Hrun bankakerfisins Ingvar Gíslason skrifar 1. júlí 2010 07:00 Eftir hrun bankakerfisins hlýtur manni að koma í hug ástand stjórnmála í landinu. Hefur stjórn landsins, ríkisvaldið, brugðist hlutverki sínu? Víst liggur nærri að álykta sem svo. En er auk þess hugsanlegt að stjórnmálaöflin í landinu og önnur samtök sem áhrif hafa á þjóðmálin, séu almennt slöpp að greina stefnur og strauma í landsmálum, hvað er að gerast? Ef svo er þá er það mjög alvarlegt, því að höfuðverkefni stjórnmálamanna og stjórnmálasamtaka er greining, yfirlitskönnun og skilningur á því sem er að gerast á líðandi stund. Grufl um fortíðina og langtímaspekúlasjónir um framtíðina er gott í hófi! Það vill svo til að hver kynslóð lifir á líðandi stundu og ætti ekki að fara mikið fram úr sjálfri sér um tímaskynið í glímunni við tímann. Stjórnmálamenn eru vökumenn síns tíma, þeim ber að standa vörð og vaka á vökunni. Hugsjónadauf stjórnmálEkki ætla ég að vera svo ósanngjarn að bera það á hvern og einn einasta stjórnmálamann í landinu eða stjórnmálasamtök, að allir hafi sofið á vaktinni. En ég fer ekki ofan af því að íslensk stjórnmál hafa verið hugsjónadauf og hugsanaslöpp um langt skeið. Sá slappleiki felst ekki síst í því að heildarhagsmunir þjóðfélagsins eru eins og hafðir útundan. Um þá er allt á reiki. Þeir eru hvorki ræddir né skilgreindir. Þeir eru ekki viðurkenndir sem grundvöllur stjórntæks, sjálfstæðs ríkis, enda sótt að sjálfstæðishugsjón, fullveldi og þjóðríki, sem afdankaðri forneskju, þótt hún sé í raun nútíminn sjálfur. Það sem hélt íslensku samfélagi saman á nýliðinni öld var sú heildarhyggja, sem fólst í hugsjón sjálfstæðis og fullveldis, þ.e. þjóðríkis. Íslendingar vildu hafa sitt þjóðríki. Þetta var nánast það eina sem allir stjórnmálaflokkar voru sammála um. Sumir kalla þetta „þjóðernisstefnu" sem á að fela það í sér að þjóðin trúi því að eigið þjóðerni sé ágætara en annað þjóðerni. Slík hugmynd hljómar beinlínis hlægilega. Þegar það er borið á baráttumenn fyrir sjálfstæði Íslands á 19. og 20. öld að þeir hafi verið haldnir þjóðrembingi og slíkt hugarfar hafi verið hvati sjálfstæðisbaráttunnar, þá á það sér enga stoð. Oflæti samtímansHið sanna er að íslenskur þjóðernisrembingur er sprottinn upp á síðari árum. Þá fór að bera á því að málglaðir greinahöfundar og ræðumenn tóku að belgja sig út af þjóðrembingi, einna fyrst með því að gylla úr hófi menningarafrek sem eiga að hafa verið framin á Íslandi í nútímanum með þeirri ályktun að Íslendingar gætu keppt við grónar menningarþjóðir á heimsmarkaði lista og bókmennta. Hluti af þessari hóflausu menningardrambsemi var þjóðrembuknúið tal um afrek Íslendinga á sviði íþrótta, taflmennsku og bridsspils. Síðar kom fram þjóðremban um víkingseðli fésýslumanna og stjórnvisku sem átti að sýna sig í ýmsu, m.a. stjórn fiskveiða og auðlindanýtingu hvers konar og framsækinni stefnu Háskóla Íslands. Hvorki menningar- og menntabelgingurinn né stjórnviskuoflætið (sem var reyndar skoplegast af öllu) hvað þá útrásarrembingur á verslunar- og viðskiptasviði á sér neina hliðstæðu í sjálfstæðisbaráttu 19. og 20. aldar. Ef Íslendingar hafa tileinkað sér þjóðrembu er hún fyrst og fremst afurð síðari ára. Þessi nýtilkomna þjóðremba er á sinn hátt þverstæða miðað við hugmyndir sem uppi hafa verið um fyrirbærið. Efni og innihald þjóðrembu dagsins í dag markast af hugmyndinni um að Íslendingar eigi að leggja niður þjóðríkið, gerast aðilar að sambandsríki, Bandaríkjum Evrópu. Talsmenn þessarar kúvendingar stjórnlaga og stjórnarfars segja að þá komi í ljós sá sköpunarmáttur, sóknarkraftur og keppnisfærni sem býr í „hinni menntuðu gáfumannaþjóð" sem þessir menn halda að Íslendingar séu, jafnvel umfram aðrar þjóðir! SjálfstæðisbaráttanÉg endurtek að sjálfstæðisbarátta 19. og 20. aldar var ekki knúin fram af þjóðrembingi gagnvart Dönum. Sannleikurinn er sá að Íslendingar kunnu vel að meta Dani og voru býsna konunghollir fram að síðari heimsstyrjöld! Sjálfstæðisbaráttan snerist um stofnun íslensks þjóðríkis. Lengst af fólst ekki sú krafa í því máli að segja sig úr lögum við konung. Ísland gat verið sjálfstætt og fullvalda ríki í konungssambandi við Dani. Svo varð 1. desember 1918. Með sambandssáttmálanum var náð sjálfstæðiskröfum Jóns Sigurðssonar. Hugmyndin um lýðveldisstofnun mótaðist ekki að fullu fyrr en eftir hernám Þjóðverja á Danmörku og vangeta konungs í Kaupmannahöfn að rækja skyldur sínar sem konungur Íslands sýndi sig vegna stríðsástands og fjarlægðar. Grundvallarhugmyndin um þjóðríki var og er krafa um eðlilega og sanngjarna pólitík, hagkvæmt stjórnskipulag og réttlátt að kröfum lýðræðis. Grundvöllur lýðræðis er að stjórnvaldið sé sem næst fólkinu, sem valdinu lýtur og valdið velur, svo ég bergmáli orð Abrahams Lincolns í Gettysborgarávarpinu. — Framhald síðar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun Mest lesið Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson Skoðun Skoðun Skoðun Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason skrifar Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Sjá meira
Eftir hrun bankakerfisins hlýtur manni að koma í hug ástand stjórnmála í landinu. Hefur stjórn landsins, ríkisvaldið, brugðist hlutverki sínu? Víst liggur nærri að álykta sem svo. En er auk þess hugsanlegt að stjórnmálaöflin í landinu og önnur samtök sem áhrif hafa á þjóðmálin, séu almennt slöpp að greina stefnur og strauma í landsmálum, hvað er að gerast? Ef svo er þá er það mjög alvarlegt, því að höfuðverkefni stjórnmálamanna og stjórnmálasamtaka er greining, yfirlitskönnun og skilningur á því sem er að gerast á líðandi stund. Grufl um fortíðina og langtímaspekúlasjónir um framtíðina er gott í hófi! Það vill svo til að hver kynslóð lifir á líðandi stundu og ætti ekki að fara mikið fram úr sjálfri sér um tímaskynið í glímunni við tímann. Stjórnmálamenn eru vökumenn síns tíma, þeim ber að standa vörð og vaka á vökunni. Hugsjónadauf stjórnmálEkki ætla ég að vera svo ósanngjarn að bera það á hvern og einn einasta stjórnmálamann í landinu eða stjórnmálasamtök, að allir hafi sofið á vaktinni. En ég fer ekki ofan af því að íslensk stjórnmál hafa verið hugsjónadauf og hugsanaslöpp um langt skeið. Sá slappleiki felst ekki síst í því að heildarhagsmunir þjóðfélagsins eru eins og hafðir útundan. Um þá er allt á reiki. Þeir eru hvorki ræddir né skilgreindir. Þeir eru ekki viðurkenndir sem grundvöllur stjórntæks, sjálfstæðs ríkis, enda sótt að sjálfstæðishugsjón, fullveldi og þjóðríki, sem afdankaðri forneskju, þótt hún sé í raun nútíminn sjálfur. Það sem hélt íslensku samfélagi saman á nýliðinni öld var sú heildarhyggja, sem fólst í hugsjón sjálfstæðis og fullveldis, þ.e. þjóðríkis. Íslendingar vildu hafa sitt þjóðríki. Þetta var nánast það eina sem allir stjórnmálaflokkar voru sammála um. Sumir kalla þetta „þjóðernisstefnu" sem á að fela það í sér að þjóðin trúi því að eigið þjóðerni sé ágætara en annað þjóðerni. Slík hugmynd hljómar beinlínis hlægilega. Þegar það er borið á baráttumenn fyrir sjálfstæði Íslands á 19. og 20. öld að þeir hafi verið haldnir þjóðrembingi og slíkt hugarfar hafi verið hvati sjálfstæðisbaráttunnar, þá á það sér enga stoð. Oflæti samtímansHið sanna er að íslenskur þjóðernisrembingur er sprottinn upp á síðari árum. Þá fór að bera á því að málglaðir greinahöfundar og ræðumenn tóku að belgja sig út af þjóðrembingi, einna fyrst með því að gylla úr hófi menningarafrek sem eiga að hafa verið framin á Íslandi í nútímanum með þeirri ályktun að Íslendingar gætu keppt við grónar menningarþjóðir á heimsmarkaði lista og bókmennta. Hluti af þessari hóflausu menningardrambsemi var þjóðrembuknúið tal um afrek Íslendinga á sviði íþrótta, taflmennsku og bridsspils. Síðar kom fram þjóðremban um víkingseðli fésýslumanna og stjórnvisku sem átti að sýna sig í ýmsu, m.a. stjórn fiskveiða og auðlindanýtingu hvers konar og framsækinni stefnu Háskóla Íslands. Hvorki menningar- og menntabelgingurinn né stjórnviskuoflætið (sem var reyndar skoplegast af öllu) hvað þá útrásarrembingur á verslunar- og viðskiptasviði á sér neina hliðstæðu í sjálfstæðisbaráttu 19. og 20. aldar. Ef Íslendingar hafa tileinkað sér þjóðrembu er hún fyrst og fremst afurð síðari ára. Þessi nýtilkomna þjóðremba er á sinn hátt þverstæða miðað við hugmyndir sem uppi hafa verið um fyrirbærið. Efni og innihald þjóðrembu dagsins í dag markast af hugmyndinni um að Íslendingar eigi að leggja niður þjóðríkið, gerast aðilar að sambandsríki, Bandaríkjum Evrópu. Talsmenn þessarar kúvendingar stjórnlaga og stjórnarfars segja að þá komi í ljós sá sköpunarmáttur, sóknarkraftur og keppnisfærni sem býr í „hinni menntuðu gáfumannaþjóð" sem þessir menn halda að Íslendingar séu, jafnvel umfram aðrar þjóðir! SjálfstæðisbaráttanÉg endurtek að sjálfstæðisbarátta 19. og 20. aldar var ekki knúin fram af þjóðrembingi gagnvart Dönum. Sannleikurinn er sá að Íslendingar kunnu vel að meta Dani og voru býsna konunghollir fram að síðari heimsstyrjöld! Sjálfstæðisbaráttan snerist um stofnun íslensks þjóðríkis. Lengst af fólst ekki sú krafa í því máli að segja sig úr lögum við konung. Ísland gat verið sjálfstætt og fullvalda ríki í konungssambandi við Dani. Svo varð 1. desember 1918. Með sambandssáttmálanum var náð sjálfstæðiskröfum Jóns Sigurðssonar. Hugmyndin um lýðveldisstofnun mótaðist ekki að fullu fyrr en eftir hernám Þjóðverja á Danmörku og vangeta konungs í Kaupmannahöfn að rækja skyldur sínar sem konungur Íslands sýndi sig vegna stríðsástands og fjarlægðar. Grundvallarhugmyndin um þjóðríki var og er krafa um eðlilega og sanngjarna pólitík, hagkvæmt stjórnskipulag og réttlátt að kröfum lýðræðis. Grundvöllur lýðræðis er að stjórnvaldið sé sem næst fólkinu, sem valdinu lýtur og valdið velur, svo ég bergmáli orð Abrahams Lincolns í Gettysborgarávarpinu. — Framhald síðar.
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar