Er Landsvirkjun til sölu? Reynir Böðvarsson skrifar 18. október 2024 08:31 Í síðasta pistli talaði ég meðal annars um tvær gjörólíkar sviðsmyndir sen væru sýnilegar í íslenskum stjórnmálum eftir kosningarnar 30. nóvember. Einsvegar að hægriflokkarnir með Sjálfstæðisflokk, Miðflokk og Viðreisn væru leiðandi öflin og hinsvegar vinstristjórn með Samfylkingu Pírötum og Sósíalistum. Ég benti á að Sósíalistaflokkurinn yrði að ná góðri kosningu til þess að halda slíkri stjórn almennilega til vinstri svo að raunverulegar umbætur geti átt sér stað, að leigjendur, ungt fólk komist í sína fyrstu íbúð og að fólk á lágum launum hafi mannsæmandi afkomu fyrir sig og vörnin sín. Þetta næst nefnilega ekki með neinu hálfkáki eða yfirdrifinni varfærslu í nauðsynlegum breytingum, það tæki marga áratugi sem er óásættanlegt. Það er þó hættan sem við sjáum ef ekki fæst afgerandi úrskurður frá þjóðinni í þessum kosningum hvernig hún vill sjá þróun þjóðfélagsins á komandi árum. Ég ætla því að reyna að draga upp mynd hér sem varpar ljósi á það hvaða afleiðingar þessar tvær sviðsmyndir mundu hafa verði þær að veruleika. Sjálfstæðisflokkurinn hefur lengi talað fyrir því að minnka ríkisafskipti og auka einkavæðingu og Miðflokkurinn ásakar flokkinn fyrir að ganga ekki nógu langt í því og jafnvel fara í þveröfuga átt og þenja út báknið eins og þeir segja. Viðreisn er þarna alveg með á nótunum. Augljóst er að bankarnir, Íslandsbanki og Landsbankinn muni ekki lengur skila tug milljarða arði til ríkissjóðs ár eftir ár verði þessi sviðsmynd að veruleika heldur fara þessir milljarðar til nýrra eigenda, á Íslandi eða í útlöndum. Það verður ekki látið staðar numið við bankana heldur eru þar Landsvirkjun og RARIK næst á dagskrá. Vissulega fær ríkissjóður fullt af peningum en bara einu sinni, bara árið sem þessar stofnanir eru seldar, en ekki á hverju ári sem góð búbót við samfélagsreksturinn og samfélagið allt. Það er ekki af hagsýni og umhyggju fyrir almannahag sem þessi gjörningur er þeim svo hugleikinn heldur af hugmyndafræðilegum ástæðum, hugmyndafræði hægrisins heldur því beinlínis fram að sameiginlega getum við ekki rekið nokkurn skapaðan hlut svo vel sé en að einkaaðilar sem hafi von um að græða fyrir eigin reikning geri það svo vel. Jafnvel svo vel að það verði brauðmolar handa okkur hinum og þar með samfélaginu öllu. Þó þessir flokkar tali ekki opinberlega um að einkavæða allt heilbrigðiskerfið, styðja flokkarnir aukið samstarf milli opinberra aðila og einkaaðila í heilbrigðisþjónustu. Einkarekstur hefur verið aukinn á sviðum eins og sjúkraþjónustu og sérfræðiþjónustu og ekkert bendir til annars en þeir vilji halda áfram á sömu braut. Sama má segja um skólastofnanir, það er ekkert heilagt í þessum efnum hjá þessum flokkum, þeir hafa fyrirmyndina frá systurflokkur sínum í Svíþjóð sem eru á góðri leið með að brjóta niður sænska velferðarkerfið endanlega. Seinni sviðsmyndin á sér fyrirmynd í Sænska velferðarþjóðfélaginu sem náði hápunkti sínum á tímabilinu eftir seinni heimsstyrjöldina fram að nýfrjálshyggju um 1980. þegar Svíþjóð var heimsþekkt fyrir sitt víðtæka velferðarkerfi og sína háværu rödd um frið og afvopnun alþjóðlega. Velferðarkerfið byggðist á hugmyndafræðinni um „folkhemmet” eða „fólksheimilið”, sem var hugmynd um samfélag þar sem allir íbúar ættu rétt á félagslegu öryggi og jafnrétti. Velferðarkerfið var hluti af og að mörgu leiti fyrirmynd að hinu svo kallaða „norræna velferðarlíkani,“ sem lagði áherslu á ríkisafskipti af samfélagslegri þjónustu og jöfnuð. Afvopnunar og friðarstarfið var aðalatriðið í sænskri utanríkispólitík ásamt stuðningi við lönd sem voru að brjótast undan yfirráðum nýlenduherrana. Á þessum tíma var samfélagsleg þjónusta eins og menntun, heilbrigðisþjónusta, húsnæðismál og félagsleg tryggingarkerfi að mestu leyti rekin af ríkinu. Menntun var ókeypis fyrir alla og heilbrigðisþjónusta var mjög aðgengileg. Sjúkratrygging sem tryggði öllum borgurum ókeypis eða niðurgreidda heilbrigðisþjónustu. Sterkur atvinnumarkaður og háir skattar fjármögnuðu kerfið. Sænska velferðarkerfið lagði mikla áherslu á vinnumarkaðinn, þar sem mikil atvinnuþátttaka og réttindi verkafólks voru tryggð með lögum og samningum á milli verkalýðsfélaga og atvinnurekenda. Velferðarkerfið var byggt á hugmyndinni um að það væri hlutverk ríkisins að tryggja fulla atvinnu og koma í veg fyrir fátækt. Verkalýðsfélögin voru ásamt vinstri flokkunum þau öfl í samfélaginu sem mótuðu stefnuna og börðust sameiginlega gegn hægri öflunum, oft með verkföllum, og tókst þannig sameiginlega að mynda fyrirmyndar þjóðfélag. Á þessum tíma var sænska velferðarkerfið talið eitt hið fullkomnasta í heimi, og það skapaði fordæmi sem önnur lönd reyndu að fylgja. Ef Sósíalistaflokkurinn fær góða kosningu í þessum kosningum og vinstrið nær völdum þá er von um að hægt verði að byrja að feta þessa leið og gefa gróða og spillingaröflunum á Íslandi frí frá áhrifum, vonandi um alla framtíð. Höfundur er jarðskjálftafræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Reynir Böðvarsson Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Mest lesið Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Skoðun Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Sjá meira
Í síðasta pistli talaði ég meðal annars um tvær gjörólíkar sviðsmyndir sen væru sýnilegar í íslenskum stjórnmálum eftir kosningarnar 30. nóvember. Einsvegar að hægriflokkarnir með Sjálfstæðisflokk, Miðflokk og Viðreisn væru leiðandi öflin og hinsvegar vinstristjórn með Samfylkingu Pírötum og Sósíalistum. Ég benti á að Sósíalistaflokkurinn yrði að ná góðri kosningu til þess að halda slíkri stjórn almennilega til vinstri svo að raunverulegar umbætur geti átt sér stað, að leigjendur, ungt fólk komist í sína fyrstu íbúð og að fólk á lágum launum hafi mannsæmandi afkomu fyrir sig og vörnin sín. Þetta næst nefnilega ekki með neinu hálfkáki eða yfirdrifinni varfærslu í nauðsynlegum breytingum, það tæki marga áratugi sem er óásættanlegt. Það er þó hættan sem við sjáum ef ekki fæst afgerandi úrskurður frá þjóðinni í þessum kosningum hvernig hún vill sjá þróun þjóðfélagsins á komandi árum. Ég ætla því að reyna að draga upp mynd hér sem varpar ljósi á það hvaða afleiðingar þessar tvær sviðsmyndir mundu hafa verði þær að veruleika. Sjálfstæðisflokkurinn hefur lengi talað fyrir því að minnka ríkisafskipti og auka einkavæðingu og Miðflokkurinn ásakar flokkinn fyrir að ganga ekki nógu langt í því og jafnvel fara í þveröfuga átt og þenja út báknið eins og þeir segja. Viðreisn er þarna alveg með á nótunum. Augljóst er að bankarnir, Íslandsbanki og Landsbankinn muni ekki lengur skila tug milljarða arði til ríkissjóðs ár eftir ár verði þessi sviðsmynd að veruleika heldur fara þessir milljarðar til nýrra eigenda, á Íslandi eða í útlöndum. Það verður ekki látið staðar numið við bankana heldur eru þar Landsvirkjun og RARIK næst á dagskrá. Vissulega fær ríkissjóður fullt af peningum en bara einu sinni, bara árið sem þessar stofnanir eru seldar, en ekki á hverju ári sem góð búbót við samfélagsreksturinn og samfélagið allt. Það er ekki af hagsýni og umhyggju fyrir almannahag sem þessi gjörningur er þeim svo hugleikinn heldur af hugmyndafræðilegum ástæðum, hugmyndafræði hægrisins heldur því beinlínis fram að sameiginlega getum við ekki rekið nokkurn skapaðan hlut svo vel sé en að einkaaðilar sem hafi von um að græða fyrir eigin reikning geri það svo vel. Jafnvel svo vel að það verði brauðmolar handa okkur hinum og þar með samfélaginu öllu. Þó þessir flokkar tali ekki opinberlega um að einkavæða allt heilbrigðiskerfið, styðja flokkarnir aukið samstarf milli opinberra aðila og einkaaðila í heilbrigðisþjónustu. Einkarekstur hefur verið aukinn á sviðum eins og sjúkraþjónustu og sérfræðiþjónustu og ekkert bendir til annars en þeir vilji halda áfram á sömu braut. Sama má segja um skólastofnanir, það er ekkert heilagt í þessum efnum hjá þessum flokkum, þeir hafa fyrirmyndina frá systurflokkur sínum í Svíþjóð sem eru á góðri leið með að brjóta niður sænska velferðarkerfið endanlega. Seinni sviðsmyndin á sér fyrirmynd í Sænska velferðarþjóðfélaginu sem náði hápunkti sínum á tímabilinu eftir seinni heimsstyrjöldina fram að nýfrjálshyggju um 1980. þegar Svíþjóð var heimsþekkt fyrir sitt víðtæka velferðarkerfi og sína háværu rödd um frið og afvopnun alþjóðlega. Velferðarkerfið byggðist á hugmyndafræðinni um „folkhemmet” eða „fólksheimilið”, sem var hugmynd um samfélag þar sem allir íbúar ættu rétt á félagslegu öryggi og jafnrétti. Velferðarkerfið var hluti af og að mörgu leiti fyrirmynd að hinu svo kallaða „norræna velferðarlíkani,“ sem lagði áherslu á ríkisafskipti af samfélagslegri þjónustu og jöfnuð. Afvopnunar og friðarstarfið var aðalatriðið í sænskri utanríkispólitík ásamt stuðningi við lönd sem voru að brjótast undan yfirráðum nýlenduherrana. Á þessum tíma var samfélagsleg þjónusta eins og menntun, heilbrigðisþjónusta, húsnæðismál og félagsleg tryggingarkerfi að mestu leyti rekin af ríkinu. Menntun var ókeypis fyrir alla og heilbrigðisþjónusta var mjög aðgengileg. Sjúkratrygging sem tryggði öllum borgurum ókeypis eða niðurgreidda heilbrigðisþjónustu. Sterkur atvinnumarkaður og háir skattar fjármögnuðu kerfið. Sænska velferðarkerfið lagði mikla áherslu á vinnumarkaðinn, þar sem mikil atvinnuþátttaka og réttindi verkafólks voru tryggð með lögum og samningum á milli verkalýðsfélaga og atvinnurekenda. Velferðarkerfið var byggt á hugmyndinni um að það væri hlutverk ríkisins að tryggja fulla atvinnu og koma í veg fyrir fátækt. Verkalýðsfélögin voru ásamt vinstri flokkunum þau öfl í samfélaginu sem mótuðu stefnuna og börðust sameiginlega gegn hægri öflunum, oft með verkföllum, og tókst þannig sameiginlega að mynda fyrirmyndar þjóðfélag. Á þessum tíma var sænska velferðarkerfið talið eitt hið fullkomnasta í heimi, og það skapaði fordæmi sem önnur lönd reyndu að fylgja. Ef Sósíalistaflokkurinn fær góða kosningu í þessum kosningum og vinstrið nær völdum þá er von um að hægt verði að byrja að feta þessa leið og gefa gróða og spillingaröflunum á Íslandi frí frá áhrifum, vonandi um alla framtíð. Höfundur er jarðskjálftafræðingur.
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun