Jól, hátíð kærleikar og friðar - eða hvað? Stefán Þorri Helgason skrifar 16. desember 2024 09:31 Í lífum margra er einn besti tími ársins að renna í garð, jólin, hátíð kærleika og friðar líkt og okkar ástkæri Laddi sagði í sínu geysivinsæla jólalagi, Snjókorn falla. Það væri auðvitað óskandi ef að upplifun okkar allra á jólunum væri með sama hætti og lýst er hér fyrir ofan en því miður er það ekki þannig, síður en svo. Margir tengja nefnilega jólin við mikinn kvíða, álag og streitu þar sem um er að ræða tímabil þar sem mörgum hnöppum þarf að hneppa, oft á skömmum tíma í samblandi við dags daglegar áskoranir. Til að flækja málin enn frekar geta fjárhagsáhyggjur spilað inn í og ekki bæta áhrif samfélagsmiðla stöðuna. Það er auðvelt að skilja hvers vegna áskoranir þessar geta valdið mörgum streitu og vanlíðan, einkum meðal einstaklinga sem að reka fjölskyldur og heimili, þar sem ábyrgðin snýr ekki eingöngu að þeim sjálfum heldur einnig að börnunum. Því ætla ég að fjalla um þær algengu áskoranir sem að foreldrar og fjölskyldur standa frammi fyrir, sem og fara yfir hjálpleg ráð sem geta dregið úr streitunni og þeirri vanlíðan sem að gjarnan fylgir með. Áskoranir hjá fullorðnum Það væri óskandi ef að allir myndu upplifa jólin jafn gleðileg og friðsæl eins og raun ber vitni. Hvaðan sem að sú hugmynd kom, þá er það sannarlega ekki upplifun allra, þvert á móti. Margir foreldrar telja að allt þurfi að vera að vera fullkomið þegar kemur að jólunum, að réttu gjafirnar séu keyptar, heimilið sé alltaf hreint og fallega skreytt, að allur matur sé til á heimilinu og dagskráin yfir hátíðarhöldin sé ætíð á hreinu. Þess til viðbótar geta samfélagsmiðlar gert aðstæðurnar enn erfiðari þar sem fólk deilir alla jafna gleðilegum augnablikum fremur en raunveruleikanum eins og hann gerist og getur slíkt kynt undir þessa hugmynd um „hin fullkomnu jól.“ Því er algeng upplifun meðal margra einstaklinga að þeir séu ekki ná að standast væntingar og kröfur samfélagsins samanber við það sem augað sér. Áhrif jólanna á börn Það má sannarlega segja að börn upplifa jólin á sinn hátt, allt frá því að njóta tímans og þeirra hátíðarhalda sem að fylgja, í að tengja tímabil þetta við óþægilegar tilfinningar á borð við kvíða, depurð og streitu. Ástæðurnar fyrir því hvers vegna börn upplifa slíka vanlíðan eru aðstæðu- og einstaklingsbundnar. Ef að foreldrar eru til að mynda undir miklu álagi yfir hátíðirnar geta börnin fundið fyrir því, þar sem þau skynja að eitthvað er að og getur slíkt haft neikvæð áhrif á líðan þeirra. Að sama skapi gleymist oft í umræðunni jólatíminn er alla jafna nokkuð óreglulegur tími fyrir börn þar sem dags dagleg rútína fer úr skorðum og má þar nefna breytingar á námsfyrirkomulagi sem og þegar jólafríið rennur í garð. Slíkar áskoranir geta haft áhrif á líðan barnanna og geta þá gleðistundir með fjölskyldu og annað sem gjarnan fylgir hátíðarhöldunum byrjað að reynast þeim erfiðari þraut. Þar að auki eiga mörg börn erfitt með spennuna sem fylgir því að fá í skóinn og að bíða eftir jólunum og þá sérstaklega jólagjöfunum. Hvað er þá til ráða? Það getur því verið raunveruleiki margra að hátíðarhöldin séu ekki eingöngu dans á rósum. Af þeim ástæðum getur verið gott að vera með nokkur verkfæri í verkfærakassanum tilbúin ef að kvíðin og streitan sem að fylgir fer að gera vart við sig. Hér eru því nokkur praktísk ráð sem að foreldrar og aðrir geta nýtt sér til að minnka streituna og skapa ró yfir hátíðirnar: 1. Raunhæfar væntingar Það er mikilvægt að minna sig á að hugmyndin um “hin fullkomnu jól” er ekki til. Það sem mestu máli skiptir að verja þessum yndislega tíma með þeim sem manni þykir vænt um, hvort sem gólfið er skúrað eða ekki. 2. Forgangsröðun Reyndu að forgangsraða verkefnum eftir mikilvægi þeirra og láttu rest mæta afgangi. Einnig er gott að hafa í huga að það má segja nei við boðum eða öðru sem gætu skapað meiri streitu fremur en ánægju. 3. Mikilvægi rútínu Börn þrífast vel á rútínu og getur því verið gott að reyna að tryggja að svefn- og matarvenjur haldist í eins föstum skorðum og hægt er. Einnig getur verið hjálplegt að gefa börnunum tækifæri á að fá að hvíla sig þess á milli svo þau geti jafnað sig á öllu því áreiti sem oft fylgir jólagleðinni. 4. Gildi jólanna Ræðið við börnin og aðra fjölskyldumeðlimi um gildi og tilgang jólanna. Jólin eiga að snúast gæðastundir og samveru með þeim sem manni þykir vænt um. Því gæti verið gott að eiga slíkt samtal saman sem fjölskylda, þar sem áhersla er lögð á það þakklæti sem maður hefur frekar en að gleðjast eingöngu yfir efnislegum gjöfum. 5. Deildu ábyrgðinni Ekki taka alla ábyrgðina á þig. Láttu maka, eldri börn og/eða aðra fjölskyldumeðlimi taka þátt í þeim verkefnum sem þarf að sinna. 6. Hugsaðu um þig Það er ástæða fyrir því að okkur er kennt að setja fyrst súrefnisgrímuna á okkur sjálf áður en við setjum hana á aðra. Reyndu að gefa þér tíma til að slaka á, hvort sem þú gerir það með því að fara í göngutúr, fara á æfingu, taka hugleiðslu, fara í vinahitting eða að sitja með kaffibolla í rólegheitum. Stuðningur til barna í amstri jólanna Ef að vísbendingar koma um að barnið sé farið að upplifa kvíða, depurð og/eða aðrar óþægilegar tilfinningar getur virk hlustun verið algjört lykilatriði. Virk hlustun er sú samtalstækni sem notum þegar markmiðið er að barnið upplifi á eigin skinni að það sé séð, heyrt og skilið og er því markmið þess sem á samtalið við barnið að reyna að skilja tilfinningar, hugsanir og sjónarhorn þess. Það er gert með því að veita barninu fulla athygli þegar það greinir frá upplifun sinn. Eftir að barn greinir frá reynir hlustandinn, foreldrið í þessu tilfelli, að spegla barnið með því að endurtaka og/eða draga saman frásögn barnsins með samkennd og einlægni að leiðarljósi. Að auki getur verið gagnlegt að hjálpa barninu að koma tilfinningum sínum í orð þegar það ber þess merki að líða ekki vel eins og til að mynda „takk fyrir að segja mér frá upplifun þinni, ég skil vel núna hvers vegna þú ert að upplifa kvíða/depurð/reiði, mér myndi líklega líða eins ef ég væri að upplifa hlutina eins og þú lýsir.“ Að lokum gæti verið hjálplegt að bjóða upp á einfaldar lausnir eða finna lausnir í sameiningu eftir að barnið er búið að greina frá vanlíðan sinni eins og taka gæðastund saman, taka hlé frá öllu áreitinu eða jafnvel leyfa barninu að gera eitthvað sem það telur hjálplegt að gera til að ná jafnvægi. Að lokum Líkt og ég hef tekið fram, þá verður góð vísa aldrei of oft kveðin. Jólin eiga að snúast um samveru og nærandi tengsl meðal þeirra sem að þér þykir vænt um. Með því að draga úr væntingum, hafa verkefnin einföld og forgangsröðuð eftir mikilvægi, sem og og gefa sjálfum sér og börnunum gott rými fyrir rólegheit þess á milli, er hægt að búa til ánægjulegar minningar sem einkennast fyrst og fremst af gleði og þakklæti. Hugsaðu vel um þig og þitt fólk þessa hátíð. Það er líklega besta jólagjöfin sem þú getur gefið. Höfundur er sálfræðingur hjá Litlu kvíðameðferðarstöðinni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jól Geðheilbrigði Börn og uppeldi Stefán Þorri Helgason Tengdar fréttir Tímaskekkja í velferðarríki Að starfa sem sálfræðingur eru í mínum huga mikil forréttindi. Í þeim störfum sinni ég börnum og foreldrum þeirra þar sem markmiðið er finna árangursríkar lausnir við þeim vanda sem um ræðir. Það er mér því afar dýrmætt að sjá skjólstæðinga ná góðum tökum á vanda sínum því lausnin þarf ekki í öllum tilfellum að vera flókin, sérstaklega ef viðkomandi er gripinn nógu snemma. 9. desember 2024 10:02 Mest lesið Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Drifkraftur bata – Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Lordinn lýgur! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að þykjast með líf barnanna okkar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson skrifar Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar Skoðun Varasjóður eða hefðbundið styrkjakerfi? Birgitta Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Geðheilsa á tímum óvissu og áskorana María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir skrifar Skoðun Villta vestur ólöglegra veðmálaauglýsinga á Íslandi Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson skrifar Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir skrifar Skoðun Lýst eftir afstöðu Viðreisnar til ríkisstyrkja Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Vegferð menntunar Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar Sjá meira
Í lífum margra er einn besti tími ársins að renna í garð, jólin, hátíð kærleika og friðar líkt og okkar ástkæri Laddi sagði í sínu geysivinsæla jólalagi, Snjókorn falla. Það væri auðvitað óskandi ef að upplifun okkar allra á jólunum væri með sama hætti og lýst er hér fyrir ofan en því miður er það ekki þannig, síður en svo. Margir tengja nefnilega jólin við mikinn kvíða, álag og streitu þar sem um er að ræða tímabil þar sem mörgum hnöppum þarf að hneppa, oft á skömmum tíma í samblandi við dags daglegar áskoranir. Til að flækja málin enn frekar geta fjárhagsáhyggjur spilað inn í og ekki bæta áhrif samfélagsmiðla stöðuna. Það er auðvelt að skilja hvers vegna áskoranir þessar geta valdið mörgum streitu og vanlíðan, einkum meðal einstaklinga sem að reka fjölskyldur og heimili, þar sem ábyrgðin snýr ekki eingöngu að þeim sjálfum heldur einnig að börnunum. Því ætla ég að fjalla um þær algengu áskoranir sem að foreldrar og fjölskyldur standa frammi fyrir, sem og fara yfir hjálpleg ráð sem geta dregið úr streitunni og þeirri vanlíðan sem að gjarnan fylgir með. Áskoranir hjá fullorðnum Það væri óskandi ef að allir myndu upplifa jólin jafn gleðileg og friðsæl eins og raun ber vitni. Hvaðan sem að sú hugmynd kom, þá er það sannarlega ekki upplifun allra, þvert á móti. Margir foreldrar telja að allt þurfi að vera að vera fullkomið þegar kemur að jólunum, að réttu gjafirnar séu keyptar, heimilið sé alltaf hreint og fallega skreytt, að allur matur sé til á heimilinu og dagskráin yfir hátíðarhöldin sé ætíð á hreinu. Þess til viðbótar geta samfélagsmiðlar gert aðstæðurnar enn erfiðari þar sem fólk deilir alla jafna gleðilegum augnablikum fremur en raunveruleikanum eins og hann gerist og getur slíkt kynt undir þessa hugmynd um „hin fullkomnu jól.“ Því er algeng upplifun meðal margra einstaklinga að þeir séu ekki ná að standast væntingar og kröfur samfélagsins samanber við það sem augað sér. Áhrif jólanna á börn Það má sannarlega segja að börn upplifa jólin á sinn hátt, allt frá því að njóta tímans og þeirra hátíðarhalda sem að fylgja, í að tengja tímabil þetta við óþægilegar tilfinningar á borð við kvíða, depurð og streitu. Ástæðurnar fyrir því hvers vegna börn upplifa slíka vanlíðan eru aðstæðu- og einstaklingsbundnar. Ef að foreldrar eru til að mynda undir miklu álagi yfir hátíðirnar geta börnin fundið fyrir því, þar sem þau skynja að eitthvað er að og getur slíkt haft neikvæð áhrif á líðan þeirra. Að sama skapi gleymist oft í umræðunni jólatíminn er alla jafna nokkuð óreglulegur tími fyrir börn þar sem dags dagleg rútína fer úr skorðum og má þar nefna breytingar á námsfyrirkomulagi sem og þegar jólafríið rennur í garð. Slíkar áskoranir geta haft áhrif á líðan barnanna og geta þá gleðistundir með fjölskyldu og annað sem gjarnan fylgir hátíðarhöldunum byrjað að reynast þeim erfiðari þraut. Þar að auki eiga mörg börn erfitt með spennuna sem fylgir því að fá í skóinn og að bíða eftir jólunum og þá sérstaklega jólagjöfunum. Hvað er þá til ráða? Það getur því verið raunveruleiki margra að hátíðarhöldin séu ekki eingöngu dans á rósum. Af þeim ástæðum getur verið gott að vera með nokkur verkfæri í verkfærakassanum tilbúin ef að kvíðin og streitan sem að fylgir fer að gera vart við sig. Hér eru því nokkur praktísk ráð sem að foreldrar og aðrir geta nýtt sér til að minnka streituna og skapa ró yfir hátíðirnar: 1. Raunhæfar væntingar Það er mikilvægt að minna sig á að hugmyndin um “hin fullkomnu jól” er ekki til. Það sem mestu máli skiptir að verja þessum yndislega tíma með þeim sem manni þykir vænt um, hvort sem gólfið er skúrað eða ekki. 2. Forgangsröðun Reyndu að forgangsraða verkefnum eftir mikilvægi þeirra og láttu rest mæta afgangi. Einnig er gott að hafa í huga að það má segja nei við boðum eða öðru sem gætu skapað meiri streitu fremur en ánægju. 3. Mikilvægi rútínu Börn þrífast vel á rútínu og getur því verið gott að reyna að tryggja að svefn- og matarvenjur haldist í eins föstum skorðum og hægt er. Einnig getur verið hjálplegt að gefa börnunum tækifæri á að fá að hvíla sig þess á milli svo þau geti jafnað sig á öllu því áreiti sem oft fylgir jólagleðinni. 4. Gildi jólanna Ræðið við börnin og aðra fjölskyldumeðlimi um gildi og tilgang jólanna. Jólin eiga að snúast gæðastundir og samveru með þeim sem manni þykir vænt um. Því gæti verið gott að eiga slíkt samtal saman sem fjölskylda, þar sem áhersla er lögð á það þakklæti sem maður hefur frekar en að gleðjast eingöngu yfir efnislegum gjöfum. 5. Deildu ábyrgðinni Ekki taka alla ábyrgðina á þig. Láttu maka, eldri börn og/eða aðra fjölskyldumeðlimi taka þátt í þeim verkefnum sem þarf að sinna. 6. Hugsaðu um þig Það er ástæða fyrir því að okkur er kennt að setja fyrst súrefnisgrímuna á okkur sjálf áður en við setjum hana á aðra. Reyndu að gefa þér tíma til að slaka á, hvort sem þú gerir það með því að fara í göngutúr, fara á æfingu, taka hugleiðslu, fara í vinahitting eða að sitja með kaffibolla í rólegheitum. Stuðningur til barna í amstri jólanna Ef að vísbendingar koma um að barnið sé farið að upplifa kvíða, depurð og/eða aðrar óþægilegar tilfinningar getur virk hlustun verið algjört lykilatriði. Virk hlustun er sú samtalstækni sem notum þegar markmiðið er að barnið upplifi á eigin skinni að það sé séð, heyrt og skilið og er því markmið þess sem á samtalið við barnið að reyna að skilja tilfinningar, hugsanir og sjónarhorn þess. Það er gert með því að veita barninu fulla athygli þegar það greinir frá upplifun sinn. Eftir að barn greinir frá reynir hlustandinn, foreldrið í þessu tilfelli, að spegla barnið með því að endurtaka og/eða draga saman frásögn barnsins með samkennd og einlægni að leiðarljósi. Að auki getur verið gagnlegt að hjálpa barninu að koma tilfinningum sínum í orð þegar það ber þess merki að líða ekki vel eins og til að mynda „takk fyrir að segja mér frá upplifun þinni, ég skil vel núna hvers vegna þú ert að upplifa kvíða/depurð/reiði, mér myndi líklega líða eins ef ég væri að upplifa hlutina eins og þú lýsir.“ Að lokum gæti verið hjálplegt að bjóða upp á einfaldar lausnir eða finna lausnir í sameiningu eftir að barnið er búið að greina frá vanlíðan sinni eins og taka gæðastund saman, taka hlé frá öllu áreitinu eða jafnvel leyfa barninu að gera eitthvað sem það telur hjálplegt að gera til að ná jafnvægi. Að lokum Líkt og ég hef tekið fram, þá verður góð vísa aldrei of oft kveðin. Jólin eiga að snúast um samveru og nærandi tengsl meðal þeirra sem að þér þykir vænt um. Með því að draga úr væntingum, hafa verkefnin einföld og forgangsröðuð eftir mikilvægi, sem og og gefa sjálfum sér og börnunum gott rými fyrir rólegheit þess á milli, er hægt að búa til ánægjulegar minningar sem einkennast fyrst og fremst af gleði og þakklæti. Hugsaðu vel um þig og þitt fólk þessa hátíð. Það er líklega besta jólagjöfin sem þú getur gefið. Höfundur er sálfræðingur hjá Litlu kvíðameðferðarstöðinni.
Tímaskekkja í velferðarríki Að starfa sem sálfræðingur eru í mínum huga mikil forréttindi. Í þeim störfum sinni ég börnum og foreldrum þeirra þar sem markmiðið er finna árangursríkar lausnir við þeim vanda sem um ræðir. Það er mér því afar dýrmætt að sjá skjólstæðinga ná góðum tökum á vanda sínum því lausnin þarf ekki í öllum tilfellum að vera flókin, sérstaklega ef viðkomandi er gripinn nógu snemma. 9. desember 2024 10:02
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar
Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun