Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar 5. september 2025 07:00 Helzta ástæða þess að umsókn ríkisstjórnar Samfylkingarinnar og Vinstri grænna um inngöngu í Evrópusambandið 2009 fór út um þúfur var sú að stjórnarflokkarnir voru ekki samstíga um það að rétt væri að ganga í sambandið. Þannig var Samfylkingin því hlynnt á meðan Vinstri grænir voru það ekki þó þeir hafi keypt ríkisstjórnarsamstarfið með því að styðja umsóknina. Jafnvel Evrópusambandið sjálft lýsti ítrekað yfir áhyggjum sínum af því að flokkarnir gengju ekki í takt í þeim efnum. Málið var umdeilt í röðum Evrópusambandssinna og töldu margir í þeim hópi að ekki væri skynsamlegt að sækja um inngöngu í Evrópusambandið við slíkar aðstæður. Það myndi aðeins skaða málstaðinn sem reyndist rétt. Þeir urðu hins vegar ofan á sem töldu að láta yrði reyna á það. Óvíst væri að betra tækifæri fengist en með uppnáminu í kjölfar bankahrunsins. Meira að segja Þorsteinn Pálsson, síðar guðfaðir Viðreisnar, benti á það að klofin stjórn gagnvart málinu gæti ekki klárað það. Færi í bága við þingræðisregluna „Frá upphafi hefur verið ljóst að andstaða VG við aðild að ESB myndi veikja samningsstöðu Íslands. Eftir því sem nær dregur efnislegum viðræðum verður þetta vandamál skýrara,“ ritaði Þorsteinn til dæmis í Fréttablaðið 23. október 2010 og enn fremur: „Viðræður af þessu tagi lúta sömu lögmálum og aðrir samningar. Ákvarðanir þarf að taka jafnt og þétt eftir því sem þeim vindur fram.“ Þann 20. nóvember sama ár ritaði hann síðan um þetta sama viðfangsefni á síður blaðsins: „Sú pólitíska tvöfeldni VG að greiða atkvæði með aðildarumsókn en vera jafnframt á móti aðild veikir stöðu Íslands í samningaviðræðum. Hún útilokar jafnframt að unnt verði að ljúka samningnum nema fleiri flokkar verði þá tilbúnir til að axla ábyrgð á niðurstöðunni. Ástæðan er sú að það er andstætt þingræðisreglunni að utanríkisráðherra undirriti samning ef meirihluti þingmanna styður ekki efni hans.“ Flokkar andvígir inngöngu gætu þannig ekki staðið að umsókn. Mun óheppilegri staða en 2009 Við stöndum nú frammi fyrir hliðstæðum aðstæðum í þessum efnum. Ríkisstjórn sem samsett er af flokkum sem ekki eru samstíga um það hvort ganga eigi í Evrópusambandið. Einungis er til staðar málamiðlun um að fram fari þjóðaratkvæði fyrir lok árs 2027 um það hvort stefna eigi aftur að inngöngu í sambandið. Ekkert samkomulag er hins vegar um það hvað taki við verði niðurstaðan sú að sækjast eftir inngöngu á ný. Vinstri grænir samþykktu þó allavega að sótt yrði um inngöngu. Með öðrum orðum eru aðstæður í raun enn verri nú en 2009 fyrir þá sem vilja ganga í Evrópusambandið. Við það bætist að enginn af stjórnarflokkunum hafði í kosningastefnu sinni fyrir síðustu þingkosningar að setja málið á dagskrá. Ekki einu sinni Viðreisn. Þá var engin áherzla á málið af hálfu flokksins í kosningabaráttunni. Fulltrúar flokksins ræddu það helzt ekki nema aðspurðir og slógu þá ýmist í eða úr. Þá ræddi Samfylkingin það alls ekki og Flokkur fólksins var andvígur því. Þjóðaratkvæðið mikil málamiðlun Forsenda þess að innganga í Evrópusambandið sé sett á dagskrá er vitanlega þvert á móti að flokkar hlynntir því setji málið á oddinn fyrir þingkosningar, nái þingmeirihluta út á það og myndi í kjölfarið samstíga ríkisstjórn í þeim efnum. Fyrir kosningarnar sagði Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, formaður Viðreisnar, að þjóðaratkvæðið væri mikil málamiðlun af hálfu flokksins. Helzt vildi hann þannig fara beint í umsóknarferlið. Þessi sama Viðreisn og segist treysta þjóðinni. Tilgangurinn með þjóðaratkvæðinu er fyrst og fremst að reyna að komast framhjá þeim veruleika að málið er ekki ávísun á atkvæði, eins og Viðreisn áttaði sig á fyrir síðustu kosningar eftir að Evrópuhreyfingin undir forystu Jóns Steindórs Valdimarssonar, fyrrverandi þingmanns flokksins og núverandi aðstoðarmanns fjármálaráðherra hans, hafði látið gera skoðanakönnun í þeim efnum sem aldrei var birt, og að ekki er þingmeirihluti fyrir málinu og verður líklega seint. Sjálft umsóknarferlið krefst þess Meira að segja Evrópusambandið sjálft telur, sem fyrr segir, samstíga ríkisstjórn forsendu þess að sótt sé um inngöngu í það líkt og til að mynda kom fram í gögnum frá sambandinu sjálfu í tengslum við umsókn Samfylkingarinnar og Vinstri grænna. Og Þorsteinn Pálsson, guðfaðir Viðreisnar, benti sömuleiðis ítrekað á það á sínum tíma og færði fyrir því gild rök eins og áður segir að þingmeirihluti fyrir málinu væri að sama skapi nauðsynlegur til þess að hægt væri að ljúka umsóknarferlinu. Með öðrum orðum verður ekki komizt hjá því að standa rétt að málunun. Með umboði frá kjósendum úr þingkosningum til þess að setja málið á dagskrá í stað þess að leggja enga áherzlu á það í aðdraganda kosninganna og setja það síðan strax á dagskrá að þeim loknum. Sjálft umsóknarferlið beinlínis krefst þess eins og Þorsteinn benti réttilega á. Hitt er svo annað mál að ákveðið var að standa að málum með þessum hætti af hálfu stjórnvalda og þá er meira en sjálfsagt að taka slaginn. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál) og heldur úti vefsíðunni Stjórnmálin.is. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hjörtur J. Guðmundsson Evrópusambandið Mest lesið Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga Skoðun Skoðun Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Helzta ástæða þess að umsókn ríkisstjórnar Samfylkingarinnar og Vinstri grænna um inngöngu í Evrópusambandið 2009 fór út um þúfur var sú að stjórnarflokkarnir voru ekki samstíga um það að rétt væri að ganga í sambandið. Þannig var Samfylkingin því hlynnt á meðan Vinstri grænir voru það ekki þó þeir hafi keypt ríkisstjórnarsamstarfið með því að styðja umsóknina. Jafnvel Evrópusambandið sjálft lýsti ítrekað yfir áhyggjum sínum af því að flokkarnir gengju ekki í takt í þeim efnum. Málið var umdeilt í röðum Evrópusambandssinna og töldu margir í þeim hópi að ekki væri skynsamlegt að sækja um inngöngu í Evrópusambandið við slíkar aðstæður. Það myndi aðeins skaða málstaðinn sem reyndist rétt. Þeir urðu hins vegar ofan á sem töldu að láta yrði reyna á það. Óvíst væri að betra tækifæri fengist en með uppnáminu í kjölfar bankahrunsins. Meira að segja Þorsteinn Pálsson, síðar guðfaðir Viðreisnar, benti á það að klofin stjórn gagnvart málinu gæti ekki klárað það. Færi í bága við þingræðisregluna „Frá upphafi hefur verið ljóst að andstaða VG við aðild að ESB myndi veikja samningsstöðu Íslands. Eftir því sem nær dregur efnislegum viðræðum verður þetta vandamál skýrara,“ ritaði Þorsteinn til dæmis í Fréttablaðið 23. október 2010 og enn fremur: „Viðræður af þessu tagi lúta sömu lögmálum og aðrir samningar. Ákvarðanir þarf að taka jafnt og þétt eftir því sem þeim vindur fram.“ Þann 20. nóvember sama ár ritaði hann síðan um þetta sama viðfangsefni á síður blaðsins: „Sú pólitíska tvöfeldni VG að greiða atkvæði með aðildarumsókn en vera jafnframt á móti aðild veikir stöðu Íslands í samningaviðræðum. Hún útilokar jafnframt að unnt verði að ljúka samningnum nema fleiri flokkar verði þá tilbúnir til að axla ábyrgð á niðurstöðunni. Ástæðan er sú að það er andstætt þingræðisreglunni að utanríkisráðherra undirriti samning ef meirihluti þingmanna styður ekki efni hans.“ Flokkar andvígir inngöngu gætu þannig ekki staðið að umsókn. Mun óheppilegri staða en 2009 Við stöndum nú frammi fyrir hliðstæðum aðstæðum í þessum efnum. Ríkisstjórn sem samsett er af flokkum sem ekki eru samstíga um það hvort ganga eigi í Evrópusambandið. Einungis er til staðar málamiðlun um að fram fari þjóðaratkvæði fyrir lok árs 2027 um það hvort stefna eigi aftur að inngöngu í sambandið. Ekkert samkomulag er hins vegar um það hvað taki við verði niðurstaðan sú að sækjast eftir inngöngu á ný. Vinstri grænir samþykktu þó allavega að sótt yrði um inngöngu. Með öðrum orðum eru aðstæður í raun enn verri nú en 2009 fyrir þá sem vilja ganga í Evrópusambandið. Við það bætist að enginn af stjórnarflokkunum hafði í kosningastefnu sinni fyrir síðustu þingkosningar að setja málið á dagskrá. Ekki einu sinni Viðreisn. Þá var engin áherzla á málið af hálfu flokksins í kosningabaráttunni. Fulltrúar flokksins ræddu það helzt ekki nema aðspurðir og slógu þá ýmist í eða úr. Þá ræddi Samfylkingin það alls ekki og Flokkur fólksins var andvígur því. Þjóðaratkvæðið mikil málamiðlun Forsenda þess að innganga í Evrópusambandið sé sett á dagskrá er vitanlega þvert á móti að flokkar hlynntir því setji málið á oddinn fyrir þingkosningar, nái þingmeirihluta út á það og myndi í kjölfarið samstíga ríkisstjórn í þeim efnum. Fyrir kosningarnar sagði Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, formaður Viðreisnar, að þjóðaratkvæðið væri mikil málamiðlun af hálfu flokksins. Helzt vildi hann þannig fara beint í umsóknarferlið. Þessi sama Viðreisn og segist treysta þjóðinni. Tilgangurinn með þjóðaratkvæðinu er fyrst og fremst að reyna að komast framhjá þeim veruleika að málið er ekki ávísun á atkvæði, eins og Viðreisn áttaði sig á fyrir síðustu kosningar eftir að Evrópuhreyfingin undir forystu Jóns Steindórs Valdimarssonar, fyrrverandi þingmanns flokksins og núverandi aðstoðarmanns fjármálaráðherra hans, hafði látið gera skoðanakönnun í þeim efnum sem aldrei var birt, og að ekki er þingmeirihluti fyrir málinu og verður líklega seint. Sjálft umsóknarferlið krefst þess Meira að segja Evrópusambandið sjálft telur, sem fyrr segir, samstíga ríkisstjórn forsendu þess að sótt sé um inngöngu í það líkt og til að mynda kom fram í gögnum frá sambandinu sjálfu í tengslum við umsókn Samfylkingarinnar og Vinstri grænna. Og Þorsteinn Pálsson, guðfaðir Viðreisnar, benti sömuleiðis ítrekað á það á sínum tíma og færði fyrir því gild rök eins og áður segir að þingmeirihluti fyrir málinu væri að sama skapi nauðsynlegur til þess að hægt væri að ljúka umsóknarferlinu. Með öðrum orðum verður ekki komizt hjá því að standa rétt að málunun. Með umboði frá kjósendum úr þingkosningum til þess að setja málið á dagskrá í stað þess að leggja enga áherzlu á það í aðdraganda kosninganna og setja það síðan strax á dagskrá að þeim loknum. Sjálft umsóknarferlið beinlínis krefst þess eins og Þorsteinn benti réttilega á. Hitt er svo annað mál að ákveðið var að standa að málum með þessum hætti af hálfu stjórnvalda og þá er meira en sjálfsagt að taka slaginn. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál) og heldur úti vefsíðunni Stjórnmálin.is.
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun