Hvenær lýkur "leiðréttingu launa“? Þorsteinn Víglundsson skrifar 23. júní 2015 00:00 Undangenginn vetur hefur einkennst af harðvítugri kjaradeilum en um áratugaskeið. Boðað var til verkfalla sem náð hefðu til tugþúsunda launamanna með tilheyrandi tjóni fyrir fyrirtæki og launafólk. Með nýgerðum kjarasamningum SA og VR, LÍV, Flóabandalags og SGS og frestun aðgerða hjá iðnaðarmönnum tókst að afstýra verkföllum á almennum vinnumarkaði en inngrip Alþingis þurfti til að stöðva verkfall BHM og hjúkrunarfræðinga. Þessar hörðu deilur komu í kjölfar þess að ekki tókst að ná samstöðu um niðurstöðu kjarasamninga á vinnumarkaði á síðasta ári. Þrátt fyrir að þorri vinnumarkaðar hefði samþykkt að feta nýjar slóðir þar sem samið væri um hófstilltar launahækkanir í takti við það sem tíðkast í nágrannalöndunum, töldu nokkrir hópar sig þarfnast sértækra leiðréttinga og sóttu umtalsvert meiri hækkanir með beitingu verkfallsvopnsins. Má þar helst nefna kennara og lækna. Í kjölfarið brustu allar flóðgáttir í kröfugerðum verkalýðsfélaga og hvarvetna var farið fram á tugprósenta launahækkanir á skömmum tíma. Oftar en ekki var vísað til þess að leiðrétta þyrfti kjör viðkomandi hópa vegna launahækkana annarra umfram eigin félagsmenn. Þetta nefnist í daglegu tali höfrungahlaup og hefur verið viðvarandi vandamál á íslenskum vinnumarkaði í áratugi. Í febrúar á þessu ári kom út sameiginleg skýrsla heildarsamtaka á vinnumarkaðnum um launaþróun undanfarinna átta ára og efnahagsforsendur kjarasamninga 2015. Hún sýnir svo ekki verður um villst að launaþróun á vinnumarkaði 2006-2014 var mjög jöfn og meira jafnvægi ríkir á milli launaþróunar einstakra hópa nú en verið hefur um langt skeið. Þótt hækkanir hópanna séu nokkuð svipaðar í heild, þegar litið er yfir tímabilið 2006-2014, er tímasetning þeirra mismunandi, eins og sjá má á meðfylgjandi mynd.Læknar sátu eftir Hjúkrunarfræðingar og aðildarfélög BHM hafa farið fram á „leiðréttingar“ eins og svo margir aðrir og hafa m.a. vísað til kjarasamninga lækna. Samanburður á launaþróun hjúkrunarfræðinga og lækna leiðir í ljós að læknar höfðu búið við mun lakari launaþróun en hjúkrunarfræðingar og aðrir hópar háskólamenntaðra starfsmanna ríkisins, á árunum 2006 til 2014. Með umsömdum hækkunum við lækna um síðustu áramót hafa laun þeirra hækkað um tæplega 60% frá nóvember 2006 sem er sambærileg launaþróun og aðrir hópar á vinnumarkaði hafa notið. Það á einnig við um laun hjúkrunarfræðinga sem hafa hækkað um tæplega 60% á þessu tímabili samkvæmt upplýsingum fjármálaráðuneytisins. Þessi þróun sést skýrt á meðfylgjandi mynd. Kjarasamningar lækna um síðustu áramót jöfnuðu launaþróun þeirra og hjúkrunarfræðinga og geta því kröfur annarra hópa ekki verið reistar á kjarasamningum lækna.Forsenda samninga Í nýgerðum kjarasamningum á almennum vinnumarkaði var samið um 17-20% launahækkanir til ársloka 2018. Það samsvarar liðlega 5% launahækkun að meðaltali á ári. Jafnframt eru forsenduákvæði í samningunum um að semji aðrir hópar á vinnumarkaði um markvert meiri launabreytingar á þessu tímabili veiti það samningsaðilum heimild til að segja þeim upp. Forsenduákvæðið var skilyrði þess að unnt væri að semja til lengri tíma. Fram hefur komið að Bandalag háskólamanna (BHM) krefjist að minnsta kosti 30% hækkunar á launum félagsmanna sinna og þótt lítið hafi verið gefið upp um kröfur stéttarfélags hjúkrunarfræðinga (Fíh) má þó lesa úr yfirlýsingum forsvarsmanna þeirra að gerð sé krafa um 10-15% hækkun umfram það sem BHM semji um, þ.e. að laun hjúkrunarfræðinga myndu hækka um 40-45% ef BHM hefði fengið sínum kröfum framgengt. Af ofangreindum samanburði sést að umtalsvert meiri launahækkanir til félagsmanna BHM og Fíh verða ekki rökstuddar með launaþróun annarra hópa. Hefðu kröfur þeirra náð fram að ganga hefðu forsendur allra kjarasamninga á almennum vinnumarkaði brostið strax á næsta ári og heimild skapast fyrir uppsögn þeirra. Umframhækkanir BHM og Fíh hefðu því orðið efniviður í næstu umferð í höfrungahlaupi á íslenskum vinnumarkaði. Launahækkanir sem þegar hefur verið samið um á vinnumarkaði munu reyna mjög á þanþol íslenska hagkerfisins og líkur eru á vaxandi verðbólgu og minni fjölgun starfa en ella vegna þeirra. Varnaðarorð Seðlabanka Íslands hafa verið mjög skýr hvað þetta varðar og þau ber að taka alvarlega. Frekari launahækkanir myndu aðeins auka enn frekar á vandann með gamalkunnum afleiðingum. Á endanum myndi samkeppnisstaða íslenskra útflutningsatvinnuvega stórskaðast og gengi krónunnar yrði að falla til að rétta hana af. Í þessari hringekju höfum við oft setið áður. Í efnahagslegu samhengi eru kröfugerðir BHM og Fíh ábyrgðarlausar. Að sama skapi veldur það vonbrigðum að stjórnmálaflokkar lýsa fyrirvaralausum stuðningi við kröfugerðir þeirra. Í því felst efnahagslegt ábyrgðarleysi. Sú staða sem skapaðist á vinnumarkaði í vetur áréttar enn nauðsyn þess að breyta vinnubrögðum við gerð kjarasamninga hér á landi. Ákvarðanir um laun í miðlægum kjarasamningum eru meðal mikilvægustu efnahagslegu ákvarðana á hverjum tíma. Efnahagslegur stöðugleiki verður aldrei tryggður hér á landi án ábyrgra kjarasamninga. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorsteinn Víglundsson Mest lesið Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson Skoðun Skoðun Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson skrifar Skoðun Allt leikur í umburðarlyndi – eða hvað? Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Lyfjafræðingar - traustur stuðningur í flóknum heimi Sigurbjörg Sæunn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Ísland og móðurplanta með erindi Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson skrifar Skoðun Alþjóðadagur krabbameinsrannsókna – eitthvað sem mig varðar? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Sjá meira
Undangenginn vetur hefur einkennst af harðvítugri kjaradeilum en um áratugaskeið. Boðað var til verkfalla sem náð hefðu til tugþúsunda launamanna með tilheyrandi tjóni fyrir fyrirtæki og launafólk. Með nýgerðum kjarasamningum SA og VR, LÍV, Flóabandalags og SGS og frestun aðgerða hjá iðnaðarmönnum tókst að afstýra verkföllum á almennum vinnumarkaði en inngrip Alþingis þurfti til að stöðva verkfall BHM og hjúkrunarfræðinga. Þessar hörðu deilur komu í kjölfar þess að ekki tókst að ná samstöðu um niðurstöðu kjarasamninga á vinnumarkaði á síðasta ári. Þrátt fyrir að þorri vinnumarkaðar hefði samþykkt að feta nýjar slóðir þar sem samið væri um hófstilltar launahækkanir í takti við það sem tíðkast í nágrannalöndunum, töldu nokkrir hópar sig þarfnast sértækra leiðréttinga og sóttu umtalsvert meiri hækkanir með beitingu verkfallsvopnsins. Má þar helst nefna kennara og lækna. Í kjölfarið brustu allar flóðgáttir í kröfugerðum verkalýðsfélaga og hvarvetna var farið fram á tugprósenta launahækkanir á skömmum tíma. Oftar en ekki var vísað til þess að leiðrétta þyrfti kjör viðkomandi hópa vegna launahækkana annarra umfram eigin félagsmenn. Þetta nefnist í daglegu tali höfrungahlaup og hefur verið viðvarandi vandamál á íslenskum vinnumarkaði í áratugi. Í febrúar á þessu ári kom út sameiginleg skýrsla heildarsamtaka á vinnumarkaðnum um launaþróun undanfarinna átta ára og efnahagsforsendur kjarasamninga 2015. Hún sýnir svo ekki verður um villst að launaþróun á vinnumarkaði 2006-2014 var mjög jöfn og meira jafnvægi ríkir á milli launaþróunar einstakra hópa nú en verið hefur um langt skeið. Þótt hækkanir hópanna séu nokkuð svipaðar í heild, þegar litið er yfir tímabilið 2006-2014, er tímasetning þeirra mismunandi, eins og sjá má á meðfylgjandi mynd.Læknar sátu eftir Hjúkrunarfræðingar og aðildarfélög BHM hafa farið fram á „leiðréttingar“ eins og svo margir aðrir og hafa m.a. vísað til kjarasamninga lækna. Samanburður á launaþróun hjúkrunarfræðinga og lækna leiðir í ljós að læknar höfðu búið við mun lakari launaþróun en hjúkrunarfræðingar og aðrir hópar háskólamenntaðra starfsmanna ríkisins, á árunum 2006 til 2014. Með umsömdum hækkunum við lækna um síðustu áramót hafa laun þeirra hækkað um tæplega 60% frá nóvember 2006 sem er sambærileg launaþróun og aðrir hópar á vinnumarkaði hafa notið. Það á einnig við um laun hjúkrunarfræðinga sem hafa hækkað um tæplega 60% á þessu tímabili samkvæmt upplýsingum fjármálaráðuneytisins. Þessi þróun sést skýrt á meðfylgjandi mynd. Kjarasamningar lækna um síðustu áramót jöfnuðu launaþróun þeirra og hjúkrunarfræðinga og geta því kröfur annarra hópa ekki verið reistar á kjarasamningum lækna.Forsenda samninga Í nýgerðum kjarasamningum á almennum vinnumarkaði var samið um 17-20% launahækkanir til ársloka 2018. Það samsvarar liðlega 5% launahækkun að meðaltali á ári. Jafnframt eru forsenduákvæði í samningunum um að semji aðrir hópar á vinnumarkaði um markvert meiri launabreytingar á þessu tímabili veiti það samningsaðilum heimild til að segja þeim upp. Forsenduákvæðið var skilyrði þess að unnt væri að semja til lengri tíma. Fram hefur komið að Bandalag háskólamanna (BHM) krefjist að minnsta kosti 30% hækkunar á launum félagsmanna sinna og þótt lítið hafi verið gefið upp um kröfur stéttarfélags hjúkrunarfræðinga (Fíh) má þó lesa úr yfirlýsingum forsvarsmanna þeirra að gerð sé krafa um 10-15% hækkun umfram það sem BHM semji um, þ.e. að laun hjúkrunarfræðinga myndu hækka um 40-45% ef BHM hefði fengið sínum kröfum framgengt. Af ofangreindum samanburði sést að umtalsvert meiri launahækkanir til félagsmanna BHM og Fíh verða ekki rökstuddar með launaþróun annarra hópa. Hefðu kröfur þeirra náð fram að ganga hefðu forsendur allra kjarasamninga á almennum vinnumarkaði brostið strax á næsta ári og heimild skapast fyrir uppsögn þeirra. Umframhækkanir BHM og Fíh hefðu því orðið efniviður í næstu umferð í höfrungahlaupi á íslenskum vinnumarkaði. Launahækkanir sem þegar hefur verið samið um á vinnumarkaði munu reyna mjög á þanþol íslenska hagkerfisins og líkur eru á vaxandi verðbólgu og minni fjölgun starfa en ella vegna þeirra. Varnaðarorð Seðlabanka Íslands hafa verið mjög skýr hvað þetta varðar og þau ber að taka alvarlega. Frekari launahækkanir myndu aðeins auka enn frekar á vandann með gamalkunnum afleiðingum. Á endanum myndi samkeppnisstaða íslenskra útflutningsatvinnuvega stórskaðast og gengi krónunnar yrði að falla til að rétta hana af. Í þessari hringekju höfum við oft setið áður. Í efnahagslegu samhengi eru kröfugerðir BHM og Fíh ábyrgðarlausar. Að sama skapi veldur það vonbrigðum að stjórnmálaflokkar lýsa fyrirvaralausum stuðningi við kröfugerðir þeirra. Í því felst efnahagslegt ábyrgðarleysi. Sú staða sem skapaðist á vinnumarkaði í vetur áréttar enn nauðsyn þess að breyta vinnubrögðum við gerð kjarasamninga hér á landi. Ákvarðanir um laun í miðlægum kjarasamningum eru meðal mikilvægustu efnahagslegu ákvarðana á hverjum tíma. Efnahagslegur stöðugleiki verður aldrei tryggður hér á landi án ábyrgra kjarasamninga.
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun