Það sem vinstrimenn geta lært af frjálshyggju Jóhannes Loftsson skrifar 3. maí 2017 07:00 Í hugum margra er einokunarverslunin, þegar danskir kaupmenn okruðu á landanum og keyptu fiskinn fyrir slikk, ein mesta kúgun sem þjóðin hefur mátt þola. Þegar kóngurinn festi verðlag til að laga ástandið, þá fóru kaupmennirnir bara að selja lakari vöru og hálfskemmdan mat. Þessi þankagangur einokunar einskorðaðist ekki bara við dönsku kaupmennina, því fyrst þegar tækifæri bauðst til að aflétta einokuninni lögðust íslenskir hagsmunaaðilar gegn því. Hagkerfið var kaka sem stækkaði aldrei og það eina sem skipti máli var að tryggja sér sína sneið. Allar breytingar sem sköpuðu óvissu um framtíðina voru ógn. Afleiðingin varð sú að þrátt fyrir að hér væru ein gjöfulustu fiskimið í heimi, varð framþróun engin og samfélagið staðnaði um aldir. Þegar vinstri menn horfa til baka þá kenna þeir gjarnan hinum gráðugu kaupmönnum um. Ef kóngurinn hefði vandað sig betur við að stjórna versluninni þá hefði þetta reddast. Velja hefði átt betri kaupmenn og halda betur aftur af græðgi þeirra með meira eftirliti. Föstu verðtaxtarnir hefðu bara átt að vera ýtarlegri og reglurnar strangari og styðja hefði átt betur við íslenska framleiðslu. Afstaða frjálshyggjunnar er þveröfug, því hún talar fyrir fullkomnum aðskilnaði ríkis og viðskiptalífs. Öll afskipti ríkisins brengla markaðinn og hygla kerfisafætum, sem þrífast á að blóðmjólka kerfið og skapa engin verðmæti. Ekkert var við einokunarkaupmennina að sakast, því þeir vora bara eðlileg afleiðing af afskiptum kóngsins. Andstaða margra Íslendinga við að aflétta einokuninni kemur frjálshyggjunni heldur ekki á óvart, því eina útkoman af margra alda tímabili hafta og vistabanda er úrkynjun markaðsins, þar sem afætur sem telja sig græða á ríkjandi ástandi óttast allar breytingar og berjast með kjafti og klóm fyrir að viðhalda spilltu kerfi. Í þessu liggur meginhugsanaskekkja vinstrimanna. Því meiri sem inngrip ríkisins í viðskiptalífið eru, þeim mun meiri hvati er til staðar fyrir afæturnar að hafa áhrif á kerfið sér í hag. Ef inngripin verða síðan það mikil að meira að segja gróðavon afætanna hverfur, þá hverfur allur hvati til framþróunar og algjör stöðnun efnahagslífsins verður eina mögulega útkoman. Á kostnað skattgreiðenda Þrátt fyrir að danskurinn sé nú löngu horfinn á braut þá lifa hin gömlu einokunargildi enn góðu lífi. Ríkiseinokun útilokar stóra geira atvinnulífsins frá einkaframtakinu samtímis því sem kvótasala í matvælageiranum og kerfi starfsleyfisúthlutana og lóðaskömmtunar halda uppi háu verðlagi. Einokunarinngripin takmarkast síðan ekki bara við fyrirtæki, því í krafti verkfallsréttar, þá geta fámennir hópar haldið heilu atvinnugeirunum í gíslingu. Þannig miða laun oft frekar við þann skaða sem starfsmaðurinn getur valdið en verðmætunum sem hann skapar. Hvert sem litið er eru hagsmunahópar sem vilja viðhalda ríkisverndinni og velferðaröryggisneti fyrirtækjanna á kostnað skattgreiðenda og neytenda. Þróunin fram að hruni var einnig athyglisverð. Flókið kerfi tolla, vörugjalda, landbúnaðarverndar og alls konar ríkissamkeppnishindrana bjuggu til fákeppnisumhverfi sem skapaði grundvöll fyrir að um aldamótin náði stór verslunarkeðja algjörri yfirburðastöðu á innlendum markaði. En þegar eigendurnir reyndu fyrir sér á frjálsari samkeppnismarkaði í Bandaríkjunum varð það ævintýri skammvinnt og fór strax á hliðina. Þegar þeir komust í sjóði tryggingafélaga, Íbúðalánasjóðs, banka, seðlabanka og lífeyrissjóða hófst útrásin að nýju. Tilurð sjóðanna var á einn eða annan hátt vegna ríkisafskipta og féð oft án hirðis. Útrásin endaði því sem innrás í vasa spariféeigenda og þegar peningurinn þvarr þá hrundi viðskiptaveldið með 1.000 milljarða lán á bakinu. Svipað gerðist hjá öðrum sem voru útvaldir til að fá risalán úr einum ríkisbanka til að eignast annan. Einnig verður að teljast ólíklegt að Landsbankanum hefði gengið eins vel að fá útlendinga til að leggja inn allt sparifé sitt í netbanka frá ókunnugu landi, ef upplýst hefði verið um að engin ríkisábyrgð væri á innistæðunum. Þegar allt var komið í þrot þá voru heimtuð „þrautavaralán“. Orð, sem í sjálfu sér er mótsögn, því lán þarf ávallt að borga til baka, en þegar lánsáhættan er það mikil að enginn vill lána, þá er vart lengur um lán að ræða, heldur gjöf. Þróun afætanna hafði greinlega runnið sitt skeið. Valdamesta fólk íslensks atvinnulífs leit svo á að slík gjöf til sín væri skylda ríkisins og það ætti íslenska skattgreiðendur með húð og hári. Aðskilnaður ríkis og atvinnulífs er grundvöllur heilbrigðs markaðar, því allt sem ríkið snertir spillist og rotnar að innan á endanum þ.a. ekkert verður eftir nema skelin ein. Ríkið má aldrei „hjálpa til“ eins og gert var í innistæðutryggingakerfinu og hirðislausu sjóðunum, því ef ábyrgðin er tekin af þeim sem græðir, þá hlekkjar ekkert áhættusæknina. Að sama skapi þá má ríkið aldrei búa til samkeppnisvernd, því samkeppni er eina svipan sem lækkar verð og bætir gæði. Því verður ávallt að gera hvað sem er til að reglur og flækjustig yfirvaldsins búi ekki til einokunarvernd. Til þess að það sé hægt, verður einokunaráráttunni að ljúka. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jóhannes Loftsson Mest lesið Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir Skoðun Halldór 28.06.2025 Halldór Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason skrifar Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Í hugum margra er einokunarverslunin, þegar danskir kaupmenn okruðu á landanum og keyptu fiskinn fyrir slikk, ein mesta kúgun sem þjóðin hefur mátt þola. Þegar kóngurinn festi verðlag til að laga ástandið, þá fóru kaupmennirnir bara að selja lakari vöru og hálfskemmdan mat. Þessi þankagangur einokunar einskorðaðist ekki bara við dönsku kaupmennina, því fyrst þegar tækifæri bauðst til að aflétta einokuninni lögðust íslenskir hagsmunaaðilar gegn því. Hagkerfið var kaka sem stækkaði aldrei og það eina sem skipti máli var að tryggja sér sína sneið. Allar breytingar sem sköpuðu óvissu um framtíðina voru ógn. Afleiðingin varð sú að þrátt fyrir að hér væru ein gjöfulustu fiskimið í heimi, varð framþróun engin og samfélagið staðnaði um aldir. Þegar vinstri menn horfa til baka þá kenna þeir gjarnan hinum gráðugu kaupmönnum um. Ef kóngurinn hefði vandað sig betur við að stjórna versluninni þá hefði þetta reddast. Velja hefði átt betri kaupmenn og halda betur aftur af græðgi þeirra með meira eftirliti. Föstu verðtaxtarnir hefðu bara átt að vera ýtarlegri og reglurnar strangari og styðja hefði átt betur við íslenska framleiðslu. Afstaða frjálshyggjunnar er þveröfug, því hún talar fyrir fullkomnum aðskilnaði ríkis og viðskiptalífs. Öll afskipti ríkisins brengla markaðinn og hygla kerfisafætum, sem þrífast á að blóðmjólka kerfið og skapa engin verðmæti. Ekkert var við einokunarkaupmennina að sakast, því þeir vora bara eðlileg afleiðing af afskiptum kóngsins. Andstaða margra Íslendinga við að aflétta einokuninni kemur frjálshyggjunni heldur ekki á óvart, því eina útkoman af margra alda tímabili hafta og vistabanda er úrkynjun markaðsins, þar sem afætur sem telja sig græða á ríkjandi ástandi óttast allar breytingar og berjast með kjafti og klóm fyrir að viðhalda spilltu kerfi. Í þessu liggur meginhugsanaskekkja vinstrimanna. Því meiri sem inngrip ríkisins í viðskiptalífið eru, þeim mun meiri hvati er til staðar fyrir afæturnar að hafa áhrif á kerfið sér í hag. Ef inngripin verða síðan það mikil að meira að segja gróðavon afætanna hverfur, þá hverfur allur hvati til framþróunar og algjör stöðnun efnahagslífsins verður eina mögulega útkoman. Á kostnað skattgreiðenda Þrátt fyrir að danskurinn sé nú löngu horfinn á braut þá lifa hin gömlu einokunargildi enn góðu lífi. Ríkiseinokun útilokar stóra geira atvinnulífsins frá einkaframtakinu samtímis því sem kvótasala í matvælageiranum og kerfi starfsleyfisúthlutana og lóðaskömmtunar halda uppi háu verðlagi. Einokunarinngripin takmarkast síðan ekki bara við fyrirtæki, því í krafti verkfallsréttar, þá geta fámennir hópar haldið heilu atvinnugeirunum í gíslingu. Þannig miða laun oft frekar við þann skaða sem starfsmaðurinn getur valdið en verðmætunum sem hann skapar. Hvert sem litið er eru hagsmunahópar sem vilja viðhalda ríkisverndinni og velferðaröryggisneti fyrirtækjanna á kostnað skattgreiðenda og neytenda. Þróunin fram að hruni var einnig athyglisverð. Flókið kerfi tolla, vörugjalda, landbúnaðarverndar og alls konar ríkissamkeppnishindrana bjuggu til fákeppnisumhverfi sem skapaði grundvöll fyrir að um aldamótin náði stór verslunarkeðja algjörri yfirburðastöðu á innlendum markaði. En þegar eigendurnir reyndu fyrir sér á frjálsari samkeppnismarkaði í Bandaríkjunum varð það ævintýri skammvinnt og fór strax á hliðina. Þegar þeir komust í sjóði tryggingafélaga, Íbúðalánasjóðs, banka, seðlabanka og lífeyrissjóða hófst útrásin að nýju. Tilurð sjóðanna var á einn eða annan hátt vegna ríkisafskipta og féð oft án hirðis. Útrásin endaði því sem innrás í vasa spariféeigenda og þegar peningurinn þvarr þá hrundi viðskiptaveldið með 1.000 milljarða lán á bakinu. Svipað gerðist hjá öðrum sem voru útvaldir til að fá risalán úr einum ríkisbanka til að eignast annan. Einnig verður að teljast ólíklegt að Landsbankanum hefði gengið eins vel að fá útlendinga til að leggja inn allt sparifé sitt í netbanka frá ókunnugu landi, ef upplýst hefði verið um að engin ríkisábyrgð væri á innistæðunum. Þegar allt var komið í þrot þá voru heimtuð „þrautavaralán“. Orð, sem í sjálfu sér er mótsögn, því lán þarf ávallt að borga til baka, en þegar lánsáhættan er það mikil að enginn vill lána, þá er vart lengur um lán að ræða, heldur gjöf. Þróun afætanna hafði greinlega runnið sitt skeið. Valdamesta fólk íslensks atvinnulífs leit svo á að slík gjöf til sín væri skylda ríkisins og það ætti íslenska skattgreiðendur með húð og hári. Aðskilnaður ríkis og atvinnulífs er grundvöllur heilbrigðs markaðar, því allt sem ríkið snertir spillist og rotnar að innan á endanum þ.a. ekkert verður eftir nema skelin ein. Ríkið má aldrei „hjálpa til“ eins og gert var í innistæðutryggingakerfinu og hirðislausu sjóðunum, því ef ábyrgðin er tekin af þeim sem græðir, þá hlekkjar ekkert áhættusæknina. Að sama skapi þá má ríkið aldrei búa til samkeppnisvernd, því samkeppni er eina svipan sem lækkar verð og bætir gæði. Því verður ávallt að gera hvað sem er til að reglur og flækjustig yfirvaldsins búi ekki til einokunarvernd. Til þess að það sé hægt, verður einokunaráráttunni að ljúka.
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar