Stóra spurningin sem fjárlögin svara ekki Sandra B. Franks skrifar 15. september 2025 12:01 Landspítali gefur út fréttabréf sem nefnist Spítalapúlsinn. Í nýjasta tölublaði þess er staðfest það sem við í Sjúkraliðafélagi Íslands höfum árum saman bent á. Heilbrigðiskerfið býr við kerfislægan skort á sjúkraliðum. Þetta er ekki aðeins staðreynd í skýrslum, heldur daglegur veruleiki á deildum spítalans. Þeir sem standa vaktina vita það, því skortur á sjúkraliðum þýðir lengri bið, minni gæði og meira álag. Í fjárlagafrumvarpi fyrir árið 2026 eru settar fram stórar tölur. 192 milljarðar í sjúkrahúsþjónustu, 102 milljarðar í heilbrigðisþjónustu utan sjúkrahúsa, 93 milljarðar í hjúkrun og endurhæfingu og 45 milljarðar í lyf og lækningavörur. Þessar fjárhæðir líta glæsilega út á blaði. En þær svara ekki lykilspurningunni: „Hver á að sinna sjúklingunum?“ Á bráðamóttökunni í Fossvogi er rúmanýting yfir 100% og tugir sjúklinga bíða innlagnar dag eftir dag. Þeir bíða ekki eftir fjárlögum, þeir bíða eftir manneskjunni sem kemur og sinnir þeim. Það er kaldhæðnislegt að sjá í frumvarpinu að efla eigi mönnun „innan ramma“ því rammarnir eru of alltof þröngir. Aðhald er ekki stefna, heldur orð yfir niðurskurð. Og niðurskurður í mönnun þýðir minni þjónusta og ógn við öryggi. Sjúkraliðar þurfa rödd í stefnumótun Það er ekki nóg að tala um sjúkraliða sem vinnuafl sem fyllir vaktir. Sjúkraliðafélagið hefur ítrekað lagt áherslu á að stéttin fái virka rödd í stefnumótun hjúkrunar. Við erum fagfólk með menntun og reynslu sem snertir grunnþarfir sjúklinga, og ef rödd okkar vantar í skipulagningu og þróun, þá vantar stóran hluta í heildarmyndina. Í Spítalapúlsinum má sjá dæmi um framlag sjúkraliða til faglegra verkefna. Á „Degi byltuvarna“ flutti sjúkraliði erindi um áhættumat sjúklinga. Þetta sýnir að við erum ekki aðeins hendur á gólfi heldur fagfólk sem tekur þátt í rannsóknum og gæðastarfi. Að halda sjúkraliðum utan við mótun hjúkrunarstefnu er því ekki aðeins vanmat á stéttinni heldur beinlínis hættulegt fyrir heilbrigðisþjónustuna. Framgangur, sérhæfing og aðgangur að verkfærum Til þess að sjúkraliðastarf verði raunverulegt ævistarf þarf að tryggja bæði framgang og sérhæfingu. Við Háskólann á Akureyri er nú boðið upp á diplómanám í heimahjúkrun, öldrunarhjúkrun og geðhjúkrun. Þetta nám bætir við þekkingu, eykur sérhæfingu og gerir sjúkraliðum kleift að nýta hæfni sína á nýjan hátt. En menntun sem ekki er viðurkennd í starfsþróun er lítils virði. Það er á ábyrgð heilbrigðisstofnana að sjá til þess að sjúkraliðar með diplómapróf fái raunverulegan framgang í starfi, ný verkefni og aukna ábyrgð. Þetta er ekki spurning um greiðvikni heldur faglegt réttlæti. Þegar stétt leggur á sig viðbótarnám verður það að endurspeglast í launakerfi, starfslýsingum og mönnun. Aðgangur að sjúkraskrám – skilyrði fyrir öryggi Þar að auki er það grundvallaratriði að sjúkraliðar hafi aðgang að sjúkraskrám. Samkvæmt lögum og reglugerð á heilbrigðisstarfsfólk sem kemur að meðferð sjúklings að hafa aðgang að nauðsynlegum upplýsingum. Í reynd hefur aðgangur sjúkraliða þó verið takmarkaður á sumum stofnunum, þrátt fyrir faglega ábyrgð þeirra. Sérhæfðir sjúkraliðar með diplómanám geta ekki sinnt verkefnum sínum, s.s. lyfjagjöf, blóðtöku eða skráningu í hjúkrun, nema með aðgangi að fyrirmælum í rafrænum kerfum. Að útiloka þá frá þessum upplýsingum er ekki aðeins ófaglegt heldur skerðir það öryggi sjúklinga og samfellu þjónustunnar. Að lyfta stéttinni felur því ekki aðeins í sér að viðurkenna menntun og sérhæfingu, heldur líka að tryggja sjúkraliðum fullan aðgang að öllum þeim verkfærum sem starfið krefst. Sjúkraliðastarf sem ævistarf Mikilvægt er að byggja upp starfsferil sjúkraliða þannig að fleiri sjái sér hag í að starfa í stéttinni til lengri tíma. Það þýðir að bjóða upp á skýran starfsþróunarferil, tækifæri til sérhæfingar og raunverulegan framgang. Aðeins þannig má tryggja að sjúkraliðastéttin sé ekki bráðabirgðastarf eða skref á leiðinni annað, heldur raunverulegt ævistarf. Við þurfum ekki fleiri skýrslur til að vita hvað er að. Við þurfum aðgerðir sem felast í fjárfestingu í nýliðun, menntun, diplómanámi og starfsþróun sjúkraliða. Það er eina leiðin til að tryggja að stéttin dafni, að fleiri velji að starfa sem sjúkraliðar til lengri tíma, og að heilbrigðiskerfið hafi burði til að mæta þeim gríðarlegu áskorunum sem framundan eru. Ef stjórnvöld ætla að spara sig í gegnum vandann án þess að styrkja sjúkraliða, þá er niðurstaðan skýr, það verður ekkert heilbrigðiskerfi. Höfundur er formaður Sjúkraliðafélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sandra B. Franks Mest lesið Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Fögur fyrirheit sem urðu að engu Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson Skoðun Væntingar á villigötum Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Skoðun Skoðun Frelsi fylgir ábyrgð Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Menntakerfi í fremstu röð Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal skrifar Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson skrifar Skoðun Væntingar á villigötum Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir skrifar Skoðun Glerþakið brotið á alþjóðlega sjónverndardaginn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Fögur fyrirheit sem urðu að engu Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Ruben Amorim og sveigjanleiki – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Framtíðarsýn í samgöngumálum er mosavaxin Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Fimmta iðnbyltingin krefst svara – strax Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur þú skoðanir? Jóhannes Óli Sveinsson skrifar Skoðun Er hurð bara hurð? Sölvi Breiðfjörð skrifar Skoðun Reykjavíkurmódel á kvennaári Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Sýndu þér umhyggju – Komdu í skimun Ágúst Ingi Ágústsson skrifar Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir skrifar Skoðun Landbúnaðarrúnk Hlédís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Jesús who? Atli Þórðarson skrifar Skoðun Opið bréf til Miðflokksmanna Snorri Másson skrifar Skoðun Lesskilningur eða lesblinda??? Jóhannes Jóhannesson skrifar Skoðun Henti Íslandi undir strætisvagninn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Landspítali gefur út fréttabréf sem nefnist Spítalapúlsinn. Í nýjasta tölublaði þess er staðfest það sem við í Sjúkraliðafélagi Íslands höfum árum saman bent á. Heilbrigðiskerfið býr við kerfislægan skort á sjúkraliðum. Þetta er ekki aðeins staðreynd í skýrslum, heldur daglegur veruleiki á deildum spítalans. Þeir sem standa vaktina vita það, því skortur á sjúkraliðum þýðir lengri bið, minni gæði og meira álag. Í fjárlagafrumvarpi fyrir árið 2026 eru settar fram stórar tölur. 192 milljarðar í sjúkrahúsþjónustu, 102 milljarðar í heilbrigðisþjónustu utan sjúkrahúsa, 93 milljarðar í hjúkrun og endurhæfingu og 45 milljarðar í lyf og lækningavörur. Þessar fjárhæðir líta glæsilega út á blaði. En þær svara ekki lykilspurningunni: „Hver á að sinna sjúklingunum?“ Á bráðamóttökunni í Fossvogi er rúmanýting yfir 100% og tugir sjúklinga bíða innlagnar dag eftir dag. Þeir bíða ekki eftir fjárlögum, þeir bíða eftir manneskjunni sem kemur og sinnir þeim. Það er kaldhæðnislegt að sjá í frumvarpinu að efla eigi mönnun „innan ramma“ því rammarnir eru of alltof þröngir. Aðhald er ekki stefna, heldur orð yfir niðurskurð. Og niðurskurður í mönnun þýðir minni þjónusta og ógn við öryggi. Sjúkraliðar þurfa rödd í stefnumótun Það er ekki nóg að tala um sjúkraliða sem vinnuafl sem fyllir vaktir. Sjúkraliðafélagið hefur ítrekað lagt áherslu á að stéttin fái virka rödd í stefnumótun hjúkrunar. Við erum fagfólk með menntun og reynslu sem snertir grunnþarfir sjúklinga, og ef rödd okkar vantar í skipulagningu og þróun, þá vantar stóran hluta í heildarmyndina. Í Spítalapúlsinum má sjá dæmi um framlag sjúkraliða til faglegra verkefna. Á „Degi byltuvarna“ flutti sjúkraliði erindi um áhættumat sjúklinga. Þetta sýnir að við erum ekki aðeins hendur á gólfi heldur fagfólk sem tekur þátt í rannsóknum og gæðastarfi. Að halda sjúkraliðum utan við mótun hjúkrunarstefnu er því ekki aðeins vanmat á stéttinni heldur beinlínis hættulegt fyrir heilbrigðisþjónustuna. Framgangur, sérhæfing og aðgangur að verkfærum Til þess að sjúkraliðastarf verði raunverulegt ævistarf þarf að tryggja bæði framgang og sérhæfingu. Við Háskólann á Akureyri er nú boðið upp á diplómanám í heimahjúkrun, öldrunarhjúkrun og geðhjúkrun. Þetta nám bætir við þekkingu, eykur sérhæfingu og gerir sjúkraliðum kleift að nýta hæfni sína á nýjan hátt. En menntun sem ekki er viðurkennd í starfsþróun er lítils virði. Það er á ábyrgð heilbrigðisstofnana að sjá til þess að sjúkraliðar með diplómapróf fái raunverulegan framgang í starfi, ný verkefni og aukna ábyrgð. Þetta er ekki spurning um greiðvikni heldur faglegt réttlæti. Þegar stétt leggur á sig viðbótarnám verður það að endurspeglast í launakerfi, starfslýsingum og mönnun. Aðgangur að sjúkraskrám – skilyrði fyrir öryggi Þar að auki er það grundvallaratriði að sjúkraliðar hafi aðgang að sjúkraskrám. Samkvæmt lögum og reglugerð á heilbrigðisstarfsfólk sem kemur að meðferð sjúklings að hafa aðgang að nauðsynlegum upplýsingum. Í reynd hefur aðgangur sjúkraliða þó verið takmarkaður á sumum stofnunum, þrátt fyrir faglega ábyrgð þeirra. Sérhæfðir sjúkraliðar með diplómanám geta ekki sinnt verkefnum sínum, s.s. lyfjagjöf, blóðtöku eða skráningu í hjúkrun, nema með aðgangi að fyrirmælum í rafrænum kerfum. Að útiloka þá frá þessum upplýsingum er ekki aðeins ófaglegt heldur skerðir það öryggi sjúklinga og samfellu þjónustunnar. Að lyfta stéttinni felur því ekki aðeins í sér að viðurkenna menntun og sérhæfingu, heldur líka að tryggja sjúkraliðum fullan aðgang að öllum þeim verkfærum sem starfið krefst. Sjúkraliðastarf sem ævistarf Mikilvægt er að byggja upp starfsferil sjúkraliða þannig að fleiri sjái sér hag í að starfa í stéttinni til lengri tíma. Það þýðir að bjóða upp á skýran starfsþróunarferil, tækifæri til sérhæfingar og raunverulegan framgang. Aðeins þannig má tryggja að sjúkraliðastéttin sé ekki bráðabirgðastarf eða skref á leiðinni annað, heldur raunverulegt ævistarf. Við þurfum ekki fleiri skýrslur til að vita hvað er að. Við þurfum aðgerðir sem felast í fjárfestingu í nýliðun, menntun, diplómanámi og starfsþróun sjúkraliða. Það er eina leiðin til að tryggja að stéttin dafni, að fleiri velji að starfa sem sjúkraliðar til lengri tíma, og að heilbrigðiskerfið hafi burði til að mæta þeim gríðarlegu áskorunum sem framundan eru. Ef stjórnvöld ætla að spara sig í gegnum vandann án þess að styrkja sjúkraliða, þá er niðurstaðan skýr, það verður ekkert heilbrigðiskerfi. Höfundur er formaður Sjúkraliðafélags Íslands.
Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar
Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar
Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar