Hvar eru sérkennararnir í nýjum lögum um inngildandi menntun?

Innleiðing nýrra laga um inngildandi menntun er eitt umfangsmesta umbótaverkefni íslensks skólakerfis á síðari árum. Markmiðin eru göfug: að efla snemmtæka íhlutun, styrkja teymisvinnu, samræma þjónustu og tryggja börnum jöfn tækifæri til náms og þátttöku.

En í þessum metnaðarfullu markmiðum blasir við vöntun á hlutverki fagstétt sérkennara:

sérkennarar – ein mikilvægasta stétt skólakerfisins – eru ekki nefndir sérstaklega í nýju lögunum.

Lögin byggja á fagþekkingu sem er ekki nefnd

Sérkennarar hafa í áratugi verið ein af burðarstoð skólaþjónustu:

þeir sinna einstaklingsmiðaðri kennslu, greiningu námsörðugleika, snemmtækri íhlutun og ráðgjöf til kennara. Þeir hafa sérmenntun í aðferðum sem stuðla að þátttöku allra nemenda og gegna lykilhlutverki í matsvinnu, námsaðlögun og teymisstarfi.

Þegar ný lög um inngildandi menntun skilgreina „innri þjónustu“, „ytri þjónustu“ og „fagþekkingu“, án þess að nefna sérkennara, er verið að veikja stoðkerfi sem lögin eiga samt að byggja á. Lög sem skilgreina ekki fagstéttir skapa óvissu – og þar með hættu á að þjónusta verði misjöfn, ótrygg og háð tilviljunum.

OECD og innlend gögn: Kennarar vilja meiri stuðning sérfræðinga

Í alþjóðlegum könnunum á vegum OECD hefur komið skýrt fram að íslenskir kennarar telja sig of oft skorta sérhæfða þekkingu til að mæta fjölbreyttum nemendahópum. Hér á landi er kennurum gjarnan treyst til að leysa úr flóknum aðstæðum án þess að sérfræðingar séu jafnan tiltækir.

Inn¬lendar skýrslur Menntamálastofnunar hafa jafnframt sýnt að stuðningsúrræði og skólaþjónusta eru mjög misjöfn milli sveitarfélaga. Í sumum skólum er snemmtækur stuðningur sjálfsagður hluti daglegs starfs; í öðrum dragast mál á langinn vegna manneklu og óljósrar verkaskiptingar.

Í þessu samhengi er óskiljanlegt að sérkennarar skuli ekki vera nefndir skýrt í lögunum sem eiga að tryggja barna- og nemendarétt.

Inngilding krefst skýrra hlutverka sérfræðinga

Inngildandi menntun er ekki bara falleg hugsjón. Hún er krefjandi, fagleg vinna sem byggir á:

• markvissri greiningu á náms- og þroskaþörfum,
• einstaklingsmiðaðri aðlögun náms,
• fjölbreyttum kennsluháttum,
• þverfaglegu teymisstarfi,
• og stöðugu mati og endurmati.

Rannsóknir á vegum Háskóla Íslands hafa ítrekað bent á að innleiðing inngildandi skólastarfs standi og falli með skýrum hlutverkum sérfræðinga innan skólanna. Þegar ábyrgð er óljós og vísað er til ‚teymis‘ án þess að skilgreina sérfræðiþekkingu, þá verður til kerfisbundið ábyrgðarleysi: enginn ber raunverulega faglega ábyrgð.

Það er einmitt sérkennarar sem í dag gegna þessu hlutverki í flestum skólum landsins.

Kostnaður: Seinn stuðningur er dýr – snemmtæk íhlutun sparar fé

Alþjóðlegar rannsóknir á snemmtækum stuðningi sýna að stuðningur sem veittur er snemma í skólagöngu dregur úr þörf fyrir dýr sérúrræði síðar. Þegar vanda er mætt fljótt – til dæmis lestrarörðugleikum, vanda tengdum almennum þroska, athygli- og einbeitingarvanda eða félagslegum erfiðleikum – eru meiri líkur á að börn haldi tengslum við bekkinn sinn og almennt skólastarf.

Íslensk sveitarfélög borga hins vegar hátt verð þegar úrræði koma of seint. Sérstök stuðningsúrræði, sérskólanám og langvarandi margþætt þjónusta eru margfalt dýrari en styrkt, faglega mönnuð innri þjónusta í heimaskóla barnsins. Það er einfaldlega óskynsamleg ráðstöfun opinbers fjár að setja ekki skýrari ramma utan um stöðu sérkennara í lögunum.

Ójöfnuður eftir póstnúmeri

Gögn frá sveitarfélögum og Menntamálastofnun benda til þess að börn í sumum sveitarfélögum hafi mun betra aðgengi að snemmtækum úrræðum en börn í öðrum. Það er mjög misjafnt hversu fljótt hægt er að bregðast við tilvísun í stuðning, hvort sérfræðingar séu til staðar og hvort skólinn hafi bolmagn til að grípa inn í innan skynsamlegs tíma.

Þannig verða réttindi barna í reynd háð póstnúmeri. Það stríðir gegn markmiðum bæði menntastefnu og inngildandi lagaumgjarðar.

Með því að skilgreina ekki sérkennara sem skyldubundna fagstétt innan innri skólaþjónustu er hætt við að þessi ójöfnuður aukist, þar sem sum sveitarfélög velja að forgangsraða sérfræðiþekkingu – en önnur ekki.

Raunveruleg dæmi: þegar tíminn skiptir öllu

Í skólum landsins eru óteljandi dæmi um að fagleg og skjót aðkoma sérkennara hafi skipt sköpum.

Í einu tilviki hafði barn á yngsta stigi sýnileg merki um lestrarörðugleika. Þegar sérkennari fékk málið í hendur, lagði fyrir viðeigandi mat og hóf markvissa þjálfun, með þessum markvissa stuðningi og þjálfun urðu miklar framfarir á tiltölulega skömmum tíma og nemandinn gat haldið áfram í námi með bekknum sínum.

Í öðru tilviki, þar sem skortur var á sérkennurum, beið annað barn mánuðum saman eftir mati og úrræðum. Á meðan magn¬aðist vandi þess upp, bættust við kvíði og félagslegar erfiðleikar og úrræðin urðu umfangsmeiri, erfiðari – og dýrari – en ef gripið hefði verið inn fyrr.

Þetta er kjarni málsins:

Snemmtæk íhlutun er ekki slagorð – hún er fagleg aðgerð sem krefst sérfræðiþekkingar.

55 ára fagstétt sem á skilið að sjást í lögum

Félag sérkennara á Íslandi er nú orðið um 55 ára gamalt. Í meira en hálfa öld hefur félagið verið virkt afl í þróun skólastarfs; tekið þátt í mótun námskrár, kennsluhátta og stuðningskerfa, og staðið vörð um gæði sérkennslu og réttindi nemenda með fjölbreyttar þarfir.

Að fagstétt með slíka sögu og reynslu sé ekki nefnd í nýjum lögum um inngildandi menntun er í senn táknrænt og praktískt alvarlegt. Táknrænt, vegna þess að það sendir þau skilaboð að sérfræðiþekking sé jaðaratriði. Praktískt, vegna þess að það gerir auðveldara að spara í þjónustu sem á að vera grunnur farsældar barna.

Sérkennarar biðja ekki um sérmeðferð – heldur ábyrgð og gæði

Sérkennarar óska ekki eftir sérmeðferð

Krafan er einföld:

• að sérkennarar séu nefndir í lögum um inngildandi menntun,
• að faglegt hlutverk þeirra sé skilgreint skýrt,
• að tryggt sé að innri þjónusta skóla hafi aðgang að sérmenntuðum sérkennurum,
• og að þjónusta við börn verði jöfn, fagleg og aðgengileg óháð búsetu.

Áskorun til löggjafans

Ef markmið nýju laganna um inngildandi menntun á að nást – ef við ætlum raunverulega að byggja upp skóla án aðgreiningar, með snemmtækum stuðningi, inngildandi kennsluháttum og jöfnum tækifærum – þá verða sérkennarar að vera sýnilegir í lagatextanum.

Inngilding án sérkennara er ekki inngiding.

Hún er hugmynd án innviða.

Fagstétt sem hefur í um 55 ár unnið í þágu barna og skólasamfélagsins á skilið að vera nefnd með nafni, viðurkennd að verðleikum og tryggð í nýjum lögum. Það er skylda okkar gagnvart börnum landsins.

Höfundur er formaður Félags sérkennara á Íslandi