Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar 23. maí 2025 13:02 Saga, trú og stjórnmál eru nátengd og oft notuð til að móta sýn og réttlæta ákvarðanir. En þegar slík afstaða er byggð á goðsögnum fremur en staðreyndum, getur hún skaðað samfélag, hagkerfi og lýðræðislega umræðu. Skoðum hér hugmyndir um þjóðareign, trúarlega réttlætingu og skakkar söguskýringar sem hafa áhrif á stefnu og skattlagningu. Stjórnmál og trú: Sameiginleg þörf fyrir trúarlega sannfæringu Stjórnmál og trúarbrögð eiga það sameiginlegt að byggja oft á trú – ekki endilega rökum. Rétt eins og sumir trúarleiðtogar túlka helgar bækur eftir tíðarandanum, túlka stjórnmálamenn lög og sögu með sama hætti. Það sem áður var „eilífur sannleikur“ getur skyndilega orðið að hentugri frasa, notaður til að klæða pólitíska stefnu í siðferðilegan búning. Skattar og veiðigjöld: Þegar réttlæting þjónar tilgangi, ekki rökum Þegar stjórnvöld réttlæta nýja skatta og gjöld með tilvísun í siðferðislega ábyrgð eða þjóðarhag, er nauðsynlegt að spyrja: Hvaða áhrif hefur þetta í raun? Reynslan sýnir að skattar sem byggja á pólitískum hugmyndum fremur en hagfræðilegum forsendum – eins og innflutningstollar í nafni „verndar“ – leiða til hærri verðs, minni samkeppni og stöðnunar. Hið sama á við hérlendis. Skattar og veiðigjöld kallaðar „leiðréttingar“ skila sér ekki endilega í auknum gæðum. Þau geta dregið úr áræði, fjárfestingavilja og sköpun – áhrif sem sjást ekki endilega í fjárlögum, en birtast í hugarfari og hegðun atvinnulífsins. Þjóðareign fiskimiða: Goðsögn sem skapar óvissu Í umræðunni um þjóðareign fiskimiða hefur orðið til ákveðin goðsögn – sú að útgerðin hafi „fengið fiskinn frítt“. Þetta er einföldun sem stenst ekki skoðun. Hugtakið „þjóðareign“ hefur enga lagalega þýðingu varðandi framkvæmdarétt eða arðsemi. Það er pólitísk yfirlýsing sem hljómar vel í ræðum en ruglar umræðuna. Sagan hefur verið afbökuð: ekki er minnst á áratugi af áhættu, vinnu og fjárfestingu sem liggur að baki sjávarútvegi. Líkt og í sögunni um litlu gulu hænuna – margir vilja njóta brauðsins, en fáir leggja hönd á plóginn. Enginn á fiskinn í sjónum – fyrr en hann er veiddur Lögin eru skýr: enginn á fiskinn fyrr en hann er veiddur með löglegu veiðileyfi. Þá verður hann eign viðkomandi aðila – með tilheyrandi ábyrgð og verðmætasköpun. Að kalla veiðiréttinn „gjöf“ er röng forsenda og þjónar pólitískum tilgangi, ekki raunverulegri lausn. Rétta spurningin er ekki hver á fiskinn, heldur hvernig við tryggjum sanngjarna, gagnsæja og arðbæra nýtingu sem þjónar hagsmunum þjóðarinnar. Vísindin, ekki frasarnir, eiga að stýra stefnu Við verðum að velja: ætlum við að byggja stefnu á vísindalegri nálgun – með gagnrýni, prófun og stöðugri leiðréttingu – eða á trúarlegum frösum og sagnaskekkju? Stjórnmál og trú hafa tilhneigingu til að festa sig í sannfæringu, jafnvel þótt hún standist ekki skoðun. Fiskveiðistjórnun er flókið svið sem snýst um lífríki, efnahagslega arðsemi og samfélagslega sátt. Til að tryggja langtímaávinning þarf gagnsæi, stöðugleika og ábyrgð – ekki goðsagnir. Ábyrgð, ekki eignarhald Þjóðin á ekki fiskinn í sjónum – en hún ber ábyrgð á hvernig kerfið er hannað, stjórnað og þróað. Það krefst ekki trúar, heldur þekkingar, traustrar gagnagreiningar og hugrekkis til að horfast í augu við flóknar staðreyndir. Stefnumótun byggð á blekkingum leiðir okkur villu vegar – en vísindaleg nálgun býður upp á raunhæfa framtíðarsýn. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Svanur Guðmundsson Mest lesið Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann Skoðun Við getum öll bjargað lífi Kristófer Kristófersson Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson Skoðun Fyrir hvern erum við að byggja? Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Látum verkin tala fyrir börnin á Gaza Gunnar Axel Axelsson skrifar Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Tvær sögur Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Stærsta kjarabót öryrkja í áratugi Ingjibjörg Isaksen skrifar Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands. Opinn og alþjóðlegur? Styrmir Hallsson,Abdullah Arif skrifar Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland skrifar Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Gleðileg ný fiskveiðiáramót …von eða ótti? Arnar Laxdal skrifar Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson skrifar Skoðun Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann skrifar Skoðun Áhrif, evran, innviðir, öryggi Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hugleiðing um rauð epli og skynjun veruleikans Gauti Páll Jónsson skrifar Skoðun Tumi þumall og blaðurmaðurinn Kristján Logason skrifar Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Stefnum á að veita 1000 börnum innblástur fyrir framtíðina Dr. Bryony Mathew skrifar Skoðun Samgönguáætlun – skuldbinding, ekki kosningaloforð skrifar Skoðun Menntun til framtíðar Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Við getum öll bjargað lífi Kristófer Kristófersson skrifar Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Menntastefna stjórnvalda – ferð án fyrirheits? Sigvaldi Egill Lárusson skrifar Skoðun Fyrir hvern erum við að byggja? Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Beint og milliliðalaust Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Áfengissala: Þrýstingur úr tveimur áttum Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hver vill heyra um eitthvað jákvætt sem er gert í skólunum? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Enn af ferðum Angelu Müller. Eru erlendir ferðamenn afætur? BJarnheiður Hallsdóttir skrifar Sjá meira
Saga, trú og stjórnmál eru nátengd og oft notuð til að móta sýn og réttlæta ákvarðanir. En þegar slík afstaða er byggð á goðsögnum fremur en staðreyndum, getur hún skaðað samfélag, hagkerfi og lýðræðislega umræðu. Skoðum hér hugmyndir um þjóðareign, trúarlega réttlætingu og skakkar söguskýringar sem hafa áhrif á stefnu og skattlagningu. Stjórnmál og trú: Sameiginleg þörf fyrir trúarlega sannfæringu Stjórnmál og trúarbrögð eiga það sameiginlegt að byggja oft á trú – ekki endilega rökum. Rétt eins og sumir trúarleiðtogar túlka helgar bækur eftir tíðarandanum, túlka stjórnmálamenn lög og sögu með sama hætti. Það sem áður var „eilífur sannleikur“ getur skyndilega orðið að hentugri frasa, notaður til að klæða pólitíska stefnu í siðferðilegan búning. Skattar og veiðigjöld: Þegar réttlæting þjónar tilgangi, ekki rökum Þegar stjórnvöld réttlæta nýja skatta og gjöld með tilvísun í siðferðislega ábyrgð eða þjóðarhag, er nauðsynlegt að spyrja: Hvaða áhrif hefur þetta í raun? Reynslan sýnir að skattar sem byggja á pólitískum hugmyndum fremur en hagfræðilegum forsendum – eins og innflutningstollar í nafni „verndar“ – leiða til hærri verðs, minni samkeppni og stöðnunar. Hið sama á við hérlendis. Skattar og veiðigjöld kallaðar „leiðréttingar“ skila sér ekki endilega í auknum gæðum. Þau geta dregið úr áræði, fjárfestingavilja og sköpun – áhrif sem sjást ekki endilega í fjárlögum, en birtast í hugarfari og hegðun atvinnulífsins. Þjóðareign fiskimiða: Goðsögn sem skapar óvissu Í umræðunni um þjóðareign fiskimiða hefur orðið til ákveðin goðsögn – sú að útgerðin hafi „fengið fiskinn frítt“. Þetta er einföldun sem stenst ekki skoðun. Hugtakið „þjóðareign“ hefur enga lagalega þýðingu varðandi framkvæmdarétt eða arðsemi. Það er pólitísk yfirlýsing sem hljómar vel í ræðum en ruglar umræðuna. Sagan hefur verið afbökuð: ekki er minnst á áratugi af áhættu, vinnu og fjárfestingu sem liggur að baki sjávarútvegi. Líkt og í sögunni um litlu gulu hænuna – margir vilja njóta brauðsins, en fáir leggja hönd á plóginn. Enginn á fiskinn í sjónum – fyrr en hann er veiddur Lögin eru skýr: enginn á fiskinn fyrr en hann er veiddur með löglegu veiðileyfi. Þá verður hann eign viðkomandi aðila – með tilheyrandi ábyrgð og verðmætasköpun. Að kalla veiðiréttinn „gjöf“ er röng forsenda og þjónar pólitískum tilgangi, ekki raunverulegri lausn. Rétta spurningin er ekki hver á fiskinn, heldur hvernig við tryggjum sanngjarna, gagnsæja og arðbæra nýtingu sem þjónar hagsmunum þjóðarinnar. Vísindin, ekki frasarnir, eiga að stýra stefnu Við verðum að velja: ætlum við að byggja stefnu á vísindalegri nálgun – með gagnrýni, prófun og stöðugri leiðréttingu – eða á trúarlegum frösum og sagnaskekkju? Stjórnmál og trú hafa tilhneigingu til að festa sig í sannfæringu, jafnvel þótt hún standist ekki skoðun. Fiskveiðistjórnun er flókið svið sem snýst um lífríki, efnahagslega arðsemi og samfélagslega sátt. Til að tryggja langtímaávinning þarf gagnsæi, stöðugleika og ábyrgð – ekki goðsagnir. Ábyrgð, ekki eignarhald Þjóðin á ekki fiskinn í sjónum – en hún ber ábyrgð á hvernig kerfið er hannað, stjórnað og þróað. Það krefst ekki trúar, heldur þekkingar, traustrar gagnagreiningar og hugrekkis til að horfast í augu við flóknar staðreyndir. Stefnumótun byggð á blekkingum leiðir okkur villu vegar – en vísindaleg nálgun býður upp á raunhæfa framtíðarsýn. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins.
Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar
Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Hver vill heyra um eitthvað jákvætt sem er gert í skólunum? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn af ferðum Angelu Müller. Eru erlendir ferðamenn afætur? BJarnheiður Hallsdóttir skrifar