Leikskólakerfið á krossgötum: Gæði eða hraði? Svava Björg Mörk skrifar 17. janúar 2025 20:01 Leikskólakerfið á Íslandi stendur frammi fyrir vanda sem kallar á dýpri umræðu og skýrari stefnu. Þrátt fyrir mikilvægi leikskólans sem samfélagslegrar grunnstoðar hefur áherslan oftar en ekki beinst að hraðri útþenslu og skyndilausnum í stað þess að rýna í það sem raunverulega skiptir máli: gæði, fagmennska og farsæld barna. Við sjáum hvernig stór orð og loforð um fleiri leikskólapláss hafa verið gerð að kjarnanum í stefnumótun síðustu ára. En á meðan loforðin hrannast upp, standa leikskólarnir frammi fyrir skorti á fagfólki, ófullnægjandi innviðum og kerfi sem er ekki í stakk búið til að uppfylla það sem leikskólastarf á að vera: umhverfi þar sem börn fá að þroskast, læra og njóta. Hraði umfram gæði: Hvað fór úrskeiðis? Foreldrahópurinn sem skrifaði pistilinn „Í leikskóla er gaman – þegar það má mæta“ vekur athygli á því hvernig stefna stjórnvalda hefur brugðist þeim grunngildum sem leikskólakerfið á að byggja á. Þau benda á ósamræmið í því að Reykjavíkurborg skuli leggja áherslu á að byggja nýjan leikskóla í Elliðaárdal, á meðan hún á í erfiðleikum með að halda úti eðlilegri starfsemi í Brákaborg. Þetta er í samræmi við þá stefnu sem verið hefur í leikskólamálum undan farin ár sem virðist oftar snúast um að uppfylla fjöldatölur en að tryggja gæði og faglegt starf. Foreldrarnir benda jafnframt á að það er skortur á starfsfólki sem hamlar því að leikskólar geti sinnt hlutverki sínu. Kennarasamband Íslands hefur ítrekað varað við því að mikill skortur sé á leikskólakennurum – og það sé afleiðing hraðrar útþenslu kerfisins. Þegar sífellt yngri börn byrja fyrr í leikskóla til að „brúa bilið“ milli fæðingarorlofs og leikskóla, án þess að nægt fagfólk eða innviðir fylgi er hætt við að gæðin þynnist út. Hver ber ábyrgð á því þegar „lausnir“ kerfisins valda því að leikskólinn hættir að vera umhverfi þar sem leikur, menntun og vellíðan eru í forgrunni? Lausnir með börnin í forgrunni Haraldur F. Gíslason, formaður Félags leikskólakennara, hefur komið með tillögur sem snúast um að setja gæði og farsæld í forgang. Hann hefur bent á að það þurfi að hægja á útþenslu kerfisins og skoða raunhæfar lausnir, eins og að lengja fæðingarorlof og innleiða þrepa skipulagða vistun þar sem dvalartími barna lengist í áföngum eftir aldri. Þessar tillögur miða að því að tryggja vellíðan barna og styðja við faglegt starf leikskólanna. Þessar tillögur, sem byggja á faglegum sjónarmiðum og reynslu af leikskólastarfi, hafa þó ekki náð nægri athygli í umræðunni. Þvert á móti virðist sem þarfir vinnumarkaðarins og kröfur um „plássfjölda“ og hagkvæmni séu teknar fram yfir hagsmuni barna. Þetta er áhyggjuefni, ekki síst þegar lausnir á borð við þær sem Haraldur leggur til – lausnir sem miða að því að bæta lífsgæði barna og fjölskyldna – eru hunsaðar. Þetta er ekki aðeins spurning um hvar börn eiga að vera á daginn – þetta er spurning um hvernig leikskólakerfið getur komið til móts við börn og fjölskyldur þeirra til lengri tíma. Lausnir sem miða að hraða uppbyggingu og hámarki plássafjölda eru skammtímalausnir sem líta fram hjá kjarnavandamálum kerfisins: Skort á fagfólki, ófullnægjandi innviðum og stefnu sem virðist einblína á hagkvæmni fremur en samfélagsleg gildi. Hvert stefnum við sem samfélag? Leikskólinn á að vera einn af hornsteinum samfélagsins – ekki bráðabirgðalausn sem þjóni fyrst og fremst þörfum vinnumarkaðarins. Lausnir sem byggja á hraða, útþenslu og aðkomu stórfyrirtækja tryggja ekki gæði eða jafnræði í leikskólum. Þvert á móti grafa þær undan þeim grunngildum sem leikskólinn á að standa fyrir. Ég skora á þá sem hafa fengið umboð almennings til að leiða menntamálin – þar á meðal leikskólamálefnin – að taka þessar ábendingar alvarlega. Rýnið í tillögur Haraldar, ekki til að gleypa þær hráar, heldur til að meta hvort þær samræmist farsældarlögum, Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna og lögum um leikskóla. Þótt tillögur hans verði ekki samþykktar þegjandi og hljóðalaust, gætu þær verið upphafið að mikilvægri umræðu sem byggir á öðrum sjónarmiðum en hagkvæmni og arðbærni. Slík umræða gæti opnað fyrir möguleikann á að finna nýjar lausnir sem taka mið af gæðum, samfélagslegri ábyrgð og farsæld barna. Með því að vanda stefnumótun og horfa til langtímalausna sem setja börnin í fyrsta sæti, getum við lagt grunn að leikskólakerfi sem þjónar samfélagsheildinni – ekki aðeins vinnumarkaðinum. Við verðum því að staldra við og spyrja hvort núverandi stefna, sem leggur áherslu á magn og hraða, geti raunverulega stuðlað að því að leikskólakerfið verði vettvangur gæðastarfs sem byggir undir farsæld barna. Gæði leikskólastarfs verða ekki tryggð með yfirborðslausnum eða skammtímahugsun – þau krefjast markvissrar uppbyggingar þar sem fagfólk er í forgrunni og innviðir styðja við þau gildi sem leikskólinn á að standa fyrir. Höfundur er lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leikskólar Skóla- og menntamál Mest lesið Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Aðför Vinnueftirlits að hagsmunum slasaðra. Steinar Harðarson Skoðun Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson Skoðun Ertu klár? Jakob Smári Magnússon Skoðun Samþjöppunin hefur ekkert að gera með veiðigjöldin Sigurjón Þórðarson Skoðun Lífsgæði íbúa Mosfellsbæjar skert Regína Ásvaldsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Samþjöppunin hefur ekkert að gera með veiðigjöldin Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Aðför Vinnueftirlits að hagsmunum slasaðra. Steinar Harðarson skrifar Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Karlar, piltar og strákar Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen skrifar Skoðun Ertu klár? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Kengúrur eða Þorskar: Hver forritar framtíð Íslands? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson skrifar Skoðun Lífsgæði íbúa Mosfellsbæjar skert Regína Ásvaldsdóttir skrifar Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Tilvera okkar er undarlegt ferðalag Hópur meðlima No Borders skrifar Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Það að þrá börn eða ekki Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tímanna tákn? Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson skrifar Skoðun Kvótaverð, veiðigjald, fjárfesting og arðsemi í sjávarútvegi Ásgeir Daníelsson skrifar Skoðun Getur Seljaskóli núna orðið símalaus skóli, Jóhanna? Kristín Jónsdóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og traust á raforkumarkaði Einar S Einarsson skrifar Skoðun Ef þetta er rétt – hvað er þá rangt? Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta MG? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sjúkraþyrlu sem allra fyrst, kerfi sem veitir lífsbjörg Gunnar Svanur Einarsson skrifar Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson skrifar Skoðun Bylting, bóla, bölvun - bull? Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson skrifar Sjá meira
Leikskólakerfið á Íslandi stendur frammi fyrir vanda sem kallar á dýpri umræðu og skýrari stefnu. Þrátt fyrir mikilvægi leikskólans sem samfélagslegrar grunnstoðar hefur áherslan oftar en ekki beinst að hraðri útþenslu og skyndilausnum í stað þess að rýna í það sem raunverulega skiptir máli: gæði, fagmennska og farsæld barna. Við sjáum hvernig stór orð og loforð um fleiri leikskólapláss hafa verið gerð að kjarnanum í stefnumótun síðustu ára. En á meðan loforðin hrannast upp, standa leikskólarnir frammi fyrir skorti á fagfólki, ófullnægjandi innviðum og kerfi sem er ekki í stakk búið til að uppfylla það sem leikskólastarf á að vera: umhverfi þar sem börn fá að þroskast, læra og njóta. Hraði umfram gæði: Hvað fór úrskeiðis? Foreldrahópurinn sem skrifaði pistilinn „Í leikskóla er gaman – þegar það má mæta“ vekur athygli á því hvernig stefna stjórnvalda hefur brugðist þeim grunngildum sem leikskólakerfið á að byggja á. Þau benda á ósamræmið í því að Reykjavíkurborg skuli leggja áherslu á að byggja nýjan leikskóla í Elliðaárdal, á meðan hún á í erfiðleikum með að halda úti eðlilegri starfsemi í Brákaborg. Þetta er í samræmi við þá stefnu sem verið hefur í leikskólamálum undan farin ár sem virðist oftar snúast um að uppfylla fjöldatölur en að tryggja gæði og faglegt starf. Foreldrarnir benda jafnframt á að það er skortur á starfsfólki sem hamlar því að leikskólar geti sinnt hlutverki sínu. Kennarasamband Íslands hefur ítrekað varað við því að mikill skortur sé á leikskólakennurum – og það sé afleiðing hraðrar útþenslu kerfisins. Þegar sífellt yngri börn byrja fyrr í leikskóla til að „brúa bilið“ milli fæðingarorlofs og leikskóla, án þess að nægt fagfólk eða innviðir fylgi er hætt við að gæðin þynnist út. Hver ber ábyrgð á því þegar „lausnir“ kerfisins valda því að leikskólinn hættir að vera umhverfi þar sem leikur, menntun og vellíðan eru í forgrunni? Lausnir með börnin í forgrunni Haraldur F. Gíslason, formaður Félags leikskólakennara, hefur komið með tillögur sem snúast um að setja gæði og farsæld í forgang. Hann hefur bent á að það þurfi að hægja á útþenslu kerfisins og skoða raunhæfar lausnir, eins og að lengja fæðingarorlof og innleiða þrepa skipulagða vistun þar sem dvalartími barna lengist í áföngum eftir aldri. Þessar tillögur miða að því að tryggja vellíðan barna og styðja við faglegt starf leikskólanna. Þessar tillögur, sem byggja á faglegum sjónarmiðum og reynslu af leikskólastarfi, hafa þó ekki náð nægri athygli í umræðunni. Þvert á móti virðist sem þarfir vinnumarkaðarins og kröfur um „plássfjölda“ og hagkvæmni séu teknar fram yfir hagsmuni barna. Þetta er áhyggjuefni, ekki síst þegar lausnir á borð við þær sem Haraldur leggur til – lausnir sem miða að því að bæta lífsgæði barna og fjölskyldna – eru hunsaðar. Þetta er ekki aðeins spurning um hvar börn eiga að vera á daginn – þetta er spurning um hvernig leikskólakerfið getur komið til móts við börn og fjölskyldur þeirra til lengri tíma. Lausnir sem miða að hraða uppbyggingu og hámarki plássafjölda eru skammtímalausnir sem líta fram hjá kjarnavandamálum kerfisins: Skort á fagfólki, ófullnægjandi innviðum og stefnu sem virðist einblína á hagkvæmni fremur en samfélagsleg gildi. Hvert stefnum við sem samfélag? Leikskólinn á að vera einn af hornsteinum samfélagsins – ekki bráðabirgðalausn sem þjóni fyrst og fremst þörfum vinnumarkaðarins. Lausnir sem byggja á hraða, útþenslu og aðkomu stórfyrirtækja tryggja ekki gæði eða jafnræði í leikskólum. Þvert á móti grafa þær undan þeim grunngildum sem leikskólinn á að standa fyrir. Ég skora á þá sem hafa fengið umboð almennings til að leiða menntamálin – þar á meðal leikskólamálefnin – að taka þessar ábendingar alvarlega. Rýnið í tillögur Haraldar, ekki til að gleypa þær hráar, heldur til að meta hvort þær samræmist farsældarlögum, Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna og lögum um leikskóla. Þótt tillögur hans verði ekki samþykktar þegjandi og hljóðalaust, gætu þær verið upphafið að mikilvægri umræðu sem byggir á öðrum sjónarmiðum en hagkvæmni og arðbærni. Slík umræða gæti opnað fyrir möguleikann á að finna nýjar lausnir sem taka mið af gæðum, samfélagslegri ábyrgð og farsæld barna. Með því að vanda stefnumótun og horfa til langtímalausna sem setja börnin í fyrsta sæti, getum við lagt grunn að leikskólakerfi sem þjónar samfélagsheildinni – ekki aðeins vinnumarkaðinum. Við verðum því að staldra við og spyrja hvort núverandi stefna, sem leggur áherslu á magn og hraða, geti raunverulega stuðlað að því að leikskólakerfið verði vettvangur gæðastarfs sem byggir undir farsæld barna. Gæði leikskólastarfs verða ekki tryggð með yfirborðslausnum eða skammtímahugsun – þau krefjast markvissrar uppbyggingar þar sem fagfólk er í forgrunni og innviðir styðja við þau gildi sem leikskólinn á að standa fyrir. Höfundur er lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands
Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun
Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun
Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar
Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar
Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun
Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun