyrir vikið liðið undir lok hafi verið einhverjir sem eru andvígir evrunni. Þvert á móti hefur enginn skortur verið á Evrópusambandssinnum sem varað hafa við því sama. Einfaldlega vegna þess að það er rétt. Evran sem slík er ekki vandamálið frekar en krónan heldur sú efnahagslega umgjörð sem henni hefur verið sköpuð. Einkum sá veruleiki að hún nær til ríkja sem engan veginn eiga næga samleið efnahagslega til þess. Vonbrigði með evrusvæðið hafa verið mikil eins og komið er til að mynda bæði inn á í máli Issings og Stiglitz enda hefur það ekki staðið undir væntingum nema að mjög takmörkuðu leyti. Þannig hefur efnahagsástandið víðast hvar innan svæðisins á undanförnum árum einkennzt af litlum sem engum hagvexti, viðvarandi miklu atvinnuleysi, lítilli framleiðni og takmarkaðri nýsköpun. Jafnvel á uppgangstímum í heiminum hefur efnahagsleg stöðun einkennt svæðið. Stöðugleiki evrusvæðisins heitir þannig réttu nafni stöðnun. Fyrir vikið er skiljanlegt að talsmenn inngöngu í Evrópusambandið tali svo gott sem eingöngu um vaxtastigið á evrusvæðinu þegar efnahagsmál þess eru annars vegar. Ástæðan er einfaldlega sú að fæstar hagtölur innan svæðisins eru eitthvað til þess að hrópa húrra yfir. Þvert á móti. Raunar eru vextirnir það ekki heldur enda alls ekki birtingarmynd heilbrigðs efnahagsástands heldur sem fyrr segir viðvarandi efnahagslegrar stöðnunar. Tilgangur lágra vaxta er jú einkum sá að reyna að koma hjólum atvinnulífsins af stað. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál).
Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir Skoðun
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar
Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir Skoðun