Mun gervigreind skapa stafræna stéttaskiptingu á Íslandi? Björgmundur Guðmundsson skrifar 19. júní 2025 07:02 Ímyndaðu þér tvo tíu ára nemendur í tveimur ólíkum grunnskólum á Íslandi. Í öðrum skólanum, sem er í vel stæðu sveitarfélagi, fær nemandinn aðgang að gervigreindarkennara sem aðlagar stærðfræðinámið að hans þörfum og hjálpar honum að ná tökum á lesblindu. Í hinum skólanum, þar sem fjármagn er af skornari skammti, er engin slík tækni til staðar. Eftir aðeins eitt skólaár er kominn fram námsmunur sem gæti fylgt þessum börnum alla ævi. Þetta er ekki framtíðarspá. Þetta er raunveruleikinn sem við stöndum frammi fyrir ef við sem þjóð tökum ekki meðvitaða og samræmda ákvörðun um hvernig við ætlum að innleiða gervigreind í skólakerfið. Spurningin er ekki lengur tæknileg, hún er siðferðisleg: Munum við nota gervigreind sem öflugasta jafnréttistæki okkar tíma, eða munum við láta hana skapa nýja og dýpri stafræna stéttaskiptingu? Tækifærið: Gervigreindin sem jafnar leikinn Rétt notuð getur gervigreind unnið gegn þeim ójöfnuði sem við þekkjum í dag. Hún getur tryggt að nemandi í fámennu byggðarlagi hafi aðgang að sömu gæðum og nemandi í höfuðborginni. Hún getur orðið ómetanleg brú fyrir nemendur með annað móðurmál með rauntímaþýðingum og íslenskukennslu. Og hún getur greint námsörðugleika mun fyrr en áður var mögulegt, sem gerir snemmtæka íhlutun að veruleika en ekki bara fallegri hugsjón. Rannsóknir sýna að slík einstaklingsmiðun getur minnkað námsárangursbil milli hópa um allt að 30%. Ógnin: Þegar tæknin eykur ójöfnuð Ef ekkert er að gert mun þessi tækniþróun fylgja lögmálum markaðarins og dýpka núverandi gjár: Stafræna gjáin: Betur stæð sveitarfélög og skólar munu fjárfesta í dýrum og öflugum gervigreindarkerfum, á meðan aðrir dragast aftur úr. Hlutdrægni í kóðanum: Gervigreind er ekki hlutlaus. Rannsókn frá Stanford sýndi hvernig vinsæl kerfi mismunuðu nemendum með annað móðurmál. Án gagnrýninnar nálgunar gætum við verið að innleiða kerfisbundna fordóma í skólastofuna. Markaðsvæðing menntunar: Ef við látum þetta reka á reiðanum munu einkaaðilar og tæknifyrirtæki, en ekki kennarar og skólayfirvöld, stýra þróuninni. Vegamót: Norræna leiðin eða sú bandaríska? Ísland stendur frammi fyrir vali. Við getum farið bandarísku leiðina, þar sem ójöfn innleiðing og markaðsvæðing hefur þegar skapað aukna stéttaskiptingu milli skóla. Eða við getum farið norrænu leiðina, líkt og Finnland, þar sem lögð er áhersla á þverfaglegt samráð, skýra stefnumótun og gervigreindarlæsi áður en ráðist er í stórtæka innleiðingu. Þar er markmiðið að tryggja að tæknin þjóni samfélagslegum markmiðum um jöfnuð. Áskorun til íslenskra yfirvalda Þetta er ekki verkefni sem á að vera á könnu einstakra skólastjóra eða sveitarfélaga. Þetta kallar á samræmda landsáætlun. Gervigreind sem opinber grunnþjónusta: Ríki og sveitarfélög, í samstarfi við Samband íslenskra sveitarfélaga, verða að tryggja að allir skólar hafi jafnan aðgang að bestu og öruggustu lausnunum. Stofnun siðferðisráðs: Setja þarf á fót óháð siðferðisráð um gervigreind í menntun, skipað kennurum, foreldrum og sérfræðingum, sem metur kerfi áður en þau eru tekin í notkun. Krafa um ábyrgð: Gerð verður skýr krafa til tæknifyrirtækja um gagnsæi og að lausnir þeirra séu sniðnar að íslenskum veruleika og gildum. Ákvarðanir sem við tökum, eða tökum ekki, á næstu mánuðum munu hafa áhrif á heila kynslóð. Spurningin er einföld: Hver tekur forystuna? Eða ætlum við að horfa fram hjá þessari byltingu og vona það besta? Framtíð barnanna okkar á betra skilið. Í næstu grein mun ég skrifa um 5 skref að innleiðingu gervigreindar í skóla. Björgmundur Guðmundsson. Ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björgmundur Örn Guðmundsson Mest lesið Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Trúin á samvinnupólitík Sara Dögg Svanhildardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun Rýnt í stöðu kvenna með örorkulífeyri Huld Magnúsdóttir skrifar Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson skrifar Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Skoðun Þegar orkuöflun er sett á ís - dæmið frá Suður-Afríku Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans skrifar Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson skrifar Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen skrifar Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Sjá meira
Ímyndaðu þér tvo tíu ára nemendur í tveimur ólíkum grunnskólum á Íslandi. Í öðrum skólanum, sem er í vel stæðu sveitarfélagi, fær nemandinn aðgang að gervigreindarkennara sem aðlagar stærðfræðinámið að hans þörfum og hjálpar honum að ná tökum á lesblindu. Í hinum skólanum, þar sem fjármagn er af skornari skammti, er engin slík tækni til staðar. Eftir aðeins eitt skólaár er kominn fram námsmunur sem gæti fylgt þessum börnum alla ævi. Þetta er ekki framtíðarspá. Þetta er raunveruleikinn sem við stöndum frammi fyrir ef við sem þjóð tökum ekki meðvitaða og samræmda ákvörðun um hvernig við ætlum að innleiða gervigreind í skólakerfið. Spurningin er ekki lengur tæknileg, hún er siðferðisleg: Munum við nota gervigreind sem öflugasta jafnréttistæki okkar tíma, eða munum við láta hana skapa nýja og dýpri stafræna stéttaskiptingu? Tækifærið: Gervigreindin sem jafnar leikinn Rétt notuð getur gervigreind unnið gegn þeim ójöfnuði sem við þekkjum í dag. Hún getur tryggt að nemandi í fámennu byggðarlagi hafi aðgang að sömu gæðum og nemandi í höfuðborginni. Hún getur orðið ómetanleg brú fyrir nemendur með annað móðurmál með rauntímaþýðingum og íslenskukennslu. Og hún getur greint námsörðugleika mun fyrr en áður var mögulegt, sem gerir snemmtæka íhlutun að veruleika en ekki bara fallegri hugsjón. Rannsóknir sýna að slík einstaklingsmiðun getur minnkað námsárangursbil milli hópa um allt að 30%. Ógnin: Þegar tæknin eykur ójöfnuð Ef ekkert er að gert mun þessi tækniþróun fylgja lögmálum markaðarins og dýpka núverandi gjár: Stafræna gjáin: Betur stæð sveitarfélög og skólar munu fjárfesta í dýrum og öflugum gervigreindarkerfum, á meðan aðrir dragast aftur úr. Hlutdrægni í kóðanum: Gervigreind er ekki hlutlaus. Rannsókn frá Stanford sýndi hvernig vinsæl kerfi mismunuðu nemendum með annað móðurmál. Án gagnrýninnar nálgunar gætum við verið að innleiða kerfisbundna fordóma í skólastofuna. Markaðsvæðing menntunar: Ef við látum þetta reka á reiðanum munu einkaaðilar og tæknifyrirtæki, en ekki kennarar og skólayfirvöld, stýra þróuninni. Vegamót: Norræna leiðin eða sú bandaríska? Ísland stendur frammi fyrir vali. Við getum farið bandarísku leiðina, þar sem ójöfn innleiðing og markaðsvæðing hefur þegar skapað aukna stéttaskiptingu milli skóla. Eða við getum farið norrænu leiðina, líkt og Finnland, þar sem lögð er áhersla á þverfaglegt samráð, skýra stefnumótun og gervigreindarlæsi áður en ráðist er í stórtæka innleiðingu. Þar er markmiðið að tryggja að tæknin þjóni samfélagslegum markmiðum um jöfnuð. Áskorun til íslenskra yfirvalda Þetta er ekki verkefni sem á að vera á könnu einstakra skólastjóra eða sveitarfélaga. Þetta kallar á samræmda landsáætlun. Gervigreind sem opinber grunnþjónusta: Ríki og sveitarfélög, í samstarfi við Samband íslenskra sveitarfélaga, verða að tryggja að allir skólar hafi jafnan aðgang að bestu og öruggustu lausnunum. Stofnun siðferðisráðs: Setja þarf á fót óháð siðferðisráð um gervigreind í menntun, skipað kennurum, foreldrum og sérfræðingum, sem metur kerfi áður en þau eru tekin í notkun. Krafa um ábyrgð: Gerð verður skýr krafa til tæknifyrirtækja um gagnsæi og að lausnir þeirra séu sniðnar að íslenskum veruleika og gildum. Ákvarðanir sem við tökum, eða tökum ekki, á næstu mánuðum munu hafa áhrif á heila kynslóð. Spurningin er einföld: Hver tekur forystuna? Eða ætlum við að horfa fram hjá þessari byltingu og vona það besta? Framtíð barnanna okkar á betra skilið. Í næstu grein mun ég skrifa um 5 skref að innleiðingu gervigreindar í skóla. Björgmundur Guðmundsson. Ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind.
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar
Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar
Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun