49 ár Bryndís Guðmundsdóttir, Helga Björg O. Ragnarsdóttir, María Björk Lárusdóttir og Rósa Björk Bergþórsdóttir skrifa 24. október 2024 13:02 Allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna helgaði árið 1975 stöðu kvenna. Af því tilefni tóku kvenfélög og kvennasamtök hér á landi höndum saman og skipulögðu viðburði til að koma kröfum kvenna um jafnrétti á framfæri. Tillaga um að konur legðu niður störf á degi Sameinuðu þjóðanna þann 24. október var ein þeirra. Í dag eru 49 ár frá kvennafrídeginum þegar 90% kvenna á Íslandi lögðu niður störf, launuð og ólaunuð, í þeim tilgangi að mótmæla margvíslegri mismunun gegn konum á vinnumarkaði og vekja athygli á framlagi kvenna til samfélagsins. Konur komu saman á útifundum víðsvegar um landið og blésu hver annarri baráttuanda í brjóst. Fjölmennasti fundurinn var á Lækjartorgi þar sem um 25 þúsund konur komu saman. Í fjölmiðlum víða um heim voru fluttar fréttir af samtakamætti og baráttuhug kvenna á Íslandi. Kvennafrídagurinn 1975 var mikilvæg birtingarmynd þeirrar kvennasamstöðu sem einkennt hefur kvenfrelsisbaráttu í gegnum tíðina. Sú kvennasamstaða sem í honum fólst styrkti baráttu kvenna á öllum sviðum samfélagsins fyrir kvenfrelsi og jafnrétti sem leiddi til umbóta á sviði jafnréttismála á næstu árum og áratugum. Kvenfrelsi fyrir 49 árum Staða kvenna árið 1975 var allt önnur en sú staða sem konur búa við í dag. Kerfislægar hindranir voru margar. Þrátt fyrir að atvinnuþátttaka kvenna ykist stöðugt voru dagvistunarúrræði takmörkuð og oft kostnaðarsöm. Fæðingarorlof var þrír mánuðir og aðeins fyrir útivinnandi mæður. Hlutfall kvenna var 5% á Alþingi og 3,6% í sveitarstjórnum. Konur fóru síður í háskóla og voru fáar í stjórnunarstöðum í fyrirtækjum og stofnunum. Konur og börn sem bjuggu við heimilisofbeldi höfðu takmörkuð bjargráð þar sem Kvennaathvarfið kom ekki til sögunnar fyrr en 1982, Stígamót 1989 og önnur úrræði seinna. Samfélagsleg viðmið settu konum takmök þar sem hlutverk kvenna var tengt barneignum og umönnun. Þátttöku í hinu opinbera lífi fylgdi gjarnan gagnrýni á konur sem mæður og eiginkonur. Þó að jafnrétti hafi ekki verið náð hér á landi frekar en annars staðar í heiminum hefur kvenfrelsisbaráttan skilað mikilvægum áföngum. Þar má nefna framsækna jafnréttislöggjöf, aukinn fæðingarorlofsrétt óháð kyni, aukna vitund um ofbeldi gegn konum og börnum ásamt úrræðum fyrir þolendur ofbeldis, jafnara hlutfall kynja á Alþingi og í sveitarstjórnum, fleiri konur í stjórnunarhlutverkum í fyrirtækjum og stofnunum, fjölgun háskólamenntaðra kvenna og mikilvæg skref í átt að launajafnrétti. Frá einsleitni til fjölbreytni Á síðustu 49 árum hefur samfélagið þróast frá einsleitni til fjölbreytni. Á 8. áratugnum var samkynhneigt fólk og annað hinsegin fólk að mestu inni í skápum, útlendingar voru í útlöndum og fatlað fólk var oft inni á heimilum. Fjölgun innflytjenda, aukin réttindi hinsegin fólks og meiri þátttaka fatlaðs fólks á vinnumarkaði og í samfélaginu öllu hefur leitt til aukinnar fjölbreytni og auðgað samfélagið. Felur það í sér að vinna þarf að jafnrétti með víðtækari hætti en áður. Launamunur kynjanna Þrátt fyrir að kveðið hafi verið á um jöfn laun karla og kvenna fyrir sömu og jafnverðmæt störf í íslenskri löggjöf í meira en 65 ár er launamunur kynjanna enn staðreynd hér á landi. Samkvæmt mælingum Hagstofunnar var óleiðréttur launamunur kynjanna 9,3 % árið 2023, körlum í vil og jókst frá fyrra ári úr 8,6%. Launamunurinn er ólíkur eftir mörkuðum en það ár var óleiðréttur launamunur kynjanna 13,9% á almennum vinnumarkaði og 8,0% hjá starfsfólki ríkisins en talsvert lægri eða 4,3% meðal starfsfólks sveitarfélaga. Vanmat á virði kvennastarfa Ástæður launamunar kynjanna má að stærstum hluta rekja til kynskipts vinnumarkaðar þar sem hin hefðbundnu kvennastörf eru að jafnaði minna metin en hefðbundin karlastörf. Það dugar skammt að bregðast við vanmati kvennastarfa með því að segja konum að vera duglegri að velja sér karllægar greinar, jafnvel þvert gegn sínum vilja og áhuga. Beina þarf sjónum að verðmætamati starfa og tryggja að kvenlægir þættir starfa séu metnir til jafns við hina karlægu og hækka þannig laun hefðbundinna kvennastarfa. Í því felst að meta þarf þætti eins og ábyrgð á fólki, líkamlega færni, jafningjastjórnun, fræðslu og miðlun, samskiptafærni, teymisvinnu, aðgæslu, smithættu, tilfinningalegt álag, trúnað og samkennd, til launa til jafns við þætti eins og fjárhagslega ábyrgð, mannaforráð, líkamlegt álag og fleiri þætti sem einkenna karllæg störf. Til að svo megi vera þarf að leggja mat á inntak starfa út frá þeim kröfum sem gerðar eru í starfi, þeim aðstæðum sem það er unnið innan og þeirri ábyrgð sem það felur í sér. Mikilvægt er að slíkt mat byggi á faglegu og gagnsæju virðismatskerfi sem hefur launajafnrétti að markmiði. Sveitarfélög hafa byggt launasetningu stórs hluta starfa sinna á starfsmatskerfi sem hefur launajafnrétti að markmiði sem dregið hefur úr launamun kynjanna. Samfélagslegur ávinningur jafnréttis Áhrif launamisréttis á konur eru augljós. Ef miðað er við óleiðréttan launamun ársins 2023 verða konur með meðallaun af tugum milljóna króna á starfsævinni með tilheyrandi áhrifum á efnahagslega stöðu þeirra alla ævi m.a. vegna lægri greiðslna í lífeyrissjóði. Það er því réttlætismál að leiðrétta þennan mun og koma á launajafnrétti. Launamisrétti hefur þó víðtækari áhrif en á lífsafkomu þeirra kvenna sem fyrir því verða. Kynbundinn launamunur er meðal þeirra kerfislægu hindrana sem draga úr atvinnuþátttöku kvenna. Ítrekað hefur verið bent á að aukin atvinnuþátttaka kvenna og launajafnrétti hafi jákvæð áhrif á landsframleiðslu og hagvöxt þjóða. Með því að leiðrétta þann launamun sem af kynskiptum vinnumarkaði stafar og með því að styðja við þá innviði sem stuðla að atvinnuþátttöku kvenna nýtir samfélagið þá þekkingu og reynslu sem konur búa yfir og stuðlar að aukinni fjölbreytni í atvinnulífinu. Jafnrétti á vinnumarkaði leiðir til hagsældar og aukinna lífsgæða og er lykill að uppbyggingu og mönnun í fræðslu-, heilbrigðis- og velferðarþjónustu til framtíðar. Höfundar eru starfskonur Jafnlaunastofu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kvennafrídagurinn Jafnréttismál Mest lesið Halldór 19.07.2025 Halldór Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson Skoðun Þetta er allt hinum að kenna! Helgi Brynjarsson Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir Skoðun Sleppir ekki takinu svo auðveldlega aftur Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Hví borgar útgerðin – ekki malarnáman? Guðmundur Edgarsson Skoðun Óður til opinberra starfsmanna Halla Hrund Logadóttir Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar Skoðun Þetta er allt hinum að kenna! Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Sleppir ekki takinu svo auðveldlega aftur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir skrifar Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Undirbúum börnin fyrir skólann með hjálp gervigreindar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Enginn skilinn eftir á götunni Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Hví borgar útgerðin – ekki malarnáman? Guðmundur Edgarsson skrifar Skoðun Vantraust Flokks fólksins á Viðreisn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 48 daga blekking: Loforð sem leiðir til lögbrota? Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar Skoðun Málþóf á kostnað ungs fólks Lísa Margrét Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun Ómeðvituð vörn í orðræðu – þegar vald ver sjálft sig Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Við krefjumst sanngirni og aðgerð strax Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Úrsúla og öryggismálin - Stöndum gegn vígvæðingu Guttormur Þorsteinsson skrifar Skoðun Verðmætatap auðlindagjaldanna – Hverra og hvernig? Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Ertu nú alveg viss um að hafa læst hurðinni? Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Sanngirni að brenna 230 milljarða króna? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Strandveiðar eru ekki sóun Örn Pálsson skrifar Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar Skoðun SFS skuldar Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Hvar er hjálpin sem okkur var lofað? Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Áform um fleiri strandveiðidaga: Áhættusöm ákvörðun Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar Sjá meira
Allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna helgaði árið 1975 stöðu kvenna. Af því tilefni tóku kvenfélög og kvennasamtök hér á landi höndum saman og skipulögðu viðburði til að koma kröfum kvenna um jafnrétti á framfæri. Tillaga um að konur legðu niður störf á degi Sameinuðu þjóðanna þann 24. október var ein þeirra. Í dag eru 49 ár frá kvennafrídeginum þegar 90% kvenna á Íslandi lögðu niður störf, launuð og ólaunuð, í þeim tilgangi að mótmæla margvíslegri mismunun gegn konum á vinnumarkaði og vekja athygli á framlagi kvenna til samfélagsins. Konur komu saman á útifundum víðsvegar um landið og blésu hver annarri baráttuanda í brjóst. Fjölmennasti fundurinn var á Lækjartorgi þar sem um 25 þúsund konur komu saman. Í fjölmiðlum víða um heim voru fluttar fréttir af samtakamætti og baráttuhug kvenna á Íslandi. Kvennafrídagurinn 1975 var mikilvæg birtingarmynd þeirrar kvennasamstöðu sem einkennt hefur kvenfrelsisbaráttu í gegnum tíðina. Sú kvennasamstaða sem í honum fólst styrkti baráttu kvenna á öllum sviðum samfélagsins fyrir kvenfrelsi og jafnrétti sem leiddi til umbóta á sviði jafnréttismála á næstu árum og áratugum. Kvenfrelsi fyrir 49 árum Staða kvenna árið 1975 var allt önnur en sú staða sem konur búa við í dag. Kerfislægar hindranir voru margar. Þrátt fyrir að atvinnuþátttaka kvenna ykist stöðugt voru dagvistunarúrræði takmörkuð og oft kostnaðarsöm. Fæðingarorlof var þrír mánuðir og aðeins fyrir útivinnandi mæður. Hlutfall kvenna var 5% á Alþingi og 3,6% í sveitarstjórnum. Konur fóru síður í háskóla og voru fáar í stjórnunarstöðum í fyrirtækjum og stofnunum. Konur og börn sem bjuggu við heimilisofbeldi höfðu takmörkuð bjargráð þar sem Kvennaathvarfið kom ekki til sögunnar fyrr en 1982, Stígamót 1989 og önnur úrræði seinna. Samfélagsleg viðmið settu konum takmök þar sem hlutverk kvenna var tengt barneignum og umönnun. Þátttöku í hinu opinbera lífi fylgdi gjarnan gagnrýni á konur sem mæður og eiginkonur. Þó að jafnrétti hafi ekki verið náð hér á landi frekar en annars staðar í heiminum hefur kvenfrelsisbaráttan skilað mikilvægum áföngum. Þar má nefna framsækna jafnréttislöggjöf, aukinn fæðingarorlofsrétt óháð kyni, aukna vitund um ofbeldi gegn konum og börnum ásamt úrræðum fyrir þolendur ofbeldis, jafnara hlutfall kynja á Alþingi og í sveitarstjórnum, fleiri konur í stjórnunarhlutverkum í fyrirtækjum og stofnunum, fjölgun háskólamenntaðra kvenna og mikilvæg skref í átt að launajafnrétti. Frá einsleitni til fjölbreytni Á síðustu 49 árum hefur samfélagið þróast frá einsleitni til fjölbreytni. Á 8. áratugnum var samkynhneigt fólk og annað hinsegin fólk að mestu inni í skápum, útlendingar voru í útlöndum og fatlað fólk var oft inni á heimilum. Fjölgun innflytjenda, aukin réttindi hinsegin fólks og meiri þátttaka fatlaðs fólks á vinnumarkaði og í samfélaginu öllu hefur leitt til aukinnar fjölbreytni og auðgað samfélagið. Felur það í sér að vinna þarf að jafnrétti með víðtækari hætti en áður. Launamunur kynjanna Þrátt fyrir að kveðið hafi verið á um jöfn laun karla og kvenna fyrir sömu og jafnverðmæt störf í íslenskri löggjöf í meira en 65 ár er launamunur kynjanna enn staðreynd hér á landi. Samkvæmt mælingum Hagstofunnar var óleiðréttur launamunur kynjanna 9,3 % árið 2023, körlum í vil og jókst frá fyrra ári úr 8,6%. Launamunurinn er ólíkur eftir mörkuðum en það ár var óleiðréttur launamunur kynjanna 13,9% á almennum vinnumarkaði og 8,0% hjá starfsfólki ríkisins en talsvert lægri eða 4,3% meðal starfsfólks sveitarfélaga. Vanmat á virði kvennastarfa Ástæður launamunar kynjanna má að stærstum hluta rekja til kynskipts vinnumarkaðar þar sem hin hefðbundnu kvennastörf eru að jafnaði minna metin en hefðbundin karlastörf. Það dugar skammt að bregðast við vanmati kvennastarfa með því að segja konum að vera duglegri að velja sér karllægar greinar, jafnvel þvert gegn sínum vilja og áhuga. Beina þarf sjónum að verðmætamati starfa og tryggja að kvenlægir þættir starfa séu metnir til jafns við hina karlægu og hækka þannig laun hefðbundinna kvennastarfa. Í því felst að meta þarf þætti eins og ábyrgð á fólki, líkamlega færni, jafningjastjórnun, fræðslu og miðlun, samskiptafærni, teymisvinnu, aðgæslu, smithættu, tilfinningalegt álag, trúnað og samkennd, til launa til jafns við þætti eins og fjárhagslega ábyrgð, mannaforráð, líkamlegt álag og fleiri þætti sem einkenna karllæg störf. Til að svo megi vera þarf að leggja mat á inntak starfa út frá þeim kröfum sem gerðar eru í starfi, þeim aðstæðum sem það er unnið innan og þeirri ábyrgð sem það felur í sér. Mikilvægt er að slíkt mat byggi á faglegu og gagnsæju virðismatskerfi sem hefur launajafnrétti að markmiði. Sveitarfélög hafa byggt launasetningu stórs hluta starfa sinna á starfsmatskerfi sem hefur launajafnrétti að markmiði sem dregið hefur úr launamun kynjanna. Samfélagslegur ávinningur jafnréttis Áhrif launamisréttis á konur eru augljós. Ef miðað er við óleiðréttan launamun ársins 2023 verða konur með meðallaun af tugum milljóna króna á starfsævinni með tilheyrandi áhrifum á efnahagslega stöðu þeirra alla ævi m.a. vegna lægri greiðslna í lífeyrissjóði. Það er því réttlætismál að leiðrétta þennan mun og koma á launajafnrétti. Launamisrétti hefur þó víðtækari áhrif en á lífsafkomu þeirra kvenna sem fyrir því verða. Kynbundinn launamunur er meðal þeirra kerfislægu hindrana sem draga úr atvinnuþátttöku kvenna. Ítrekað hefur verið bent á að aukin atvinnuþátttaka kvenna og launajafnrétti hafi jákvæð áhrif á landsframleiðslu og hagvöxt þjóða. Með því að leiðrétta þann launamun sem af kynskiptum vinnumarkaði stafar og með því að styðja við þá innviði sem stuðla að atvinnuþátttöku kvenna nýtir samfélagið þá þekkingu og reynslu sem konur búa yfir og stuðlar að aukinni fjölbreytni í atvinnulífinu. Jafnrétti á vinnumarkaði leiðir til hagsældar og aukinna lífsgæða og er lykill að uppbyggingu og mönnun í fræðslu-, heilbrigðis- og velferðarþjónustu til framtíðar. Höfundar eru starfskonur Jafnlaunastofu.
Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson Skoðun
Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun
Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar
Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar
Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar
Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar
Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar
Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar
Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar
Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson Skoðun
Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun