Réttlætið sem refsar Jóni Hjálmar Vilhjálmsson skrifar 27. maí 2025 11:00 Ríkisstjórn Samfylkingar, Viðreisnar og Flokks fólksins mótar nú nýja auðlindastefnu með áherslu á sjálfbæra nýtingu og svokölluð „réttlát“ auðlindagjöld. Í því samhengi hafa verið kynnt drög að frumvarpi um veiðigjöld sem gera ráð fyrir verulegri hækkun gjalda milli ára, - í tilviki makríls er talað um rúmlega þrefalda aukningu opinbera gjalda. Markmiðið er að tryggja þjóðinni stærri hlut í arðsemi sjávarútvegsins. Þótt andstaða við hugmyndina sé lítil, hefur framkvæmd frumvarpsins sætt gagnrýni, - einkum vegna umfangs og hraða breytinganna. Það vekur áhyggjur af faglegri stjórnsýslu þegar svo róttækar breytingar á opinberum gjöldum eru ákveðnar án viðhlítandi samráðs við hagsmunaaðila og áður en boðuð auðlindastefna hefur verið mótuð. Bent hefur verið á að minni og meðalstór sjávarútvegsfyrirtæki eigi erfitt með að standa undir stökkbreyttum veiðigjöldum, þar sem þau skila gjarnan lægra verðmæti á hvert veitt kíló en stærri og tæknivæddari fyrirtæki. Í umræðunni hefur komið fram að sum stærri fyrirtæki eigi einnig í vanda með að ná endum saman nái hin stórfelda gjaldahækkun fram að ganga. Við slíkar aðstæður er eðlilegt að spyrja: Er hækkunin of mikil og of skyndileg? Væri ekki skynsamlegra að fara hægar í sakirnar og miða breytingar við getu greinarinnar í heild? Því miður hefur svo ekki verið, - heldur brugðist við með tillögum um kerfisbreytingar og auknum flækjum. Kerfisbreytingar og áhrif frítekjumarks Í frumvarpinu er lagt til svokallað frítekjumark, þar sem lægra veiðigjald er lagt á fyrstu tonnin sem veidd eru, með það að markmiði að koma sérstaklega til móts við minni útgerðir. Útgerðarmaðurinn sem nefndur er hér „Séra Jón“ og gerir út gamlan bát, veiðir rúmlega 1.000 tonn af þorski á ári og myndi samkvæmt útreikningum greiða um 23 krónur á hvert kíló, - sem er þá væntanlega sanngjarnt gjald til þjóðarinnar. „Séra Jón“ hefur í gegnum tíðina greitt út nokkuð myndarlegan arð og þau ár sem afkoman hefur verið slæm hefur kvóti verið seldur. Peningarnir hafa nýst til kaupa á húseign erlendis og til fjárfestinga afkomenda, - m.a. í verslunarrekstri í Kringlunni og lúxushóteli í heimabyggð. Í næsta sjávarþorpi, sem við köllum Brimvík, er önnur útgerð sem hefur sjaldan greitt út arð. Ávinning starfseminnar hefur í áranna rás verið fjárfest í nýjustu tækni og stundum, þegar vel hefur árað, ráðstafað í kvótakaup. Útgerðin í Brimvík hefur í dag yfir að ráða 6.000 tonnum af þorski. Fjárfestingarnar voru fjármagnaðar með uppsöfnuðum hagnaði og lánum. Útgerðarmaðurinn hér kallast „Jón“ og rekur öfluga starfsemi með tveimur nýlegum togurum sem skapa hátekjustörf sem skila miklum sköttum og útsvari. Útgerðin hans Jóns í Brimvík á samkvæmt lagafrumvarpinu að greiða 41 krónu á hvert kíló af þorski, - eða 82% hærra gjald en kollegi hans „Séra Jón“. Mismunurinn vekur spurningar um hvað teljist „réttlátt“ gjald fyrir veiðar. Er sanngjarnt að sá sem hefur markvisst varið rekstrarafgangi til fjárfestinga árum saman greiði hart nær sama verð fyrir einn þorsk og „Séra Jón“ greiðir fyrir tvo? Um áhrif hvata Ef við göngum út frá því að útgerðarmaðurinn Jón í Brimvík sjái hag sinn í að aðlaga sig að gjaldakerfinu, væri hugsanlegt að hann minnkaði reksturinn, seldi nýju skipin og hluta kvótans til annarra, svipaðra og „Séra Jóns“. Þótt þetta sé einfölduð sviðsmynd, dregur hún fram hugsanlegar afleiðingar skekktra hvata. Sama magn af fiski væri veitt, - en af fleiri aðilum, - og veiðigjaldið myndi lækka vegna frítekjumarksins. En með því er bara hálf sagan sögð. Sjávarútvegurinn greiðir mikla skatta og gjöld sem tengjast ekki veiðigjöldum. Hann styður við lífskjör í landinu með því að skapa sem mest verðmæti og hátekjustörf, með miklum fjárfestingum og hagnaði. Gríðarhá veiðigjöld með frítekjumarksleið hefur áhrif á fjárfestingarvilja, nýsköpun og samkeppnishæfni í greininni til lengri tíma litið. Frítekjumarkskerfið gæti hvatt til aðlögunar sem skilar ekki endilega auknum verðmætum eða meiri skilum til samfélagsins. Þannig vinnur það gegn markmiðinu um verðmætasköpun. Það borgar sig ekki að skattleggja atvinnuvegi þjóðarinnar í átt að meðalmennsku. Niðurlag Það ber að virða að markmið stjórnvalda eru reist á því að auka réttmæta hlutdeild þjóðarinnar í arðsemi sjávarauðlindarinnar. Hún er í sjálfu sér réttmæt og í takt við ríkjandi viðhorf. En til að þau nái fram að ganga má skammtímahugsun ríkissjóðs ekki verða ofan á. Veiðigjaldtakan á að vera einföld, gagnsæ og sambærileg fyrir Jón og „Séra Jón“. Veiðigjaldið er opinbert gjald á sjávarauðlindina. Það ætti að vera óháð rekstrarárangri fyrirtækja, aldri og stærð skipa. Þannig má stuðla að jafnræði, áframhaldandi fjárfestingu og nýsköpun, - og tryggja að þjóðin hagnist sem mest á arðsamri nýtingu sjávarauðlindanna til lengri tíma litið. Höfundur er yfirmaður uppsjávarsviðs og aðstoðarmaður forstjóra hjá Brim hf. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Breytingar á veiðigjöldum Sjávarútvegur Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Mest lesið Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Á uppgjör frá TR að koma eldri borgurum á óvart? Björn Snæbjörnsson Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason Skoðun Skoðun Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun #blessmeta – þriðja grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir skrifar Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Spólum til baka Snævar Ingi Sveinsson skrifar Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Skoðun Sæluríkið Ísland Einar Helgason skrifar Skoðun Áskorun til Alþingis: Tryggið almannahagsmuni - afnemið samkeppnisundanþágu afurðastöðvanna Benedikt S. Benediktsson,Breki Karlsson,Halla Gunnarsdóttir,Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Stormurinn gegn stóðhryssunni Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Kallið þið þetta fjölbreytni? Hermann Borgar Jakobsson skrifar Skoðun Til varnar Eyjafjöllum - og Íslandi öllu Pétur Jónasson skrifar Skoðun Réttlætið sem refsar Jóni Hjálmar Vilhjálmsson skrifar Skoðun Guðmundur Hrafn Arngrímsson er maður sem hefur aldrei rúllað sexum Kristján Blöndal skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm með titrandi tár Katrín Matthíasdóttir skrifar Sjá meira
Ríkisstjórn Samfylkingar, Viðreisnar og Flokks fólksins mótar nú nýja auðlindastefnu með áherslu á sjálfbæra nýtingu og svokölluð „réttlát“ auðlindagjöld. Í því samhengi hafa verið kynnt drög að frumvarpi um veiðigjöld sem gera ráð fyrir verulegri hækkun gjalda milli ára, - í tilviki makríls er talað um rúmlega þrefalda aukningu opinbera gjalda. Markmiðið er að tryggja þjóðinni stærri hlut í arðsemi sjávarútvegsins. Þótt andstaða við hugmyndina sé lítil, hefur framkvæmd frumvarpsins sætt gagnrýni, - einkum vegna umfangs og hraða breytinganna. Það vekur áhyggjur af faglegri stjórnsýslu þegar svo róttækar breytingar á opinberum gjöldum eru ákveðnar án viðhlítandi samráðs við hagsmunaaðila og áður en boðuð auðlindastefna hefur verið mótuð. Bent hefur verið á að minni og meðalstór sjávarútvegsfyrirtæki eigi erfitt með að standa undir stökkbreyttum veiðigjöldum, þar sem þau skila gjarnan lægra verðmæti á hvert veitt kíló en stærri og tæknivæddari fyrirtæki. Í umræðunni hefur komið fram að sum stærri fyrirtæki eigi einnig í vanda með að ná endum saman nái hin stórfelda gjaldahækkun fram að ganga. Við slíkar aðstæður er eðlilegt að spyrja: Er hækkunin of mikil og of skyndileg? Væri ekki skynsamlegra að fara hægar í sakirnar og miða breytingar við getu greinarinnar í heild? Því miður hefur svo ekki verið, - heldur brugðist við með tillögum um kerfisbreytingar og auknum flækjum. Kerfisbreytingar og áhrif frítekjumarks Í frumvarpinu er lagt til svokallað frítekjumark, þar sem lægra veiðigjald er lagt á fyrstu tonnin sem veidd eru, með það að markmiði að koma sérstaklega til móts við minni útgerðir. Útgerðarmaðurinn sem nefndur er hér „Séra Jón“ og gerir út gamlan bát, veiðir rúmlega 1.000 tonn af þorski á ári og myndi samkvæmt útreikningum greiða um 23 krónur á hvert kíló, - sem er þá væntanlega sanngjarnt gjald til þjóðarinnar. „Séra Jón“ hefur í gegnum tíðina greitt út nokkuð myndarlegan arð og þau ár sem afkoman hefur verið slæm hefur kvóti verið seldur. Peningarnir hafa nýst til kaupa á húseign erlendis og til fjárfestinga afkomenda, - m.a. í verslunarrekstri í Kringlunni og lúxushóteli í heimabyggð. Í næsta sjávarþorpi, sem við köllum Brimvík, er önnur útgerð sem hefur sjaldan greitt út arð. Ávinning starfseminnar hefur í áranna rás verið fjárfest í nýjustu tækni og stundum, þegar vel hefur árað, ráðstafað í kvótakaup. Útgerðin í Brimvík hefur í dag yfir að ráða 6.000 tonnum af þorski. Fjárfestingarnar voru fjármagnaðar með uppsöfnuðum hagnaði og lánum. Útgerðarmaðurinn hér kallast „Jón“ og rekur öfluga starfsemi með tveimur nýlegum togurum sem skapa hátekjustörf sem skila miklum sköttum og útsvari. Útgerðin hans Jóns í Brimvík á samkvæmt lagafrumvarpinu að greiða 41 krónu á hvert kíló af þorski, - eða 82% hærra gjald en kollegi hans „Séra Jón“. Mismunurinn vekur spurningar um hvað teljist „réttlátt“ gjald fyrir veiðar. Er sanngjarnt að sá sem hefur markvisst varið rekstrarafgangi til fjárfestinga árum saman greiði hart nær sama verð fyrir einn þorsk og „Séra Jón“ greiðir fyrir tvo? Um áhrif hvata Ef við göngum út frá því að útgerðarmaðurinn Jón í Brimvík sjái hag sinn í að aðlaga sig að gjaldakerfinu, væri hugsanlegt að hann minnkaði reksturinn, seldi nýju skipin og hluta kvótans til annarra, svipaðra og „Séra Jóns“. Þótt þetta sé einfölduð sviðsmynd, dregur hún fram hugsanlegar afleiðingar skekktra hvata. Sama magn af fiski væri veitt, - en af fleiri aðilum, - og veiðigjaldið myndi lækka vegna frítekjumarksins. En með því er bara hálf sagan sögð. Sjávarútvegurinn greiðir mikla skatta og gjöld sem tengjast ekki veiðigjöldum. Hann styður við lífskjör í landinu með því að skapa sem mest verðmæti og hátekjustörf, með miklum fjárfestingum og hagnaði. Gríðarhá veiðigjöld með frítekjumarksleið hefur áhrif á fjárfestingarvilja, nýsköpun og samkeppnishæfni í greininni til lengri tíma litið. Frítekjumarkskerfið gæti hvatt til aðlögunar sem skilar ekki endilega auknum verðmætum eða meiri skilum til samfélagsins. Þannig vinnur það gegn markmiðinu um verðmætasköpun. Það borgar sig ekki að skattleggja atvinnuvegi þjóðarinnar í átt að meðalmennsku. Niðurlag Það ber að virða að markmið stjórnvalda eru reist á því að auka réttmæta hlutdeild þjóðarinnar í arðsemi sjávarauðlindarinnar. Hún er í sjálfu sér réttmæt og í takt við ríkjandi viðhorf. En til að þau nái fram að ganga má skammtímahugsun ríkissjóðs ekki verða ofan á. Veiðigjaldtakan á að vera einföld, gagnsæ og sambærileg fyrir Jón og „Séra Jón“. Veiðigjaldið er opinbert gjald á sjávarauðlindina. Það ætti að vera óháð rekstrarárangri fyrirtækja, aldri og stærð skipa. Þannig má stuðla að jafnræði, áframhaldandi fjárfestingu og nýsköpun, - og tryggja að þjóðin hagnist sem mest á arðsamri nýtingu sjávarauðlindanna til lengri tíma litið. Höfundur er yfirmaður uppsjávarsviðs og aðstoðarmaður forstjóra hjá Brim hf.
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar
Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar
Skoðun Áskorun til Alþingis: Tryggið almannahagsmuni - afnemið samkeppnisundanþágu afurðastöðvanna Benedikt S. Benediktsson,Breki Karlsson,Halla Gunnarsdóttir,Ólafur Stephensen skrifar
Skoðun Guðmundur Hrafn Arngrímsson er maður sem hefur aldrei rúllað sexum Kristján Blöndal skrifar
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun