Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir skrifar 16. mars 2025 08:32 Það er margt úrvalsfólkið í framboði til rektors HÍ en Dr. Silja Bára Ómarsdóttir prófessor í alþjóðastjórnmálum er alhliða þegar kemur að þeim mörgu hlutverkum sem Háskóli Íslands sinnir í íslensku samfélagi og samfélagi þjóða. Nýverið átti ég samtal við Gitu Steiner-Khamsi prófessor í stjórnmálafræði menntunar við Columbia háskóla um rektorskjörið þar sem hún áréttaði mikilvægi þess að sá sem sinnir starfi rektors hafi skapað sér virðingu og vigt í öllum þáttum starfsins. Það skiptir ekki máli hvort við ræðum um hæfni til kennslu, rannsókna, stjórnunar eða til að sinna samfélagslegu hlutverki fræðimannsins og miðla fróðleik til almennings. Silja Bára er sterk á öllum þessum sviðum. Það er ekki verra að hafa sérhæft sig í samningatækni, unnið til verðlauna fyrir kennslu sína og hafa unnið sig upp í prófessorshæfi örfáum árum eftir að hún var ráðin sem lektor. Hún er einnig þekkt fyrir að beita sér í þágu réttlætis sem fulltrúi í háskólaráði, formaður Rauða Kross Íslands og í framvarðasveit aktívista þegar kemur að jafnréttismálum. Ósérhlífin og hefur þor til að beita sér gegn illa ígrunduðum stjórnvaldsákvörðunum Það er mér minnisstætt hvernig Silja Bára beitti sér sem fulltrúi í háskólaráði þegar rýra átti vinnuaðstæður akademískra starfsmanna á þeim tveimur sviðum HÍ sem konur eru í miklum meirihluta starfsmanna; svið sem búa stéttir undir lækningar, hjúkrun, kennslu, umhyggju og umönnun. Næði er það auðmagn sem fræðimenn þrífast á. Næðinu átti að fórna fyrst hjá þeim sem sinna rannsóknum á umhyggjuhagkerfinu. Silja Bára leiddi fyrsta skrefið af mörgum í mikilvægri varnarbaráttu sem tókst á loft í kjölfarið þar sem unnin var góður varnarsigur á mínu sviði, menntavísindasviði; varnarsigur sem leiddur var af deild menntunar og margbreytileika. Sem betur fer er Háskóli Íslands með öflugt lýðræðisskipulag þar sem ríkir opin umræða. Silja Bára nýtti þann valdavettvang sem háskólaráð er og rödd til að sá fyrsta fræi efasemda um gæði þessarar ákvörðunar. Hún tók af skarið. Við þurfum einmitt manneskju sem er ekki samdauna valdinu og sem skilur lýðræðislegt hlutverk sitt í stjórnkerfinu. Flestir leiðtogar sem beita sér á annað borð, geta opnað glugga, skapað samtal milli ólíkra aðila, verið lýðræðislegir í þeim skilningi og ég efast ekki um að allir þeir sem bjóða sig fram séu slíkir leiðtogar. Það er svo aftur annað mál hverjir leggi það á sig að verja sjónarmið sem eru ríkjandi öflum ekki þóknanleg. Að taka afstöðu í erfiðum málum. Þar skilur gjarnan milli feigs og ófeigs. Sterk sýn um akademískt frelsi, lýðræði og gagnsæi Að mínu mati ræður þetta atriði úrslitum um hæfi leiðtoga fyrir háskólastofnun á okkar Trump-ræðistímum, því blikur eru á lofti um að það þurfi að beita sér til að viðhalda akademísku frelsi til rannsókna og fræðastarfs og til að nemendur og kennarar hafi áfram málfrelsi. Hér við Columbia háskóla þar sem ég dvel nú eru þessi grundvallarréttindi í algjöru uppnámi. Það spillir ekki fyrir að Silja Bára þekkir bandarískt samfélag eins og lófann á sér eftir að hafa numið þar um árabil og eflaust er það þjóðinni í fersku minni hversu litríkur og faglegur álitsgjafi Silja Bára var um stjórnmál í aðdraganda forsetakosninganna í Bandaríkjunum. Hún hefur sýnt að hún beygir ekki af í erfiðum málum, hlífir sér ekki, og oftast ber hún sigur úr býtum. Þorparinn sem skilur mikilvægi Háskóla Íslands á landsbyggðinni Háskóli Íslands hefur mikla þýðingu fyrir okkar nærsamfélag þótt mikill hluti starfsins felist í að vinna á alþjóðlegum vettvangi. Á okkar tímum þar sem alþjóðleg samkeppnishæfni ræður ríkjum gleymist oft þetta atriði. Silja Bára hefur sterka sýn á að háskólinn sé þjóðarskóli, en ekki fyrst og fremst skóli fyrir elítu. Það hversu mikil virkni, hæfni og þor einkennir Íslendinga almennt, en ekki einungis fámenna yfirstétt, gerir okkur sem þjóð einstaka á heimsvísu. Aðgengi að háskólanámi hér á landi er einstaklega opið í samanburði við aðrar þjóðir. Háskólinn hefur starfsstöðvar út um allt land og þá spillir ekki fyrir að Silja Bára sleit barnsskónum á Ólafsfirði og er því þorpari í grunninn. Hún skilur fólk sem býr í raunheimum um leið og hún dvelur mestmegnis í táknrænum heimi fræðanna. Hún veit hvernig tröllaukin fjöll, snjóþyngsli og búseta í dreifðum byggðum marka möguleika fólks með ólíkum hætti og því mun hún leggja sitt af mörkum til að efla starf Háskóla Íslands á landsbyggðinni. Vegir ástarinnar eru rannsakanlegir Fyrir mig persónulega þá er ég líklega þakklátust Silju Báru fyrir að hafa kynnt mig fyrir Önnu Guðrúnu Jónasdóttur prófessor emeritu við Örebro háskóla. Hún stóð svo að því árið 2015 ásamt kollegum sínum við stjórnmálafræðideild að gera Önnu að heiðursdoktor við HÍ. Í framhaldi af því stofnuðum við Hið íslenzka ástarrannsóknafélag sem hefur staðið að fjölmörgum viðburðum og útgáfum. Við Silja Bára ritstýrum nú bók um ástarrannsóknir sem kemur út á vormánuðum á vegum háskólaútgáfunnar. Að sá fyrsta fræinu er sérgrein Silju Báru. Við þurfum Silju Báru til forystu sem sýnt hefur frumkvæði og nýsköpun í kennslu, rannsóknum, stjórnun og miðlun til almennings og sem hefur þekkingu og innsæi til að takast á við veðrabrigði í alþjóðastjórnmálum. Höfundur er prófessor á menntavísindasviði og Fulbright fræðimaður við Columbia háskóla á vormisseri 2025. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Rektorskjör við Háskóla Íslands Mest lesið Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson Skoðun Skoðun Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Sjá meira
Það er margt úrvalsfólkið í framboði til rektors HÍ en Dr. Silja Bára Ómarsdóttir prófessor í alþjóðastjórnmálum er alhliða þegar kemur að þeim mörgu hlutverkum sem Háskóli Íslands sinnir í íslensku samfélagi og samfélagi þjóða. Nýverið átti ég samtal við Gitu Steiner-Khamsi prófessor í stjórnmálafræði menntunar við Columbia háskóla um rektorskjörið þar sem hún áréttaði mikilvægi þess að sá sem sinnir starfi rektors hafi skapað sér virðingu og vigt í öllum þáttum starfsins. Það skiptir ekki máli hvort við ræðum um hæfni til kennslu, rannsókna, stjórnunar eða til að sinna samfélagslegu hlutverki fræðimannsins og miðla fróðleik til almennings. Silja Bára er sterk á öllum þessum sviðum. Það er ekki verra að hafa sérhæft sig í samningatækni, unnið til verðlauna fyrir kennslu sína og hafa unnið sig upp í prófessorshæfi örfáum árum eftir að hún var ráðin sem lektor. Hún er einnig þekkt fyrir að beita sér í þágu réttlætis sem fulltrúi í háskólaráði, formaður Rauða Kross Íslands og í framvarðasveit aktívista þegar kemur að jafnréttismálum. Ósérhlífin og hefur þor til að beita sér gegn illa ígrunduðum stjórnvaldsákvörðunum Það er mér minnisstætt hvernig Silja Bára beitti sér sem fulltrúi í háskólaráði þegar rýra átti vinnuaðstæður akademískra starfsmanna á þeim tveimur sviðum HÍ sem konur eru í miklum meirihluta starfsmanna; svið sem búa stéttir undir lækningar, hjúkrun, kennslu, umhyggju og umönnun. Næði er það auðmagn sem fræðimenn þrífast á. Næðinu átti að fórna fyrst hjá þeim sem sinna rannsóknum á umhyggjuhagkerfinu. Silja Bára leiddi fyrsta skrefið af mörgum í mikilvægri varnarbaráttu sem tókst á loft í kjölfarið þar sem unnin var góður varnarsigur á mínu sviði, menntavísindasviði; varnarsigur sem leiddur var af deild menntunar og margbreytileika. Sem betur fer er Háskóli Íslands með öflugt lýðræðisskipulag þar sem ríkir opin umræða. Silja Bára nýtti þann valdavettvang sem háskólaráð er og rödd til að sá fyrsta fræi efasemda um gæði þessarar ákvörðunar. Hún tók af skarið. Við þurfum einmitt manneskju sem er ekki samdauna valdinu og sem skilur lýðræðislegt hlutverk sitt í stjórnkerfinu. Flestir leiðtogar sem beita sér á annað borð, geta opnað glugga, skapað samtal milli ólíkra aðila, verið lýðræðislegir í þeim skilningi og ég efast ekki um að allir þeir sem bjóða sig fram séu slíkir leiðtogar. Það er svo aftur annað mál hverjir leggi það á sig að verja sjónarmið sem eru ríkjandi öflum ekki þóknanleg. Að taka afstöðu í erfiðum málum. Þar skilur gjarnan milli feigs og ófeigs. Sterk sýn um akademískt frelsi, lýðræði og gagnsæi Að mínu mati ræður þetta atriði úrslitum um hæfi leiðtoga fyrir háskólastofnun á okkar Trump-ræðistímum, því blikur eru á lofti um að það þurfi að beita sér til að viðhalda akademísku frelsi til rannsókna og fræðastarfs og til að nemendur og kennarar hafi áfram málfrelsi. Hér við Columbia háskóla þar sem ég dvel nú eru þessi grundvallarréttindi í algjöru uppnámi. Það spillir ekki fyrir að Silja Bára þekkir bandarískt samfélag eins og lófann á sér eftir að hafa numið þar um árabil og eflaust er það þjóðinni í fersku minni hversu litríkur og faglegur álitsgjafi Silja Bára var um stjórnmál í aðdraganda forsetakosninganna í Bandaríkjunum. Hún hefur sýnt að hún beygir ekki af í erfiðum málum, hlífir sér ekki, og oftast ber hún sigur úr býtum. Þorparinn sem skilur mikilvægi Háskóla Íslands á landsbyggðinni Háskóli Íslands hefur mikla þýðingu fyrir okkar nærsamfélag þótt mikill hluti starfsins felist í að vinna á alþjóðlegum vettvangi. Á okkar tímum þar sem alþjóðleg samkeppnishæfni ræður ríkjum gleymist oft þetta atriði. Silja Bára hefur sterka sýn á að háskólinn sé þjóðarskóli, en ekki fyrst og fremst skóli fyrir elítu. Það hversu mikil virkni, hæfni og þor einkennir Íslendinga almennt, en ekki einungis fámenna yfirstétt, gerir okkur sem þjóð einstaka á heimsvísu. Aðgengi að háskólanámi hér á landi er einstaklega opið í samanburði við aðrar þjóðir. Háskólinn hefur starfsstöðvar út um allt land og þá spillir ekki fyrir að Silja Bára sleit barnsskónum á Ólafsfirði og er því þorpari í grunninn. Hún skilur fólk sem býr í raunheimum um leið og hún dvelur mestmegnis í táknrænum heimi fræðanna. Hún veit hvernig tröllaukin fjöll, snjóþyngsli og búseta í dreifðum byggðum marka möguleika fólks með ólíkum hætti og því mun hún leggja sitt af mörkum til að efla starf Háskóla Íslands á landsbyggðinni. Vegir ástarinnar eru rannsakanlegir Fyrir mig persónulega þá er ég líklega þakklátust Silju Báru fyrir að hafa kynnt mig fyrir Önnu Guðrúnu Jónasdóttur prófessor emeritu við Örebro háskóla. Hún stóð svo að því árið 2015 ásamt kollegum sínum við stjórnmálafræðideild að gera Önnu að heiðursdoktor við HÍ. Í framhaldi af því stofnuðum við Hið íslenzka ástarrannsóknafélag sem hefur staðið að fjölmörgum viðburðum og útgáfum. Við Silja Bára ritstýrum nú bók um ástarrannsóknir sem kemur út á vormánuðum á vegum háskólaútgáfunnar. Að sá fyrsta fræinu er sérgrein Silju Báru. Við þurfum Silju Báru til forystu sem sýnt hefur frumkvæði og nýsköpun í kennslu, rannsóknum, stjórnun og miðlun til almennings og sem hefur þekkingu og innsæi til að takast á við veðrabrigði í alþjóðastjórnmálum. Höfundur er prófessor á menntavísindasviði og Fulbright fræðimaður við Columbia háskóla á vormisseri 2025.
Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun